Kałużyński Zygmunt - Misja zbyt dobrze wykonana.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Misja zbyt dobrze wykonana

Kino widowiskowe zabrnęło w ślepy zaułek

Sensacja sezonu letniego: „Mission: Impossible-2”, mimo olśniewającej

wyczynowości czy raczej właśnie z jej powodu, wyłania pytanie o przyszłość

wielkiego spektaklu filmowego. Doszedł on do nieograniczonych możliwości

technicznych, które jednak, o paradoksie! stanowią też jego impas. Autorzy

„M:I-2” próbują z niego wybrnąć; czy im się to udaje?

Z Y G M U N T K A Ł U Ż Y Ń S K I

„Mission: Impossible-2” jest thrillerem i należy do gatunków, które dzięki elektronice

uzyskały nieograniczone szanse widowiskowe; drugim jest science fiction. Jednak

obydwa znalazły się na rozdrożu i obydwa bezradnie próbują kolejnego ruchu.

Wyprawy na gwiazdy oraz wojny w galaktykach, ten Kosmos, który powinien nie

mieć końca, wygląda na ekranie coraz bardziej ograniczony, ciągle taki sam i wstyd

powiedzieć, monotonny.

Zaś bohaterzy thrillera przekroczyli granice

prawdopodobieństwa i przewyższyli nawet postaci

kreskówek animowanych, których żadna katastrofa

nie potrafi rozgnieść, i widzowie z obojętnością

oczekują, że ich faworyt wyjdzie z wybuchu wulkanu

czy eksplozji atomowej z miną zadowoloną, do której

się przyzwyczaili. Czy jednak można zrezygnować

z całej tej wyczynowości? Mowy nie ma. Próbuje się

jednak zrobić krok dalej, mamy właśnie parę przykładów: ambitny filmowiec

hollywoodzki Brian de Palma dokonuje niejakiej manipulacji z okazji science fiction

w „Misji na Marsa”; reżyser z Hongkongu John Woo, który przyswoił się

w Ameryce, w spółce z ambitnym aktorem-producentem Tomem Cruisem usiłują

dodać coś więcej do thrillera w „M:I-2”. Jaki jest rezultat? Oto pytanie.

Bowiem owej nowości nie tylko się nie odczuwa, ale nawet ma się wrażenie, że jest

tu mniej niż dotychczas, w porównaniu na przykład z „jameso-bondziakami”, do

której to grupy „M:I-2” należy. Sean Connery jako Bond miał elegancję, humor,

dystans nieraz ironiczny, na które nie ma tu czasu wobec wybuchowego spektaklu

elektronicznego, z którego nie można się wycofać. Gdzie są jego granice? Gdy

w 1968 r. w „Bullitcie” detektyw Steve McQueen ścigał w samochodzie dwóch

morderców poprzez ulice San Francisco, która to scena stała się dla kinomanów

kultowa, trzeba było za każdym razem ustawiać kamerę w innym miejscu, by

nakręcić ułamkowy kawałek owego przejazdu: pościg, który na ekranie trwał 6

minut, filmowano w ciągu trzech tygodni.

Scena z filmu

Dzisiaj, gdy Cruise wisi na paznokciu małego palca

nad bezdenną przepaścią, albo gdy na motocyklu

uchodzi przed tabunem samochodów rajdowych

wywracając, podpalając i rozgniatając jeden po

drugim, fabrykuje to się nie wychodząc z atelier na

kamkorderach podłączonych do komputerów,

z wynikiem takim, że głośna rozróba z „Bullitta”

wygląda na cyrk prowincjonalny z minionych stuleci.

Wirus jeszcze raz

W kontraście do tego rozmachu, od którego miga się przed oczami, jest fabuła,

która niestety wygląda jak zawsze w regularnym kawałku szpiegowskim ze

sztucznym pomysłem. Doktor Nekhorvich (nazwisko typowe w naszym gatunku...)

z naukowego laboratorium przewozi z Australii probówki z wirusem Chimera

sztucznie wyhodowanym, który zabija w ciągu doby, oraz błyskawiczne antidotum

na niego, Bellerophon.

Uczony zostaje w samolocie zgładzony i obrabowany przez niejakiego Seana. Ale

agent organizacji IMF – Impossible Mission Force – Ethan, czyli Tom Cruise,

otrzymuje polecenie, by odzyskać, co skradzione. Wchodzi w kontakt z Nyah, która

była kochanką złodzieja, i nakłania ją do powrotu do niego, zaopatrzywszy ją

w instalacje przekaźnikowe, za pomocą których będzie ona sygnalizowała, co się

dzieje w sztabie przestępczym.

