1
Dr Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład
Styl religijny i jego gatunki. Styl biblijny
LITERATURA
· Bajerowa I., J. Puzynina, hasło język religijny, w: Encyklopedia Katolicka,, t.VI, Lublin 1993
· Bajerowa I., Swoistość języka religijnego i niektóre problemy jego skuteczności, Łódzkie Studia Teologiczne 1994 nr 3
· Bieńkowska D., Polski styl biblijny , Łódż 2002
· Grzegorczykowa R., O specyficznych funkcjach wypowiedzi religijnych, Etnolingwistyka 2001 (XIII)
· T. Jelonek, Próba klasyfikacji biblijnych gatunków literackich, Plonia Sacra1998 (XX)m nr 2/46
· Kołakowski L., O wypowiadaniu niewypowiadalnego: język i sacrum, w: J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa (red.), Język a kultura, t. IV, Wrocław 1991
· Makuchowska M., O statusie języka religijnego, w: S. Gajda (red.), Systematyzacja pojęć w stylistyce, Opole 1992
· Makuchowska M., Styl religijny, w: S.Gajda (red.), Przewodnik po stylistyce polskiej, Opole 1992
· Makuchowska M., Miejsce języka religijnego w typologii współczesnych odmian polszczyzny, w: Z. Adamek, S. Koziara (red.), Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego. Z okazji 400-lecia wydania Biblii ks. Wujka, Tarnów 1999
· Pałucka I., Czy istnieje język religijny?, Język Polski 2000 (LXXX)
· Sambor J., Magiczne i religijne (chrześcijańskie) akty mowy, w: S. Gajda, H. Sobeczko (red.), Człowiek- dzieło – sacrum, Opole 1998
· Stachowiak L., hasło: Biblijny styl w: Encyklopedia katolicka , t.2, Lublin 1985
· Wierzbicka A., Co mówi Jezus? Objaśnienia przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych, Warszawa 2002
Wypowiedź religijna to wypowiedź, której celem nadrzędnym jest :
· kontaktowanie człowieka ze światem nadprzyrodzonym
· opis ludzkiej wizji tego świata
· sformułowanie odnośnego systemu wartości i nakazów moralnych
Język religijny:
Węższe rozumienie - język tekstów objawionych, katechetycznych, kaznodziejskich i modlitewnych
Szersze rozumienie - język tekstów teologii, religioznawstwa, historii i psychologii religii
I. Badania nad językiem religijnym
· Schyłek XX w. - wzrost zainteresowania teoretyków języka rolą języka w życiu religijnym: I. Bajerowa, M. Karpluk, J. Puzynina, M. Wojtak, M. Makuchowska, S. Koziara, M. Kamińska, E. Umińska-Tytoń, G. Habrajska, B. Matuszczyk i in.
· Aspekt diachroniczny
Ø opis genetyczny słownictwa religijnego (M. Karpluk)
· Aspekt synchroniczny
Ø analiza semantyczna wybranych wyrazów w obrębie terminologii chrześcijańskiej (różnorodne metodologie, np. analiza składnikowa, założenia językoznawstwa kognitywnego, pragmatyki) -(A. Wierzbickiej „Co mówi Jezus? Objaśnienie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych”)
Ø badania języka Biblii, jej przekładów – przedmiotem opisu - specyfika leksykalna i gramatyczna (D. Bieńkowska)
II. Styl biblijny – kolebka polskiego języka religijnego
Styl biblijny – reprezentowany w S. i N. Testamencie, występujący także w niektórych utworach piśmiennictwa świeckiego, których autorzy stosują stylizację biblijną, chcąc nadać im podniosły charakter.
Autorzy Biblii i czas jej powstawania
· Biblia - pisana przez okres ponad tysiąca stu lat przez ponad pięćdziesięciu autorów i około stu redaktorów tekstu.
Stary Testament
· najstarsze fragmenty Biblii - niektóre części Pięcioksiąg - z ok. X wieku przed Chrystusem.
· najmłodsze teksty ST - I w p.n.e.
· w tworzeniu Starego Testamentu, trwającym przez okres 900 lat, brało udział około 40 autorów
Nowy Testament
· około 50 roku (List do tesaloniczan, pisany podczas I podróży misyjnej św. Pawła Apostoła)
· około 102 (Apokalipsa św. Jana)
· 11 autorów i kilku redaktorów tekstu
Rozwój kanonu biblijnego
· Nie istnieje jeden kanon biblijny - różnice dotyczą ST. Katolicki kanon biblijny tworzył się przez cztery wieki - był rozeznawany przez Kościół w trakcie dyskusji apologetycznych.
· II i III wieku - polemiki związane z używanym kanonem Starego Testamentu
· IV w.- uznano kanoniczność ksiąg deuterokanonicznych - synod w Hipponie, 3 sobór w Kartaginie
· najbardziej kategoryczne orzeczenia w sprawie kanonu - XVI w. Sobór Trydencki w reakcji na Reformację, która przyjęła kanon hebrajski (niekonsekwentnie - kolejność ksiąg jak w Septuagincie)
· jako natchnione i kanoniczne pisma ST Kościół katolicki przyjął 46 Ksiąg zawartych w Septuagincie; zostały one umieszczone w łacińskim przekładzie Biblii z IV wieku Wulgacie (św. Hieronim)
Księgi deuterokanoniczne
· nie zachowały się w języku hebrajskim, wykluczone z kanonu hebrajskiego przez rabinistycznych uczonych zebranych w latach 90-95 w Jamni - w trosce o ortodoksję judaizmu, zagrożonego m.in. szybkim rozwojem chrześcijaństwa, używającego Septuaginty
· z wyjątkiem księgi Syracha – napisane w języku hebrajskim lub aramejskim, jednak oryginalne wersje językowe zaginęły i w IV w. dysponowano tylko ich greckimi przekładami z okresu między III a I wiekiem p.n.e. (Septuaginta)
7 ksiąg w całości oraz kilka fragmentów:
1 i 2 Księga Machabejska
Księga Mądrości
Księga Syracha (Eklezjastyk)
Księga Tobiasza
Księga Judyty
Księga Barucha
z księgi Daniela: modlitwa Azariasza (Dn 3,24-90) i dwa ostatnie rozdziały (Dn 13-14)
fragmenty Księgi Estery w języku greckim
fragmenty Księgi Jeremiasza i Hioba
Kanon ksiąg NT
Zawartość kanonu Nowego Testamentu - jednoznaczna: wszystkie kościoły chrześcijańskie zgodne - tworzy go 27 ksiąg
· cztery Ewangelie
· Dzieje Apostolskie św. Łukasza Ewangelisty
· Listy Apostolskie (21 ksiąg)
· Księga Apokalipsy św. Jana (zwana Księgą Objawienia)
Kanon ST katolicki a protestancki
· Kościoły protestanckie - węższy kanon hebrajski, jednak w układzie ksiąg takim, jak w Septuagincie
· Księgi deuterokanoniczne protestanci nazywają apokryfami
· Protestanckie wydania Biblii są pozbawione ksiąg deuterokanonicznych
Najwcześniejsze kopie
· najstarszy manuskrypt Nowego Testamentu – sprzed 125 r.- fragment Ewangelii Jana (J 18,31-33,37), odnaleziony na terenie Egiptu na papirusie (Papirus Rylandsa)
· najstarszy kompletny tekst Nowego Testamentu (wraz ze Starym Testamentem w układzie ksiąg identycznym z katolicką Biblią) - Kodeks Synajski datowany na około 325 rok
· zwoje z Qumran - kopie wszystkich ksiąg (także ksiąg deuterokanonicznych) Starego Testamentu, z wyjątkiem Księgi Estery - koniec II wieku p.n.e
1. Starożytne przekłady Biblii
Septuaginta
Peszitta
Wulgata
Targumy
2. Polskie przekłady Biblii
Przekłady całego Pisma Świętego
1561 Biblia Leopolity.
1563 Biblia Brzeska
1574 Biblia Nieświeska
1599 Biblia ks. Jakuba Wujka
1632 Biblia Gdańska
Przekłady fragmentów Pisma Świętego
XV w.- Psałterz floriański
1453 r.- Biblia Królowej Zofii:
XVI w - Psałterze: Wróbla (1539), Reja (1541), Kochanowskiego (1579)
XVI / XVII w. - Nowy Testament - wydane drukiem przekłady:
- Stanisław Murzynowski (1551)- Marcin Bielski (1556) - Jan Nicz (1561)
- Marcin Czechowic (1577) - Walenty Szmalec (1606
Współczesne (po 1945 r.) przekłady polskie całości Biblii
1965 Biblia Tysiąclecia
1975 Biblia Poznańska.
1975 Biblia Warszawska, tzw. "brytyjka"
1998 Biblia Warszawsko-Praska (1998) w przekładzie ks.biskupa Romaniuka
· Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. Przekład ekumeniczny z języków oryginalnych, red. M. Kiedzik, J. Warzecha, Towarzystwo Biblijne, Warszawa 2001
· Towarzystwo Świętego Pawła (Biblia Paulińska) - to przekład dynamiczny
3. Metodologia tłumaczenia tekstu biblijnego
a. Podejście filologiczne (zasada formalnej równoważności)
b. Podejście komunikacyjne (ekwiwalencja komunikacyjna lub ekwiwalencja dynamiczna)
4. Cechy stylu biblijnego
· słownictwo
Ø pojęcia - zastąpione obrazami, symbolami, analogiami – semityzmy znaczeniowe
Ø biblijne nazwy własne (osobowe, geograficzne)
Ø połączenia wyrazowe i stałe formuły językowe
Ø słownictwo religijne
Ø semityzmy leksykalne (alleluja, Jahwe, rabbi)
· składnia
Ø przewaga parataksy nad hipotaksą
Ø polisyndeton (rozpoczynanie zdań od zaików względnych, spójników: tedy, wonczas, zaprawdę, albowiem, i )
Ø nadużywanie zaimka dzierżawczego (Zzuj buty twe z nóg twoich)
Ø
Ø przestawny (postpozycyjny) szyk przydawki przymiotnikowej i zaimkowej dzierżawczej (krzak gorejący, widzenie wielkie, Pan mój i Bóg mój)
Ø składnia wersetowi i paraleliczna
Ø składniowe struktury pleonastyczne (np. wprowadzanie wypowiedzi osób 2 czasownikami (I prosił go wielce: mówiąc, A wołając głosem wielkim, rzekł)
1. Gatunki biblijne
·...
Gorgona74