Edmund Huserl.
Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia.
Naukowa medycyna przyrodnicza i ludowa medycyna naturalna - pierwsza czerpie wiedzę z nauk teoretycznych o ludzkiej anatomii i fizjologii, które opierają się na fizyce i chemii, druga zaś z naiwnej empirii i tradycji. Natomiast nauki humanistyczne interesują się w sposób teoretyczny człowiekiem jako osobą, jego życiem i działalnością, a korelatywnie wytworami tej działalności. O życiu osobowym mówimy wtedy, gdy Ja i My razem żyją we wspólnocie. Słowo życie oznacza życie kierujące się ku celom, dokonujące pracy w sferze ducha; czyli jest to życie kulturotwórcze. Tak jak w ciele człowieka, tak i na poziomie wspólnot jest różnica między zdrowiem a chorobą.
Huserl stawia tezę, iż narody europejskie są chore, a sama Europa przeżywa kryzys.
Wielkość nauk przyrodniczych polega na tym, że naoczna empiria jest tylko dla nich pierwszym krokiem do fizyczno-chemicznego wyjaśniania. Bo nauki tylko opisujące wiążą się ze skończonością świata. W przyrodoznawstwie to, co dane naocznie jest dla niego subiektywnie zrelatywizowanym zjawiskiem, a ono chce badać ogólne prawa i elementy obiektywnej przyrody.
Każde życie psychiczne, duchowe opiera się na fizycznej cielesności, a zatem każda wspólnota opiera się na fizycznych ciałach ludzi. Humanista zainteresowany wyłącznie sprawami ducha pozostaje związany z naocznymi skończonościami, ponieważ nie wychodzi poza opisy i historię ducha. Historyczny świat otaczający Greków nie jest światem obiektywnym w tym sensie, bo jest ogółem tego, co subiektywnie dla nich istniało wraz ze wszystkim, co uznawali za rzeczywiste. Świat otaczający jest pojęciem należącym do sfery duchowej. Przyrodoznawstwo, jak każda nauka, jest nazwą pewnych osiągnięć duchowych (współpracujących ze sobą przyrodników), więc należą do tego, co należy wyjaśnić humanistycznie.
Rozważania filozoficzne dotyczą tu problemu historii ducha.
Termin Europa obejmuje tu jedność duchowego życia, działania, tworzenia wraz z celami, interesami, zabiegami i wysiłkami oraz instytucjami i organizacjami. Każda postać duchowa osadzona jest w uniwersalnej przestrzeni historycznej albo w szczególnej jedności czasu historycznego określających ją, co do następstwa i współistnienia. Każda postać ma swoje dzieje. Historyczna ciągłość wiąże wszystkie narody i epoki. Podstawowa kategoria wszelkiej dziejowości to różnica między swojskością a obcością. Duchowy cel (telos) europejskiego człowieczeństwa leży w nieskończoności, ku której zmierza każde duchowe stawanie się. To jest nowe stadium rozwoju kierowane przez normy i idee normatywne. To jednak jest przeczuciem, (jest emocjonalnym drogowskazem odkryć), które zmieni się w pewność.
Duchowym miejscem urodzenia Europy jest naród grecki. Tam też pojawiła się filozofia oznaczająca uniwersalną naukę o wszechjedności wszelkiego bytu. Historyczny duch zmierza ku leżącej w nieskończoności postaci normatywnej. Wraz z pierwszą koncepcją idei człowiek zaczyna się stawać nowym człowiekiem. Jego duchowy byt wkracza na nowo w rozwijający się ruch kształtowania, który oddziałuje też na innych. W ten sposób powstaje nowa postać wspólnoty, której życie duchowe zawiera otwarty ku przyszłości horyzont nieskończoności pokoleń odnawiających s▒ z ducha idei.
Filozofia w kontraście z innymi formami kultury. Formy kultury mają przemijający byt. Zdobycze naukowe są nieprzemijające i powtarzalne. Czyli wytwory działalności naukowej nie mają charakteru realnego, lecz idealny. To, co już zdobyte i obowiązuje, jako prawda służy za materiał dalszego wytwarzania przedmiotów idealnych wyższego rzędu Nauka oznacza, więc ideę nieskończoności zadań. . W przednaukowej kulturze nie ma zadań nieskończonych. Kultura naukowa wyznaczona przez ideę nieskończoności oznacza zrewolucjonizowanie całej kultury, sposobu bycia człowiekiem jako twórcy kultury. We wszystkich ówczesnych filozofiach było uniwersalne zainteresowanie światem, ale tylko u Greków było uniwersalne kosmologiczne zainteresowanie w nowej postaci nastawienia czysto teoretycznego i tam była forma wspólnoty, w której się ono realizuje. Dąży ona do doskonalenia tej teorii jako zadania nieskończonego i powszechnego. Nastawienie jest zwyczajowo ustalonym stylem życia wolitywnego wyznaczającym dostępne temu życiu kierunki chcenia lub interesy, ostateczne cele, osiągnięcia kultury. W takim stylu przebiega każde życie. Nastawienie teoretyczne w odniesieniu do wcześniejszego określa się jako przestawienie. Wszystkie nastawienia w odniesieniu do pierwotnego naturalnego są przestawieniami. Przestawienie może dokonać się tylko na pewien czas, bo ludzie dokonujący go nadal mają swoje indywidualne naturalne interesy. Jeśli interesy nowego nastawienia mają służyć naturalnym interesom życiowym (naturalnej praktyce), to nowe nastawienie przybiera charakter praktyczny. Np. polityk, który zmierza do powszechnego dobra narodu. Druga możliwość to taka, gdy nastawienie naturalne zmienia się w nastawienie teoretyczne. W jego toku powstaje filozoficzna teoria. Opiera się na będącej wyrazem woli epoche od wszelkiej naturalnej praktyki. Nie ma jednak mowy o całkowitym odcięciu życia teoretycznego od praktycznego. Trzecią formą nastawienia naturalnego jest dokonująca się w przechodzeniu od nastawienia teoretycznego do praktycznego synteza obustronnych interesów. Tę syntezę teoretycznej uniwersalności i uniwersalnie zainteresowanej praktyki poprzedza synteza zastosowania do praktyki życia naturalnego ograniczonych wyników teorii. Elementem wiążącym nastawienie pierwotnie naturalne z teoretycznym jest tu skierowanie ku skończoności.
Aby zrozumieć różnicę dzielącą filozofię grecko-europejską od filozofii orientalnych trzeba rozważyć praktycznie-uniwersalne nastawienie, jakie wytworzyły sobie te filozofie przed nauką europejską i objaśnić je jako religijno-mityczne. Nastawienie religijno-mityczne polega na tym, że tematem praktycznym staje się świat jako całość uznawany mocą tradycji danej narodowości. Motywy do przybierania takiego nastawienia mają kapłani.
Przemiana pierwotnej teorii, całkowicie äniezaangażowanego" (dokonującego się w epoche od wszelkich interesów praktycznych) oglądu świata (poznanie świata na podstawie uniwersalnego oglądu) w teorię właściwej nauki. Obie zapośredniczone są przez przeciwstawienie. Wychodzi tu na jaw różnica między przedstawieniem świata a światem rzeczywistym i pojawia się pytanie o prawdę samą w sobie. Gdy rodzi się nowy sposób bycia człowiekiem, (który zawodowo tworzy życie filozoficzne), rodzi się też nowy typ wspólnoty. Filozofia rozprzestrzenia się, jako powiększająca się zawodowa wspólnota filozofów i jako wspólnotowy ruch oświatowy (ci, którzy ich słuchają). To też jest źródłem późniejszego podziału ludzi na wykształconych i niewykształconych. Najbardziej istotna dla teoretycznego nastawienia człowieka filozofującego jest postawa krytyczna związana z decyzją, by nie przyjmować z góry żadnej tradycji nie pytając, co w danym mocą tradycji uniwersum jest prawdziwe samo w sobie. W skutek tego dokonuje się przemiana ludzkiej praktyki - życia kulturowego. Normą staje się nie naiwna empiria i tradycja, ale prawda; prawda idealna staje się wartością absolutną. Z tworzeniem nowej kultury rodzi się szczególne człowieczeństwo i powołanie życiowe oraz postawa ludzka. Rozszerzający się ruch oświatowy prowadzi niestety do wewnętrznych pęknięć w państwie i narodzie, a dalej do przełomu kultury narodowej (konserwatyści a kręgi filozoficzne). Może być tak, że to, co obowiązywało na mocy tradycji zostaje odrzucone albo jej treść zostaje przejęta przez filozofię i odpowiednio uformowana (np. religia monoteistyczna).
Wspólnotę narodów opanował duch swobodnej krytyki i norm zwróconych ku nieskończonym zadaniom tworząc dziś nieskończone ideały. W ten sposób powstaje ponadnarodowa całość, którą wypełnia duch niewyczerpalnego nieskończonego zadania, a w której filozofia pełni funkcję kierowniczą i funkcję swobodnego i uniwersalnego namysłu teoretycznego zawierającą uniwersum wszelkich norm.
Racjonalność w sensie pierwotnie greckim jest powołana do przewodzenia rozwojowi w sposób dojrzały. Człowiek jest rozumną istotą żywą. Wyższym szczeblem rozwoju od zwierząt jest rozum filozoficzny. Wprawdzie filozofia jest tylko częścią kultury europejskiej, ale stanowi funkcjonujący mózg, od którego poprawnego funkcjonowania zależy zdrowa duchowość europejska. Filozofa zawsze musi dążyć do opanowania prawdziwego sensu filozofii, jej wszystkich horyzontów nieskończoności. W naiwności tkwią wszystkie nauki. Najbardziej ogólną nazwą tej naiwności jest obiektywizm. Jedynie Kant w swoim idalizmie próbował przezwyciężyć tę naiwność. Filozofia widzi w świecie uniwersum bytów, a świat staje się światem obiektywnym w przeciwieństwie do przedstawień świata; prawda, więc staje się prawdą obiektywną. Filozofia, więc kieruje najpierw swe zainteresowanie ku materialnej przyrodzie. Stopniowe odkrywanie pokazuje, że przyroda jest w nieskończoność rozciągła i podzielna.
Czasy nowożytne. Duch istnieje realnie, obiektywnie w świecie i jako taki jest podstawą cielesności. Dlatego zaczyna dominować dualistyczne ujęcie świata w postaci ujęcia psychofizycznego. Jedynym źródłem europejskich problemów jest naiwność nauki obiektywistycznej, która to, co nazywa obiektywnym światem uważa za uniwersum bytów, nie bacząc na to, że sama tworząca naukę subiektywność nie może dojść swych prawd w żadnej nauce obiektywnej. Racjonalność metod badacza i jego teorii jest całkowicie relatywna. Psychologowie nie zauważają, że w swej tematyce nie docierają ani do siebie samych jako twórców tej nauki, ani też do otaczającego ich świata. Psychologia może obiektywizować przeżycia wartościujące i wolitywne wiążąc je z fizycznymi ciałami, ale czy może to robić z celami, wartościami, normami i czy może uczynić tematem rozum. Psychologia zawiodła, więc przez swój obiektywizm i że nie dociera ona do własnej istoty ducha.
Huserl twierdzi, że nigdy nie będzie istniała obiektywna nauka o duchu, która przyznawałaby duszom i wspólnotom osobowym istnienie w formach czasoprzestrzeni.
Tylko duch istnieje w sobie samym i dla siebie samego; jest samodzielny. Przyroda w sensie nauk przyrodniczych jest wytworem badającego przyrodę ducha, zakłada, więc naukę o duchu. Duch może dokonywać samopoznania w sposób powtarzalny.
Dopiero Brentano zaczął domagać się psychologii jako nauki o przeżyciach intencjonalnych. Wypracowanie rzeczywistej metody uchwytywania podstawowej istoty ducha w jego intencjonalności i konsekwentnego rozbudowywania w nieskończoność analizy ducha doprowadziło do transcendentalnej fenomenologii Przezwycięża ona obiektywizm naturalistyczny przez to, że filozofujący punktem wyjścia czyni swe "ja". Powstała tu nauka o duchu jest samozrozumieniem i zrozumieniem świata jako dokonania duchowego. Przyroda zostaje przeniesiona do sfery ducha.
Kryzys Europy jest zrozumiały na tle teologii jej dziejów. Kryzys jest pozornym fiaskiem racjonalizmu. Podstawy tego niepowodzenia racjonalnej kultury leżą w uwikłaniu racjonalizmu w "naturalizm" i "obiektywizm". Dwa wyjścia z tego kryzysu, jakie istnieją to upadek Europy przez wyobcowanie ze swego racjonalnego sensu życiowego (wrogość wobec ducha) albo odrodzenie Europy z ducha filozofii przez heroizm rozumu przezwyciężającego naturalizm.
pedagogika.uw