SPIS TREŚCI
1. Koncepcja programu 3
2. Cele programu wychowania przedszkolnego 10
3. Dobór i układ treści w programie 11
4. Jak korzystać z programu? Wskazówki metodyczne 14
5. Treści programowe dla dzieci trzy-pięcioletnich 18
Obszar I: Poznawanie siebie jako osoby 18
Obszar II: Doświadczanie samodzielności 26
Obszar III: Odkrywanie znaczenia zdrowia, ruchu, higieny
i bezpiecznego zachowania się 31
Obszar IV: Poznawanie i rozumienie świata przyrody 39
Obszar V: Poznawanie środowiska społecznego 50
Obszar VI: Poznawanie ojczyzny i świata 58
Obszar VII: Wprowadzanie w kulturę życia.
Obszar VIII: Rozbudzanie ciekawości poznawczej.
Rozwijanie procesów poznawczych i operacji umysłowych .. 73
Obszar IX: Poznawanie świata symboli i znaków 81
Obszar X: Poznawanie znaczenia języka w porozumiewaniu się
i uczestnictwie w kulturze 86
Obszar XI: Przygotowanie do pisania i czytania 94
Obszar XII: Poznawanie znaczenia matematyki 98
Obszar XIII: Poznawanie świata nauki i techniki 105
6. Treści edukacyjne dla dzieci sześcioletnich 111
Podstawa programowa 138
Bibliografia 143
1. Koncepcja programu
Program jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzonego przez MEN (Dz. U. Nr 4 póz. 17, Rozporządzenie MEN z dnia 15 stycznia 2009 r.).
„Razem w przedszkolu” to tytuł programu, a zarazem hasło, które wyznacza miejsce i funkcję, jaką pełnią osoby znaczące wobec dziecka. Można rozszerzyć jego interpretację o hasła: razem z dorosłym, razem z rówieśnikiem, razem z nauczycielem Hasło to również określa miejsce dorosłego (rodzic, dziadek, nauczyciel, opiekun) w rozwoju dziecka i jego zadania.
Proces rozwoju dziecka uwarunkowany jest przede wszystkim jego własną aktywnością i wsparciem rodziny, środowiska rówieśniczego i środowiska instytucjonalnego.
Od najmłodszych lat dziecko jest aktywnym podmiotem poznającym siebie i własne możliwości. Charakteryzuje się mocą sprawczą i poczuciem sprawstwa rozumianym jako zdolność do skutecznego działania i odczuwania zadowolenia ze swoich działań w naturalnych warunkach codziennego życia, w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami.
O skuteczności wsparcia dziecka w rozwoju najbardziej decydują osoby znaczące, czyli takie, które uczestniczą w jego życiu, zaspokajają jego potrzeby, mają z nim silną więź emocjonalną opartą na bliskości i zaufaniu, są wzorem do nas ładowania, autorytetem, z którym dziecko się liczy podczas podejmowania decyzji i radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Osoby znaczące wypełniają społeczną przestrzeń rozwoju dziecka i są to najczęściej rodzice, nauczyciele, rodzeństwo, inni dorośli, dziadkowie, kuzyni, koledzy, znajomi.
Dorosły towarzyszący dziecku w rozwoju:
• w istotny sposób wpływa na jego poczucie bezpieczeństwa,
• stawia przed nim wyzwania odpowiednie do etapu jego rozwoju,
• zachęca do działań, które zdaniem dziecka przekraczają jego aktualne możliwości,
• dyskretnie pomaga osiągnąć cele w mniemaniu dziecka nieosiągalne,
• zachęca do poszukiwania niestandardowych środków działania, do tworzenia,
• cieszy się razem z dzieckiem z osiągniętego sukcesu,
• towarzyszy mu w chwilach drobnych niepowodzeń i wielkich klęsk,
• wycofuje swoją pomoc, gdy tylko dziecko zaczyna sobie radzić, wzmacniając tym samym jego poczucie sprawstwa.
W programie „Razem w przedszkolu” zakłada się, że grupa przedszkolna jest wspólnotą osób uczących się i każde dziecko ma być w niej aktywne. Przyjmuje się, że przedszkolak w procesie uczenia się jest aktywny jedynie wtedy, gdy nawiązuje kontakty partnerskie, współdziała w poszukiwaniu wiedzy, wyraża myśli i uczucia, stara się zrozumieć innych i korzysta z ich zasobów wiedzy, konstruuje własną wiedzę i poszukuje sensu poznawanych treści.
Aktywny przedszkolak uczy się w środowisku o dwoistym charakterze – w naturze i kulturze, z których wynikają wartości poznawcze, etyczne, ontyczne i estetyczne. Jest to jedno z głównych założeń akcentowanych w programie.
Centralną kategorią pojęciową programu, zgodnie ze współczesną praktyką edukacyjną, jest uczenie się (Hejnicka-Bezwińska 2008).
Uczenie się zdefiniowano jako proces konstruowania, interpretowania, modyfikowania „osobistych reprezentacji (obrazów) świata”. Jego celem jest przyswojenie przez człowieka określonych wiadomości, umiejętności i nawyków.
Proces uczenia się dziecka bazuje na jego indywidualnych doświadczeniach uzyskiwanych w toku działania. Dziecko konstruuje obraz rzeczywistości nie tyle słuchając o niej, ile jej doświadczając.
Uczące się dziecko korzysta z osobistej wiedzy o świecie i buduje nową wiedzę podczas relacji z dorosłym. Proces ten to strukturalizowanie (tworzenie struktur wiedzy) i restrukturalizowanie (modyfikowanie) doświadczeń, które odbywa się przy współudziale nauczyciela.
Uczenie się dziecka w wieku przedszkolnym wymaga od instytucji edukacyjnej:
• wnikliwej diagnozy, poznania aktualnego etapu rozwoju wychowanka,
• zapewnienia warunków materialnych, osobowych, dydaktycznych dostosowanych do jego możliwości: zdolności, niepełnosprawności i wieku w grupach zróżnicowanych wiekowo i integracyjnych,
• właściwego klimatu wychowawczego, sprzyjającego indywidualizacji,
• aktywizowania umiejętności postrzegania: autopostrzegania, postrzegania zmysłowego, postrzegania środowiska, postrzegania odpowiedzialności,
• umożliwiania poznawania polisensorycznego,
• zorganizowania spontaniczno-reaktywnej działalności,
• tworzenia sytuacji sprzyjających nabywaniu świadomości sprawstwa i środowiska pozwalającego podejmować czynności o charakterze pracy,
• stymulowania ciekawości poznawczej, samodzielnych działań badawczych i aktywnej eksploracji prowadzących do całościowego rozumienia obrazu siebie i świata poprzez znalezienie powiązań, rozpoznawanie zależności, uporządkowanie doświadczeń i wiedzy,
• organizowania warunków do rozwiązywania problemów na miarę przedszkolaka, sprzyjających doskonaleniu procesów poznawczych i operacji umysłowych oraz kształtowaniu pojęć,
• przygotowanie środowiska do nawiązywania kontaktów społecznych i uczenia się synergicznego (wspólnotowego) z dzieckiem niepełnosprawnym i zdolnym,
• tworzenia okazji do wykorzystania wyobraźni, podejmowania aktywności poznawczej i twórczej oraz dawania szansy wyrażania siebie w różnych sytuacjach,
• rozwijania zdolności i zachowań empatycznych poprzez możliwość doświadczania i wyrażania uczuć (intelektualnych, religijnych, patriotycznych, estetycznych),
• pomocy w uzyskaniu gotowości do pisania i czytania oraz nabywaniu elementarnej umiejętności pisania i czytania.
Realizacja tych zadań przez pracowników pedagogicznych wymaga wiedzy psychologicznej, pedagogicznej i metodycznej, która w ogromnym skrócie została przedstawiona poniżej i odnosi się do każdego z wymagań.
Rolą nauczyciela w procesie edukacji dziecka jest dobre poznanie wychowanka: jego potrzeb, możliwości, zainteresowań, motywacji, wiedzy osobistej, umiejętności i adekwatne do tego organizowanie aktywności dzieci w różnorodnych sytuacjach problemowych, w których dziecko poprzez autentyczne doświadczenia będzie samodzielnie tworzyło osobiste kompetencje.
Zadaniem nauczycieli jest celowe tworzenie takiego środowiska dziecka, aby w każdym momencie mogło się uczyć.
Ważne jest, by nauczyciel potrafił tworzyć przestrzenie spokoju, które sprzyjają wyciszaniu się i otwieraniu dziecka na nowe postrzeganie siebie i środowiska.
Stymulujące wychowanka środowisko składa się z następujących komponentów: strukturalno-dynamicznego, materialnego i osobowego.
Komponent strukturalno-dynamiczny środowiska określają zasady pedagogiczno-dydaktyczne. Dotyczą one norm, kryteriów i właściwości budowy przygotowanego otoczenia, budowy i doboru pomocy dydaktycznych, pracy z pomocami, zasad porządku i wolności.
Komponent materialny to otoczenie (sprzęt, pomoce dydaktyczne, urządzenia) tak zaaranżowane, aby było swoistym zaproszeniem dziecka do aktywności. Wychowanek, poznając ogół, ma dostrzec w nim szczegóły, a w znajdujących się tam szczegółach dostrzec ogół.
Komponent osobowy to dzieci i dorośli. Dorośli, czyli rodzice i nauczyciele, z racji swojej roli społecznej są równocześnie dla dziecka wychowawcami, towarzyszami w rozwoju, ekspertami, doradcami, pomocnikami w odkryciu natury dziecka i przekazicielami kultury (Miksza 2004).
Klimat wychowawczy to klimat zaufania i porozumienia między dzieckiem a dorosłym i potrzeba wolności w środowisku wychowawczym. To prawo dziecka do wyrażania tego, co czuje i myśli w sposób spontaniczny, do zaspokajania potrzeb. To także poczucie bezpieczeństwa, zrozumienia, bezwarunkowej akceptacji i szacunku ze strony innych. Dobry klimat wychowawczy tworzy możliwość wyrażania siebie, swojego autentycznego ,ja”, co sprzyja konstruktywnemu rozwojowi osobowości, otwartości w przekazie werbalnym i niewerbalnym ukrytych wiadomości, postaw, sądów, sposobów myślenia. Dobry klimat wymaga od nauczyciela umiejętności empatycznych, świadomej pokory, cierpliwości, panowania nad sobą, pedagogicznego optymizmu, dążenia bardziej do rozwoju wychowanka niż do wygody i osobistego spokoju.
Poznanie polisensoryczne, czyli wielozmysłowe kształtuje w człowieku obraz środowiska, w jakim żyje i rozwija się. Skoncentrowana i zróżnicowana zdolność postrzegania stanowi bazę dla szczegółowego zrozumienia środowiska. Zmysły są pośrednikami między światem zewnętrznym a wewnętrznym, są mostem łączącym naturę człowieka ze środowiskiem i środowisko z naturą człowieka. Poznanie czysto kognitywne (przyswajanie gotowej wiedzy) jest dla dzieci martwym, mało skutecznym nauczaniem, a nie uczeniem się. Świadome postrzeganie i rozwijanie zmysłów ma natomiast wpływ na motywację do działania, która jest ważna dla odpowiedzialnego postępowania. Poznawanie polisensoryczne (zmysł wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku, równowagi) pozwala na konstruowanie całościowego obrazu rzeczywistości. W wieku przedszkolnym szczególnie ważny jest zmysł dotyku, który wzmacnia aktywność innych zmysłów i odgrywa szczególną rolę w tworzeniu wyobrażeń, które są podstawą myślenia konkretno-wyobrażeniowego. Poznanie wielozmysłowe jest sposobem, warunkiem przejścia z myślenia sensoryczno-motorycznego do myślenia konkretno-wyobrażeniowego.