Okazuje się jednak, że Sean przywłaszczył od doktora

Nekhorvicha tylko odtrutkę Bellerophon, więc stara się

o brakującego wirusa, strzeżonego w specjalnym

laboratorium: udaje się tam jednak również Cruise, by

zniszczyć zapas zarazy, no i teraz mamy starcie we

wszystkich możliwych sposobach, że od widoku

szczęka opada.

Komplikacja polega na tym, że Nyah, wysłana, by podpatrywać Seana, kocha

jednak Cruise’a i w momencie gdy ten jest śmiertelnie zagrożony, pragnąc

uratować go, zastrzykuje sobie ostatnią istniejącą porcję wirusa... zbrodniarz nie

wypuści jej z ręki, bo obecnie cały zapas zarazka, na którym mu zależy, znajduje

się w jej ciele – ale musi też ona umrzeć pod wieczór, chyba że – otrzyma

antidotum Bellerophon! Państwo wiedzą, co to za sensacja, ale wiedzą też, jak to

się skończy: jak zwykle. Nie czujemy się więc zaskoczeni, bo oglądamy to

wszystko nie po raz pierwszy: co prawda, „M:I-2” wyróżnia się stylem: montaż łączy

nerwowość z wypielęgnowaną estetyką każdego obrazu, co kino Hongkongu

doprowadziło do perfekcji. Co jednak nie wystarcza, by film wykroczył poza

standard sensacyjnego wstrząsowca. Jednak film ma wyjątkowe powodzenie

w Ameryce i jest na czele bestsellerów roku. Podobno jest tu coś więcej, o co

jakoby postarał się reżyser John Woo.

Mianowicie, skorzystano z fantastycznej fabuły, by umieścić w niej osobiste

posłanie moralne. Czy nie tak działo się z odwiecznymi tradycyjnymi baśniami,

które w oprawie zmyślonych czarów przynosiły analizę charakterów z ich oceną?

Czy thriller oraz SF, które są bajkami naszych czasów, nie mogłyby też dawać

podobnej treści, czego w dotychczasowych Bondziakach i im podobnych nie

próbowano? W „M:I-2” przeciwnik Cruise’a nie jest, jak zwykle bywało w james-

bondowcach, osobliwością egzotyczną z bielmem na oku, w jedwabnym kimonie,

pieszczącym rasowego kota, lecz urodziwym, sympatycznym, sprężystym

młodzieńcem, który wręcz jest kopią Cruise’a.

Co więcej, należał niegdyś do tej samej organizacji Mission Impossible, którą

zdradził. Jeszcze więcej: by obrabować dr. Nekhorvicha, Sean nakłada maskę

Cruise’a, technicznie idealnie wierną, co budzi zaufanie profesora; Cruise również

w następnych akcjach posługuje się podobnymi maskami. I wreszcie super-super-

więcej: Nyah, która kocha Cruise’a i on ją, jest byłą amantką Seana i wraca do

niego na życzenie Cruise’a, z misją, by go śledzić i swoje obserwacje przekazuje

Cruise’owi drogą elektroniczną.

Są tam sytuacje śliskie, gdy Sean i Nyah uprawiają

pieszczoty, co dociera do Cruise’a na ekranie... Nyah

to poświęcenie przypłaca samobójstwem: umrze po

upływie doby, jeśli nie dostanie antidotum. Wtedy

Cruise uświadamia sobie: „Nie mogę cię utracić”,

widzi, że jego błędem było uważać, że jego Mission

Impossible była ważniejsza od jego miłości, ale teraz

jest gotów narazić życie, podobnie jak to zrobiła Nyah.

Wszystko to pięknie, ale czy to dociera do widza?

Publiczność amerykańska okazała dobrą wolę uznając film za nowość, ale czy

rzeczywiście ona przekonuje? John Woo nie po raz pierwszy interesuje się

rozdwojeniem osobowości: w filmie „Face-Off”, który był u nas w minionym sezonie,

John Travolta i Nicolas Caige w starciu detektywa z przestępcą zamieniali się już

nie tylko twarzami, lecz wręcz wchodzili wzajemnie w swoje ciała. Jednak i tam,

podobnie jak w „M:I-2”, ów problem podobieństwa charakterów obrońcy prawa

Thandie Newton (Nyah) i

Tom Cruise (Ethan)

i zbrodniarza zacierał się przygnieciony spektaklem, od którego oczy pląsały. Woo

jest zbyt wybitnym fachowcem od stylu Hongkongu, polegającego na

kalejdoskopowym błyskawicznym montażu potoku ujęć klipowych, co w połączeniu

z wymaganiami hollywoodzkiej sensacji daje taki nawał obrazów, że treści

psychologiczne rozmazują się i stają się szybko zmieniającymi się znakami

wizualnymi, jak wszystko tutaj. Tym bardziej że nie są one nowością: w filmach

Bonda również dziewczyny kochające go ginęły z jego powodu, co utwierdzało go

w przekonaniu, że ich zabójców należy zlikwidować, ale zarówno jedno i drugie –

poświęcenie i zemsta – stawało się konwencją, umownym elementem fabuły

w filmie, który był nieobowiązującą rozrywką. W technice elektronicznej to

bagatelizowanie powiększyło się jeszcze, z tym że paradoksalnie, mimo większej

migotliwości, tłuczone jest ręką bez porównania cięższą. Pytanie: co będzie dalej

z wielkim spektaklem, wciąż stoi otworem.

Mars nas nie uratował

Podobnie niepewna jest próba, jakiej dokonał Brian de Palma („Nietykalni”, „Życie

Carlitta”, „Mission: Impossible-1” z tymże Tomem Cruisem, jako tymże agentem,

w której to wersji, w przeciwieństwie do obecnej, nacisk padał na atmosferę

tajemniczej grozy). De Palma podjął się po raz pierwszy w swojej karierze zrobienia

science fiction z zamiarem podobnym jak Woo: by spróbować postąpić naprzód

w gatunku, który bezradnie drepcze w miejscu.

Pojazdy o kształtach coraz bardziej pokręconych wirują po Kosmosie z głuchym

szumem dostarczanym przez orkiestrę dętą z nałożonymi tłumikami; astronauci

w malowniczych kaskach brną przez zjawiskowe krajobrazy łączące widok pustyni

Sahary z kanionami Colorado; pojawiają się mieszkańcy galaktyk w dwóch

postaciach: 1) przezroczyste gluty, 2) ośmiornice z wijącymi się mackami.

Co dalej? Jakie są możliwości, by rozszerzyć temat, co może jeszcze znajdować

się w tej niezmierzonej przestrzeni? Zaświaty. Toteż autorzy SF najbardziej ambitni

spróbowali wprowadzić wypadek metafizyczny. W „Odysei Kosmicznej-2001”

Kubricka występował, jako tajemnicza siła kierująca ludzkością, blok granitowy,

przypominający mahometańską Kaabę w Mekce bądź też tablice przykazań

Mojżesza; była to aluzja zaledwie zaznaczona. Spielberg w „Bliskich spotkaniach

trzeciego stopnia” posunął się dalej: kosmici o cywilizacji bardziej zaawansowanej

od naszej przybywali, by nam podać rękę: byli człekokształtni w postaci galarety –

było tu już więcej śmiałości jak u Kubricka, ale też znaleźliśmy się tuż-tuż na

granicy śmieszności.

Którą de Palma przekroczył w sposób tym bardziej deprymujący, że zarazem

najlepszy, jaki był dostępny i najgorszy, jakiego nie

uniknął: jego „Misja na Marsa” jest zarazem

imponująca i żałosna. W pierwszej części filmu mamy

to, co w filmach SF bywa najcenniejsze: rekonstrukcję

ewentualnej autentyki podróży kosmicznej. Katastrofa

statku ugodzonego przez meteoryt; astronauci

w skafandrach wyrzuceni z pojazdu, usiłujący

rozpaczliwie ocalić się w przeraźliwie pustej

przestrzeni, apokaliptyczna burza czerwonego piasku

na Marsie pochłaniająca ekipę. Ale w finale spadamy

od razu na łeb na szyję: ze szczytów techniki w dół

dziecinady. Pojawia się dama o trzykrotnie wyższej od

ludzkiej wysokości, w makijażu typu freski

staroegipskie, ubrana pół na pół jak hinduska

zaklinaczka wężów oraz luksusowa gwiazda z Las Vegas i wyjaśnia naszym, że

początki życia na Ziemi zorganizowali jakoby jej rodacy Arcy-Genialni-Kosmici, po

czym wyświetla dokument krótkometrażowy typu TV edukacyjna, ilustrujący za

pomocą animacji komputerowej dzieje paleontologiczne naszego globu od

pojawienia się głowonogów do wystąpienia Neandertalczyka. Sytuacja jak w owej

anegdotce o astronaucie, który olśniony kosmosem powiada: „O Boże”, po czym

dobiega go: „Słucham, synu”. Widzowie, którzy jeszcze parę minut temu gapili się

jak zahipnotyzowani, duszą się ze śmiechu. Sytuacja symboliczna, ilustrująca

aktualny los zarówno SF, jak elektronicznego wstrząsowca: środki, jakich sztuka

widowiskowa nie miała nigdy w swoich dziejach, i ślepy zaułek. Kino, które dawniej

snuło wizje fantasmagoryczne, co będzie w roku 2000, tkwi w bezwładzie

w autentycznym roku 2000.

Kałużyński Zygmunt - Misja zbyt dobrze wykonana.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: