Rafael Santi.doc

Rafael Santi (właśc. Raffaelo Santi/Sanzio)(1483 - 1520 )

Urodził się 26.03.1483 w Urbino. Był trzecim i najmłodszym z najsławniejszej trójki genialnych artystów włoskiego Renesansu - obok Michała Anioła i Leonarda Da Vinci.

Był synem przeciętnego malarza z Urbino, Giovanniego Santi, u którego też pobierał pierwsze lekcje malarstwa oraz Marii di Ciarla, córki kupca, która jednak zmarła już w 1491 roku.

Duży wpływ na młodego Rafaela miało przede wszystkim jego rodzinne miasto, które za panowania księcia Federigo de Montefeltre było w XV w. jednym z najważniejszych ośrodków kultury środkowych Włoch. Klimat intelektualny dworu preferującego ideały humanistyczne, opisany przez Baltasara Castiglione w „II Cortegiano" (Dworzaninie), twórczość Piera delia Francesca, Melozza da Forli, Niderlandczyka Joosa van Gent musiały oddziaływać na młodego malarza.
Na krótko przed śmiercią swego ojca w 1494 roku lub zaraz po niej Rafael udał się na naukę u Pietra Perugino do Perugii.

Charakteryzowała go zawsze zdolność adaptowania cudzych rozwiązań i podatność na obce wpływy. Wczesne prace Rafaela powtarzały z dużą starannością styl jego nauczyciela, co do dziś stwarza czasem kłopoty w ustalaniu autorstwa.

W 1500 roku Rafael został malarzem cechowym miasta Urbino. Z informacji w dokumentach z 1500 roku wynika, że początkowo prowadził pracownię swego ojca w Urbino. Większość zamówień pochodziła z Citta di Cas tello; należą do nich m.in. Ukrzyżowanie z Marią i świętymi Janem, Hieronimem i Marią Magdaleną, datowane na 1502-03 (National Gallery, Londyn), a także Zaślubiny Marii z 1504 roku (Pinacoteca di Brera, Mediolan) wzorowane na kompozycji Perugina. Od niego właśnie Rafael przejął umiejętność wiązania postaci z pejzażem, manierę łagodnych form nasyconych światłem, symetryczną budowę kompozycji.

Lata 1500-1510, które zadecydowały o karierze Rafaela, były też czasem ukształtowania się dojrzałych form renesansu. Przenosząc się do Florencji w 1504, młody malarz znalazł się w centrum doniosłych wydarzeń. Michał Anioł kończył prace nad rzeźbą Dawida i miał podjąć swe pierwsze zadanie malarskie, tondo ze Świętą Rodziną (Madonna Doni). Leonardo zyskał sławę kartonem do Św. Anny Samotrzeć i malował właśnie Monę Lisę. Rafael z łatwością asymilował rozwiązania obu starszych od siebie artystów. Pod wpływem Leonarda powstało wiele Madonn, np. Madonna Granduca (Pitti, Florencja) oraz portretów, np. oba Portrety małżeństwa Donich (Pitti, Florencja) i Kobieta z jednorożcem (Galleria Borghese, Rzym). Od Michała Anioła zaczerpnął pomysł, malując Złożenie do grobu, 1507 (Galleria Borghese, Rzym).

Nowy okres w życiu malarza rozpoczął się w roku 1508, gdy papież Juliusz II zatrudnił go przy dekoracji wnętrz watykańskich. Artystę polecił zapewne krajan z Urbino - Bramante, wówczas wpływowy budowniczy Watykanu i bazyliki św. Piotra.
Otrzymując zlecenie dekoracji stanz, niewielkich sal w prywatnych apartamentach papieża, Rafael wysunął się na drugą pozycję wśród artystów, zaraz za Michałem Aniołem, który właśnie rozpoczynał prace nad freskami w Kaplicy Sykstyńskiej. Freski w Stanzy delia Segnatura, powstałe w latach 1509-11, stanowią chyba najlepsze prace artysty. Obie główne kompozycje, Szkoła Ateńska oraz Apoteoza Eucharystii, z ich idealną równowagą i harmonią form oraz monumentalną powagą, przypominającą dzieła antyku, są szczytowym wyrazem stylu rozwiniętego renesansu. Jeden z humanistów i teologów z kręgu papieża treści malowideł określił następująco: "Szkoła Ateńska była alegorią filozofii, Apoteoza Eucharystii alegorią wiary". Na pozostałych ścianach powstały freski: Parnas - alegoria poezji oraz dwie sceny stanowiące alegorię sprawiedliwości: świeckiej - Wręczenie pandektów Justynianowi oraz kościelnej - Potwierdzenie dekretaliów przez papieża Grzegorza IX.

