Kałużyński Zygmunt - Siekiera z kasetami.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Siekiera z kasetami

Nasi reżyserzy filmowi mogliby się uczyć od amatorów

„Dziękuję osobie takiej a takiej za udostępnienie mieszkania” – oto tekst, jaki

pojawia się w zakończeniu filmu, uczestniczącego w konkursie kina

amatorskiego Dyskusyjnego Klubu Filmowego Sztorm w Kołobrzegu. Impreza

już z założenia ma zasięg ograniczony, niemniej pozwalam sobie

zainteresować czytelników „Polityki” jej tegorocznymi wynikami.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

By wziąć się do roboty nad filmem amatorskim, trzeba mieć: 1) decyzję, 2)

zamiłowanie do kina, 3) poczucie, że ma się coś do pokazania. W rezultacie, od

filmu amatorskiego oraz dokumentalnego zaczęły się trendy, które już nieraz

odrodziły kino. Który to zabieg przydałby się naszej produkcji oficjalnej: brnie ona w

inscenizację klasyków szkolnych oraz ugrzęzła w prowincjonalnej imitacji

amerykańskich thrillerów typu „gangsterzy z Chicago w Mielęcinie”, i nie potrafi

pokazać współczesnego życia, co jest zadaniem kina. Otóż, być może, w próbach

amatorskich, które pojawiają się spontanicznie, niejako od dołu, prześwituje coś

więcej? Spróbujmy zobaczyć.

„Videomania”: główna nagroda w Kołobrzegu. Rzeczywiście jest to film, który pod

względem sprawności nie ustępuje robocie fachowej. Rzecz dzieje się w wiejskim

obejściu: jego mieszkaniec o poczciwym wyglądzie, we flanelowym wdzianku,

oświadcza, że cieszy go świeże powietrze i że „dziś nareszcie był normalny”. Co

niezupełnie się sprawdza: gdy rąbał drzewo, siekiera zamieniła się w monitor z

wkładem na kasety, który usiłuje mu wręczyć energiczny agitator, jednak nasz

wieśniak odmawia pod pretekstem, że tu nie ma prądu, i nie przekonuje go

argument, że są baterie.

Wygląda, że była to wizja, z której nasz się otrząsnął; wchodzi na stryszek za jakąś

robotą, ale znajduje tam wśród gratów następny monitor i tym razem nie może się

oprzeć: by uzyskać prąd, instaluje dynamo i napędza je na rowerze, ale następuje

eksplozja, która wyrzuca go na podwórko: zapewne stracił przytomność, bo to, co

teraz następuje, są to kolejne jego wizje: ściga go pojazd latający typu SF

ostrzeliwując go, pędzi go po obejściu dinozaur (zapewne zręcznie wykopiowany z

kasety Spielberga), ma on też kłopoty ze swoim lekarzem, który wmawia w niego

wideomanię, i z którym ściera się na neonowe miecze z „Gwiezdnych wojen” (tak

jest): wygląda że nie ma ratunku, bo „całe społeczeństwo cierpi na wideomanię”.

Ale tu następuje niespodziewany finał: nasz wieśniak odbiera komunikat aparatem

zainstalowanym na narzędziu rolniczym i ulatuje w przestrzeń: może pochodził z

innej planety? Agitator, który na początku wpychał mu monitor, oświadcza:

„Wygląda na to, że będę musiał sam sobie poradzić z wideomanią”.

Ten ironiczny filmik braci Dominika i Piotra Matwiejczyków (ten drugi gra główną

rolę) przypomniał mi Mrożka – „Sąsiad Jusienga siedział na pieńku i czytał

»Horyzonty techniki«, gdy coś go takiego z lasu zaszło, że wrócił z oczyma w słup”

– oraz karykaturę Lenicy, na której wieśniacy jakoby nowocześni lecieli na

helikopterze, ale dzierżąc kosy osadzone ostrzami do góry. Kontrast między

wymogami nowoczesności oraz naszą narodową, z trudem zmieniającą się,

mentalnością. Ale satyra Mrożka i karykatura Lenicy pochodzą sprzed 40 lat;

stanowiły one wtedy krytykę zacofania oraz agitację za postępem technicznym.

Inaczej wygląda to dzisiaj, gdy podobno co drugi obywatel, przynajmniej w mieście,

posiada komórkę, na ulicy przygniatają nas postery o wymiarach trzy na dwa metry,

zaś w domu miga się przed oczyma od reklam TV. Na tym tle szyderstwo

„Videomanii” odbiera się jak oddech zdrowia, zaś usilne przeciwstawianie

wiejskiego podwórka, tamtejszej uliczki, leśnego krajobrazu, dziwactwom Dolby-

stereo stanowi wręcz demonstrację humanistyczną.

„Aniołowie”, reżyser Aneta Gutkowska, nagroda za reżyserię. Dziewczyna

przechadzająca się z wózeczkiem jest świadkiem, jak mężczyzna wyrzuca z

samochodu chłopca; dziewczyna ratuje małego i odwozi go na swoim pojeździe do

szpitala. Ale następnie ona sama jest zaatakowana przez owego samochodziarza;

lecz ocalony przez nią malec, wiedziony intuicją, nakłania obsługę szpitala do

pomocy, napastnik zostaje obezwładniony. Film czarno-biały, mimiczny, bez tekstu,

co nadaje mu charakter symboliczny; jest on jeszcze podkreślony przez prolog,

który następnie powtarza się w finale: dziecko w białej szacie, z przyprawionymi

skrzydełkami, wykonuje nieokreślony tajemniczy taniec.

Czy oznacza ono anielskie środowisko, broniące się przed najeźdźcą w

samochodzie? Ale jest to nie tylko przeciwstawienie sielskiego czemuś obcemu,

lecz także zderzenie pokoleniowe: młodzi przeciwko dorosłemu, czy raczej dorosły

przeciwko młodym?, czy także: otoczenie żeńskie oraz dziecko przeciwko

mężczyźnie, jako że na końcu odprowadza go, skrępowawszy mu ręce, pogodna

osoba dojrzała, nauczycielka? kierowniczka szpitala? Film jakoby o incydencie,

lecz z aluzją podwójną: solidarność żeńska, lecz ograniczona do ratownictwa oraz

podejrzliwość wobec dorosłego rozporządzającego samochodem, gdy my młodzi

mamy tylko wózek.

„Taki los”, reżyser Marek Kosowiec, nagroda specjalna. Młody mężczyzna prowadzi

gospodarstwo: wstaje rano zapalając lampę naftową, wygania krowy na pastwisko,

orze pługiem zaprzężonym w konia. Czemu towarzyszy jego komentarz: skończył

szkołę, odbył też technikum, ale nie dostał pracy; jego ojciec umarł przedwcześnie,

więc musiał zająć się obejściem i tak już zostało. Nie ożenił się jeszcze, ale

zamierza; chciałby mieć kombajn, ale go na razie nie stać. No cóż, powtarza parę

razy, taki los... ale ciekawe, nie wierzymy mu. Wydawałoby się, że jest to jeszcze

jeden temat interwencyjny, protest ofiary niedostatku itp., itd. Nic podobnego. Owe

zwroty o losie, o braku drogiej maszyny padają automatycznie, bo tak się zwykle

mówi, zresztą są przecież takie szanse, należy je wymienić, bo się o nich wie, ale

film promieniuje równowagą, regularnością, spokojem ducha, co wyraża przejrzysta

i słoneczna fotografia; jesteśmy pewni, że niezależnie od tego, czy nasz rolnik

uzyska kombajn, z nim czy bez niego jest on na swoim miejscu w swoim życiu, zaś

to jest najważniejsze. Ciekawa sugestia, w czasach gdy jakoby współczesność

wywiera wściekłą presję, by się bogacić, robić karierę, pchać się do góry.

Przytoczę jeszcze jeden film, który wydaje mi się charakterystyczny ze względu na

stosunek do kultury: „Cisza” Katarzyny Klimkiewicz, nagroda za etiudę. Jest to

impresja ilustrująca tekst poetycki: mogłoby się wydawać, okazja, by dać filmowy

dynamiczny odpowiednik współczesnej piosenki rockowej, rewindykacyjnej,

awangardowej. Nic z tego. Taśma czarno-biała, fotografia dyskretnie cieniowana,

sceneria odwiecznego parku; pośród rzeźb ogrodowych, pinii hodowlanych

strzyżonych w stylu XVIII-wiecznym, po moście nad sztucznym jeziorem, po

stopniach pałacowych krąży dziewczyna w bieli o klasycznych rysach twarzy; tekst

deklamowany mówi o ciszy, która jest ułamkiem wieczności. Niespodzianka:

kultura, w naszym jakoby wieku elektronicznym, odwołuje się do tradycji,

wystylizowanej wręcz na muzealną...

Muszę tu z konieczności ograniczania się pominąć inne pozycje, które wydają mi

się typowe, np. „Meduza” Marcina Stapowicza, próba fabularna o młodym

bohaterze kuszonym przez możliwości życiowe łącznie z ewentualnością

samobójstwa, czy „I zobaczę twój śpiew” Bartłomieja Kodera: oryginalne splecenie

czułej opieki nad konającym starcem i lektury „Fausta” Goethego, co można

uważać za patetyczny manifest dobroczynności.

Byłoby zapewne pochopne i ryzykowne wyciągać generalne wnioski z rezultatów

konkursu w Kołobrzegu, niemniej parę spostrzeżeń się nasuwa. Te amatorskie

filmy przynoszą obraz życia różniący się od dostarczanego przez prasę czy

telewizję, nie mówiąc już o filmie oficjalnym, który nie daje żadnego. Presja

cywilizacji elektroniczno-komputerowej nie budzi snobizmu, przyjęta jest z ironią i

przegrywa wobec naszego pejzażu, do którego stale jesteśmy przywiązani

szczerzej niż do techniki; odpór na nowoczesność, lecz nie wrogi, ale pochodzący

z poczucia własnej niezależności; nieufność młodych wobec dorosłych, ale bez

agresji, ani nawet bez sformułowanej krytyki, ogranicza się do przywiązania do

swojego kręgu, z akcentem, że kobiecość i młodzież porozumiewają się najlepiej;

robienie kariery, pieniędzy i pchanie się do góry nie jest konieczne, bo można

spędzić życie na osobistym umiarkowanym szczeblu; kultura nie musi być

krzycząco modna, przeciwnie, zawiera się w swoim niezmiennym klasycznym

spadku.

Czy przez owe spontaniczne filmy przeziera jakiś pogląd statystyczny? Może tak,

może nie; nie chciałbym, by moje odczucie wyglądało na prowokację, czy na

kokieterię, ale faktem jest, że miałem wrażenie kontaktu z polskim życiem, jakiego

nie doznaje się z filmowych profesjonalnych gniotów obłożonych nagrodami na

festiwalu w Gdyni. Kierownikiem klubu Sztorm i organizatorem konkursu jest

Tadeusz Kielar .

Kałużyński Zygmunt - Siekiera z kasetami.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: