TKM - opracowane pytania Mrozowskiego.pdf - TKM - dziennikarstwo

I. Komunikowanie masowe w perspektywie diachronicznej: prawidłowości i

stadia procesów rozwojowych (od stadium elitarnego do multimedialności)

Media masowe pojawiają się na pewnym etapie społecznego i cywilizacyjnego rozwoju, stają się

integralnym elementem formacji cywilizacyjnej określanej jako społeczeństwo przemysłowe oraz

podlegają tym wszystkim zmianom systemowym, które dokonują się w tym społeczeństwie i z

których wyłania się następna formacja cywilizacyjna: społeczeństwo informacyjne.

Schemat cyklu rozwojowego

Bariery cyrkulacji:

- analfabetyzm

- ubóstwo

Stymulatory specjalizacji:

- wykształcenie

- zamożność

- czas wolny

- populacja

Infrastruktura informatyczna:

- sieci kablowe

- platformy cyfrowe

-ISDN

1. Stadium elitarne

W początkowym okresie, kiedy nowe medium poszukuje dopiero swojego miejsca w życiu

społecznym, jest ono dostępne wyłącznie niewielkiemu gronu elitarnej publiczności. Dzieje się tak

dlatego, że dostęp do niego ograniczają bariery techniczne, ekonomiczne i kulturalne (bariery

cyrkulacji).

−

ograniczenia techniczne : niewielka z początku produkcja (lub import) urządzeń nadawczo-

odbiorczych oraz brak systemu produkcji i dystrybucji przekazów.

−

bariery ekonomiczne: wysokie w stosunku do przeciętnych dochodów ceny kupna lub opłaty

za użytkowanie urządzeń odbiorczych, na które stać tylko rodziny najlepiej sytuowane.

−

bariery kulturalne to niejasność co do intelektualnego i artystycznego potencjału nowej

techniki, a także niski poziom potrzeb poznawczych i estetycznych oraz utrwalone nawyki

kulturalne większości społeczeństwa.

Stadium elitarne jest z jednej strony oswajaniem się z nową techniką medialną, a z drugiej strony

poszukiwaniem jej tożsamości, tzn. takiej formuły programowej, która przekształcałaby nowe

medium z ciekawostki technicznej, gadżetu, w narzędzie komunikacji społecznej.

Procesem krystalizowania się tożsamości nowego medium rządzi zasada zapożyczeń i modyfikacji -

kino czerpało z teatru i literatury; radio z prasy, estrady, teatru i literatury; telewizja z prasy, radia i

kina; Trzeba jednak podkreślić, iż przedmiotem zapożyczeń i modyfikacji nie mogą być najbardziej

trywialne wytwory innych mediów. Przeciwnie. Chcąc zyskać aprobatę publiczności elitarnej, o

rozbudowanej kompetencji komunikacyjnej oraz pewnym wyrobieniu intelektualnym i estetycznym,

trzeba jej zaoferować adaptacje dzieł i gatunków o uznanej wartości, przynależnych do tradycji

wysokiego obiegu kultury.

2. Stadium popularyzacji

Wejście nowego medium na drogę umasowienia następuje tym szybciej im wyższy jest poziom

edukacji i stopy życiowej ogółu społeczeństwa oraz im wcześniej powstanie system dystrybucji

przekazów za pomocą standardowych i seryjnie produkowanych, a więc tanich i powszechnie

dostępnych urządzeń odbiorczych. Nie zawsze musi to nastąpić i nie każda technika medialna jest

"skazana" na umasowienie, jednak do umasowienia wiedzie tylko jedna droga: obniżenie ceny i

standaryzacja przekazów.

Tempo procesów umasowienia bywa różne. Jest ono wypadkową dostępności samego medium oraz

atrakcyjności oferowanych przekazów.

−

O dostępności samego medium, tzn. urządzeń odbiorczych, decydują głównie względy

techniczne i ekonomiczne. Gdy jednak w stadium elitarnym media nabierają charakteru

atrybutów statusu społecznego, wówczas przedstawiciele warstw aspirujących do wyższego

statusu starają się wejść w ich posiadanie możliwie jak najszybciej, nawet kosztem wyrzeczeń

czy mistyfikacji (antena zamiast tv, żeby tylko pokazać ludziom swój status).

−

Atrakcyjność przekazów: chcąc przyciągnąć uwagę masowej liczności, której część lub

większość ma wyłącznie ograniczoną kompetencje komunikacyjną, należy jej zaoferować

przekazy o niewielkim ładunku intelektualnym, za to ekscytujące niezwykłością i

dostarczające silnych emocji.

Przejście ze stadium elitarnego do stadium popularyzacji oznacza rozszczepienie oferty programowej

na przekazy adresowane do publiczności elitarnej i przekazy przeznaczone dla publiczności masowej.

Za najbardziej podstawową cechę kultury masowej uznaje się dążenie do prostoty treści i formy

przekazu oraz nasycanie go elementami rozrywkowymi.

Dążenie do prostoty treści powoduje redukowanie obrazu świata przedstawionego w przekazach

masowych do schematycznych sytuacji (walki dobra i zła), w których pojawiają się stereotypowe

postacie zachowujące się w sposób stereotypowy, co nieuchronnie prowadzi do schematycznych

rozwiązań (zwycięstwa dobra). Aby przekaz był maksymalnie zrozumiały, schematyzacji ulega również

jego strona formalna. Konstrukcja przekazu oparta jest na szablonach językowych, narracji linearnej,

jednoznacznych związkach przyczynowo-skutkowych.

Konsekwentnie stosowane zabiegi upraszczające zapewniają wprawdzie komunikatywność

przekazów, ale nieuchronnie prowadzą do ich ujednolicenia (homogenizacji) w warstwie

intelektualnej i estetycznej, a to zagraża sztampą i monotonnością. Przeciwdziałać temu ma

nasycanie przekazów wątkami rozrywkowymi.

Repertuar tematyczny masowej rozrywki sprowadza się do kilku motywów: humorystycznego,

kryminalno-sensacyjnego, przygodowego, personalnego, (melo)dramatycznego, seksualno-

romansowego, rodzinno-sentymentalnego

Dążeniem do uatrakcyjnienia przekazów masowych rządzą dwie zasady:

−

zasada nadzwyczajności - wszystko, co burzy ustalony porządek rzeczy bądź oczekiwań,

podsyca ciekawość

−

zasada ludzkich zainteresowań - wszystko, co dotyczy osobistego, zwłaszcza intymnego życia

3. Stadium specjalizacji

Kumulacja trzech czynników: wykształcenie, zamożność, czas wolny przekształca zapotrzebowanie na

bardziej zróżnicowane przekazy w popyt na nie. Powstają warunki sprzyjające specjalizacji

poszczególnych nadawców oraz kanałów dystrybucji przekazów.

To, czy popyt jest dostatecznie silny, by skierować nadawców na ścieżkę specjalizacji czy też

potrzebne są dodatkowe czynniki wspomagające (np. udogodnienia podatkowe, subwencje

państwowe, otwarcie dostępu dla kapitału obcego) zależy od liczebności społeczeństwa.

W aspekcie technicznym i rzeczowym przejście do stadium specjalizacji nie oznacza zahamowania

procesu umasowienia mediów, tylko jego spowolnienie.

Procesy specjalizacji komunikowania masowego można porządkować wedle dwóch kryteriów:

−

zawartości kanałów

−

składu odbiorców

specjalizację wewnętrzną - poszczególne przekazy (bloki, działy, pasma) w ramach jednego

kanału

poświęcone są określonej dziedzinie tematycznej

−

specjalizację całościową - wszystkie przekazy w ramach danego kanału dotyczą jednej

dziedziny tematycznej.

Z kolei biorąc za podstawę kryterium składu odbiorców można wyróżnić:

−

specjalizację terytorialną - cała oferta lub jej część skierowana jest do ludzi żyjących na

określonym terenie i dostosowana do ich szczególnych potrzeb

−

specjalizację przedmiotową (tematyczną) - cała oferta lub jej część skoncentrowana jest na

sprawach interesujących jakąś kategorię odbiorców żyjących w różnych miejscach i

środowiskach społecznych.

Te formy specjalizacji również pojawiają się już w stadium popularyzacji w postaci audycji czy

dodatków lokalnych oraz w postaci audycji czy dodatków przeznaczonych dla hobbystów czy

koneserów w jakiejś dziedzinie.