Wyróżnia się trzy rodzaje uczenia się dzieci w przedszkolu: spontaniczne, spontaniczno-reaktywne, reaktywne. Nabywanie kompetencji przez dzieci może przybierać dwojaką formę: pośrednią i bezpośrednią (Brzezińska 2000). Forma pośrednia polega na tym, że dziecko, uczestnicząc w różnych sytuacjach i czynnościach, w naturalny sposób przyswaja umiejętności. Forma bezpośrednia polega na świadomym tworzeniu przez wychowawcę okazji do nabywania umiejętności poprzez zapewnienie odpowiedniej stymulacji do działania, zorganizowania sytuacji zadaniowej i dostarczenie wsparcia społecznego.
Działania nauczyciela wspierającego dziecko w zależności od sytuacji, celów i kontekstu społecznego mogą być trojakiego rodzaju:
• tworzenie warunków do zabawy, pracy i spontanicznego uczenia się,
• towarzyszenie podczas realizacji projektów i projektowania okazji edukacyjnych,
• stymulowanie do podejmowania i rozwiązywania problemów i zadań.
Należy podkreślić konieczność uwzględniania w procesie edukacji wszystkich rodzajów aktywności dziecka: zabawy, pracy, nauki, które są źródłem jego doświadczeń.
Praca dziecka w wieku przedszkolnym już od trzeciego roku życia jest czynnością uświadomioną. Wszystkie rodzaje czynności o charakterze pracy pozwalają dziecku kształtować swoje wolne środowisko, które powinno być przygotowane nie tylko do działalności umysłowej, ale także ruchowej, manipulacyjnej i eksploracyjnej. Aby podejmować aktywność o charakterze pracy, potrzebne są przybory i narzędzia. Do rzadkości należą przedszkola, które posiadają pracownie techniczno-plastyczne, kąciki do czyszczenia butów, sprzątania, prania, przygotowania małych posiłków, gdzie można znaleźć ścierki, szczotki, szufelki, zmiotki, mopy, noże, deski, miski, bezpieczne środki czystości.
Dziecko nigdy nie jest zmęczone pracą, ono przy niej rośnie i wychowuje się, a w konsekwencji praca zwiększa energię. Dziecko nigdy też nie prosi o zwolnienie z obowiązku, ale o pozwolenie na jego kontynuowanie, w samotności i do końca.
Intensywna aktywność dziecka przejawiająca się w formie zabawy i pracy powoduje rozwój uczuć poznawczych – ciekawości poznawczej
Aktywność poznawcza to ogół czynności związanych z poszukiwaniem, gromadzeniem, kategoryzowaniem, przekazywaniem i wytwarzaniem wiedzy. Jest wywołana przez ciekawość, która może wystąpić nie tylko w aktywności poznawczej, lecz w każdej innej aktywności. W aktywności poznawczej odgrywa rolę podstawową. Pojawienie się u dziecka ciekawości poznawczej ściśle wiąże się z zaciekawieniem. Dziecko, aby zaspokoić potrzebę poznania wywołaną jakimś silnym bodźcem, takim jak np. interesujący obiekt, zjawisko, reaguje eksploracją (czynności badawcze) za pomocą czynności motorycznych, sensorycznych czy poznawczych. Eksploracji towarzyszy silna motywacja, która została wzbudzona przez zaciekawienie. Ciekawość jest typową reakcją emocjonalno-motywacyjną na silne i intensywne bodźce, pojawiającą się pod wpływem zaciekawienia i prowadzi do aktywności poznawczej lub innej.
Sytuacyjne stymulatory ciekawości to m.in.: nowość bodźców, ich intensywność, zmiana, niezgodność, dysonans i rozbieżność z wcześniejszym doświadczeniem, niepewność, niespodzianka, dziwność, nieoczekiwane pojawienie, niezwykłość, zaskoczenie, duże znaczenie dla jednostki, różnorodność.
Efektami ciekawości dziecka są nowe informacje dotyczące bezpośrednio i pośrednio problemu, zrozumienie czegoś, uzyskanie sprawności bądź wiedzy podnoszącej kompetencje, wytworzenie czegoś, co rozwiązuje problem, nowe pytania, nowe problemy i idee.
Ciekawość poznawcza prowadzi dziecko do ciągłego poszukiwania...
thorba