Następne zespoły fresków nie miały już tego rozmachu i tej doskonałości. W stanzy Heliodora z lat 1511-14 znalazły się sceny ukazujące fakty boskiej interwencji w obronie Kościoła: Wypędzenie Heliodora ze świątyni, Uwolnienie św. Piotra, Cud mszy w Bolsano, Spotkanie papieża Leona I z Attylą. Freski podkreślały dramatyzm scen, kompozycja traciła swą przejrzystość, ciała posiadły uwydatniona muskulaturę, kolory, w poprzednich freskach stonowane, tu nabrały jaskrawości. Wielu badaczy uważa, że wobec licznych zadań, jakimi był obciążony Rafael, wykonywał on tylko rysunki scen, dalsze prace zostawiając swym współpracownikom i uczniom.

Podobnie jest w następnej Stanzy dell' Incendio, z freskami z lat 1514-17. W tym czasie Rafael był także następcą Bramantego i kierował od 1514 roku budową bazyliki św. Piotra.
W 1516 został mianowany konserwatorem zabytków antycznego Rzymu i kierował pracami wykopaliskowymi. Malował także liczne portrety osobistości Rzymu i Watykanu, wnikliwie dążąc do ich wiarygodności psychologicznej, np. Papież Leon X z nepotami, 1515-18 (Pitti, Florencja), a także obrazy ołtarzowe, np. Madonnę Sykstyńską, 1513-14 (Gemaldegalerie, Drezno). Zaraz po namalowaniu tego obrazu Rafael rozpoczął projektowanie kartonów do arrasów, które miały pokryć dolne partie ścian Kaplicy Sykstyńskiej. Tym dziełem wchodził w bezpośredni dialog ze swym największym rywalem, Michałem Aniołem. Kartony powstawały w latach 1515-18 (siedem z nich znajduje się w Victoria and Albert Museum, Londyn) i odegrały ogromną rolę w spopularyzowaniu na Północy sztuki włoskiej, a szczególnie Rafaela. Zostały powielone w licznych sztychach, a ponieważ ich realizacja odbywała się w znakomitej brukselskiej manufakturze Pietera van Aelsta, wpłynęły na artystów niderlandzkich akurat w okresie wyczerpania się wielkiej tradycji XV w. i zapatrzenia na Południe. W kartonach, być może świadomie nawiązujących do form Michała Anioła, wyraźnie widać wpływ manieryzmu. Powstawały one zapewne przy udziale współpracowników mistrza, z których Giulio Romano i Perino del Vaga, byli twórcami o zdecydowanie manierystycznej postawie. Oni też kończyli rozpoczęte Przez Rafaela obrazy, który 6.04.1520 roku, w wieku 37 lat, w Rzymie, zmarł na febrę.

Późne obrazy dalekie są od zrównoważonych form i pogodnych nastrojów wcześniejszych dzieł, np. Święta Rodzina z małym św. Janem (Prado, Madryt), ukończona zapewne przez Giulia Romano. Ostatnim dziełem Rafaela, które nie dokończone stanęło przy jego trumnie w 1520, było Przemienienie, skomplikowana kompozycja łącząca dwa wydarzenia ewangeliczne, budowana na skośnych liniach silnymi efektami światłocienia. Postacie na pierwszym planie ukazane są w nienaturalnych skrętach ciał. Całość wyraża napięcie emocjonalne nie znane we wcześniejszych pracach.

We wczesnej twórczości styl Rafaela jest naśladowictwem, a czasem niemal mistrzowskim kopiowaniem stylu Perugina. Niewątpliwie na rozwój stylu malarskiego Rafaela miały wielki wpływ dzieła Michała Anioła oraz Leonarda da Vinci. Z dzieł Leonarda Rafael przyswoił sobie manierę sfumato, choć stosował ją bardziej umiarkowanie niż sam Leonardo.
Pozycja Rafaela, przyjaciela książąt i kardynałów, żyjącego w Rzymie jak książę w otoczeniu dworu, była wyjątkowa i dotąd niedostępna dla żadnego z artystów. Styl Rafaela wywarł wielki wpływ na sztukę europejską; stał się dla malarzy następnych wieków programem, wzorem piękna, studiowany był w szkołach artystycznych, które zaczęły powstawać w XVI w. i przez następne trzysta lat, aż do późnych lat XIX w.

Michał Anioł – po włosku Michelangelo – urodził się 6 marca 1475 roku w Caprese, małym miasteczku niedaleko Florencji. Był synem Lodovica Buonarrotti i Francesci Miniato del Sera, miał starszego brata Leonarda. Jako niemowlę jeszcze został oddany pod opiekę żonie kamieniarza, gdyż jego matka, osoba bardzo młoda i niedoświadczona, nie dawała sobie rady z wychowywaniem dwójki małych dzieci. Dużą więc część swojego dzieciństwa spędził z daleka od domu i rodziny.