Skrajną postacią wyspecjalizowanej prasy są fanziny, czyli periodyki poświęcone jednej gwieździe

rozrywki czy sportu, jednemu zespołowi czy klubowi

Następstwa specjalizacji mediów trzeba rozpatrywać w co najmniej dwóch aspektach:

−

społecznym - fragmentacja publiczności masowej na grupy (subkultury) zainteresowań

−

jednostkowym - dezintegracja osobowości (chaotyczny wybór przekazów), bądź wzmacnianie

poczucia tożsamości (celowy wybór przekazów)

4. Stadium multimedialne

Specjalizacja prowadzi do fragmentacji rynku mediów przy rosnących kosztach produkcji przekazów =

pojawienie się bariery opłacalności = szansę przetrwania na rozdrobnionym rynku mają nadawcy, za

którymi stoi silny kapitał inwestycyjny

W stadium tym następuje odwrócenie tendencji rozwojowych:

Biorąc za podstawę kryterium zawartości kanałów można wyróżnić:

−

Procesy odśrodkowe, mnożące media i rozdrabniające obiegi komunikacyjne, ustępują procesom

dośrodkowym, łączącym media i scalającym obiegi komunikacyjne. Przy czym koncentrację instytucji

nadawczych powodują nie tylko względy ekonomiczne, lecz także nowa strategia komunikacyjna,

nastawiona na kompleksową obsługę odbiorcy w zakresie i na poziomie odpowiadającym jego

indywidualnym potrzebom.

Multimedialność ma różne postacie i stopnie zaawansowania. W najprostszej postaci polega na takim

koordynowaniu oferty różnych mediów, by pełniej zaspokajać potrzeby i zainteresowania

poszczególnych grup odbiorców - np. ta sama grupa medialna redaguje prasę motoryzacyjną oraz

przygotowuje radiowe i telewizyjne programy poświęcone tej problematyce, które nawiązują do

siebie nawzajem i się uzupełniają.

W bardziej zaawansowanej postaci mamy do czynienia z integracją różnych mediów w ramach

jednego kanału dystrybucji:

−

integracja tylko ilościowa, polegająca na równoczesnym rozpowszechnianiu "bukietu"

kilkudziesięciu programów telewizyjnych i radiowych przez połączenia kablowe czy tzw.

platformę cyfrową (przekaz satelitarny)

−

integracja jakościowa, łącząca wszystkie formy zapisu informacji: druk, grafikę, słowo

mówione, dźwięk, fotografię, przedstawienia audiowizualne, czego znamienitym przykładem

jest Internet, w którym znaleźć można najrozmaitsze przekazy (od indywidualnych

komunikatów i baz danych po specjalnie redagowane gazety, audycje radiowe i programy

telewizyjne). Najbardziej zaawansowaną postacią multimedialności są sieci zintegrowanych

usług cyfrowych ISDN.

Multimedialność zwiększa zakres i różnorodność przekazów dostępnych odbiorcom, oferowanych im

zarówno w postaci ogólnych i wyspecjalizowanych kanałów, jak też baz, plików i pakietów

audiowizualnych (archiwa, wideoteki). Sprzyja integracji wszystkich typów komunikowania, tzn.

interpersonalnego, masowego i organizacyjnego, co oznacza, iż ten sam układ urządzeń

komunikacyjnych będzie wykorzystywany do kontaktów prywatnych, załatwiania spraw codziennych,

kontaktów urzędowych, pracy zawodowej etc.

II. Typy instytucji nadawczych i ich orientacji dyskursywnych

Trzy typy instytucji nadawczych: komercyjne, publiczne i niekomercyjne. Za podstawę takiego

rozróżnienia przyjęto formę własności.

Podstawą typologii nadawców musi być cały mechanizm regulujący sposób działania instytucji

nadawczej. Ten zaś stanowi specyficzny dla danego typu nadawców układ środków kontroli,

wynikający w znacznym stopniu z formy własności, ale też uwarunkowany przez różnorakie

okoliczności zewnętrzne. Ogólnie biorąc, można wyróżnić trojakiego rodzaju środki kontroli

instytucji nadawczych:

• polityczno-osobowe - określają, kto i jak wytycza kierunki polityki komunikacyjnej, tzn. wskazuje

adresata i profil tematyczny nadawanych przekazów oraz kryteria oceny realizacji zamierzonych

celów, poza tym umożliwiają obsadzanie kierowniczych stanowisk w instytucji nadawczej osobami

lojalnymi, kierującymi się wskazaniami dysponenta;

• prawno-proceduralne - określają status prawny nadawcy, w tym głównie możliwość wpływu na

jego działanie organów władzy państwowej lub samorządowej, organizacji politycznych,

gospodarczych lub społecznych, czy poszczególne jednostki, wskazują także, za pomocą jakich

procedur te podmioty mogą skutecznie realizować swoje uprawnienia wobec nadawcy;

• ekonomiczne - określają sposób finansowania działalności nadawczej oraz dysponowanie

wpływami z dystrybucji przekazów i sprzedaży usług reklamowych, a także różnorakie obciążenia i

opłaty z tytułu prowadzonej działalności, jak również możliwości uzyskania subwencji z innych źródeł

czy funduszy.

Do kategorii mediów niekomercyjnych należy zaliczyć wszystkie te instytucje nadawcze, których

mechanizm regulacji zdominowany jest przez środki polityczno-osobowe (wariant I). Zazwyczaj są to

media podlegające kontroli innej instytucji czy organizacji społecznej - np. partii politycznej, Kościoła,

związku zawodowego, stowarzyszenia, fundacji - będącej dla nich podmiotem założycielskim.

Wytycza ona linię programową podległych mu nadawców, ponosi odpowiedzialność prawną za ich

działanie oraz zapewnia im środki finansowe na pokrycie kosztów działania. Oprócz mediów

będących oficjalnymi organami różnych instytucji czy organizacji, za pomocą których realizują one

swoje cele statutowe, do tej kategorii należą też media usiłujące zachować niezależność polityczną i

ekonomiczną, np. dzienniki "Le Monde" czy " Frankfurter Algemeine Zeitung", bądź edukacyjne

kanały telewizyjne, jak Discovery czy Planet. Większość tych nadawców działa na zasadzie non profit,

tzn. nie dla zysku, jednak nawet gdy osiągają zyski, idą one na cele statutowe organizacji

założycielskiej, a nie do kieszeni prywatnej.

O ile zaliczenie niektórych nadawców do mediów niekomercyjnych może być trudne, gdyż wymaga

analizy ich statusu i sposobu działania, o tyle wyodrębnienie mediów publicznych jest proste. Są to

bowiem instytucje powszechnie znane, kiedyś zajmujące monopolistyczną pozycję w sferze radiofonii

i telewizji, działające z mocy odpowiednich ustaw i podlegające kontroli demokratycznie wybranych

organów władzy - w Polsce jest to Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, która powołuje rady nadzorcze

we wszystkich publicznych instytucjach nadawczych. Oparcie mechanizmu regulacji mediów

publicznych na środkach prawno-proceduralnych (wariant II) ma zapewnić niezależność tych mediów

zarówno od świata polityki, przez pluralistyczny zarząd i ustawowe określenie celów działania, jak też

od rynku, przez stabilny dochód z opłat abonamentowych (niekiedy także z dotacji budżetowej) i

ograniczenie usług reklamowych.

Do kategorii mediów komercyjnych należą te instytucje nadawcze, których mechanizm regulacji

opiera się na środkach ekonomicznych (wariant III), głównym zaś lub wyłącznym celem działania jest

osiąganie zysku. Pozostałe elementy mechanizmu regulacji mają zapewnić właścicielom nadawcy

maksymalne dostosowanie sposobu działania do wymogów konkurencji rynkowej, a także swobodne

dysponowanie zyskami. Nie wyklucza to zewnętrznej kontroli nadawcy przez odpowiednie organy

władzy, ale ogranicza tę kontrolę do przestrzegania ogólnych, wynikających z ustawy bądź koncesji,

standardów programowych i wywiązywania się z zobowiązań podatkowych. Zwykle media

komercyjne są przedmiotem własności prywatnej, zdarza się jednak, iż w sposób komercyjny działają

także media należące do instytucji oficjalnie niekomercyjnych, np. siec radiowa RMF FM była kiedyś

własnością fundacji.

Mechanizm regulacji jako wyznacznik orientacji nadawcy

Każdy wyróżniony mechanizm regulacji mediów ukierunkowuje w pewien sposób ich działanie, co

oznacza, iż każdemu typowi mediów odpowiada charakterystyczne dla niego ukierunkowanie

praktyki komunikacyjnej. Dotyczy ono nie tylko kręgu adresatów przekazu i profilu tematycznego

oferty, lecz także całej perspektywy poznawczej, czyli spojrzenia na rzeczywistość, poglądów i sądów

na poruszane tematy, a więc tego, co można nazwać orientacją dyskursywną nadawcy, lub prościej:

sposobem widzenia i opisywania świata.

Orientacja ortodoksyjna (skrajna, umiarkowana, słaba)

TKM - opracowane pytania Mrozowskiego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: