3
CRANIUM :
Nerwy czaszkowe (nervi craniales).
I - nerw węchowy (nervus olfactorius) - charakter zmysłowy (czuciowy); wchodzi z jamy nosowej do dołu przedniego czaszki (fossa cranii anterior) przez otwory sitowe (foramina cribrosa) w blaszce sitowej (poziomej) k. sitowej (lamina cribrosa s. horizontalis o. ethmoidalis).
II -nerw wzrokowy (nervus opticus) - charakter zmysłowy (czuciowy); wchodzi z oczodołu do dołu środkowego czaszki (fossa cranii media) przez kanał wzrokowy (canalis opticus).
III - nerw okoruchowy (nervus oculomotorius) - charakter ruchowy i parasympatyczny; wychodzi z dołu środkowego czaszki do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną (fissura orbitalis superior).
IV -nerw bloczkowy (nervus trochlearis) - charakter ruchowy; wychodzi z dołu środkowego czaszki do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną (fissura orbitalis superior).
V -nerw trójdzielny (nervus trigeminus) - charakter czuciowy i ruchowy. Jego włókna czuciowe nazywamy tzw. częścią większą (portio major nervi trigemini), z kolei włókna ruchowe określa się jako część mniejsza (portio minor nervi trigemini). Nerw trójdzielny posiada zwój czuciowy, tzw. zwój nerwu trójdzielnego, bądź zwój trójdzielny Gassera (ggl. trigeminale). Leży on w wycisku nerwu trójdzielnego (impressio trigemini) na przedniej powierzchni piramidy kości skroniowej w pobliżu jej szczytu. Ze zwoju wychodzą trzy gałęzie (których głównymi składnikami są dendryty wymienionego zwoju) :
V1 -nerw oczny (nervus ophtalmicus) - charakter czuciowy (stanowią go dendryty komórek leżących w zwoju trójdzielnym); wychodzi z dołu środkowego czaszki do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną.
V2 -nerw szczękowy (nervus maxillaris) - charakter czuciowy (są to dendryty komórek leżących w zwoju trójdzielnym); wychodzi z dołu środkowego czaszki do dołu skrzydłowo-podniebiennego (fossa pterygopalatina s. sphenopalatina) przez otwór
okrągły (foramen rotundum).
V3 -nerw żuchwowy (nervus mandibularis) - charakter czuciowy i ruchowy (oprócz dendrytów komórek leżących w zwoju trójdzielnym, budują go także wszystkie włókna portio minor nervi trigemini, będące neurytami jądra trójdzielnego ruchowego, in. żwaczowego (nucleus motorius trigeminalis s. masticatorius). Wychodzi z dołu środkowego czaszki do dołu podskroniowego (fossa infratemporalis) przez otwór owalny (foramen ovale).
VI -nerw odwodzący (nervus abducens) - charakter ruchowy; wychodzi z dołu środkowego czaszki do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną.
VII -nerw twarzowy (nervus facialis) - charakter ruchowy, parasympatyczny, czuciowy. Włókna parasympatyczne i czuciowe biegną w tzw. nerwie pośrednim (nervus intermedius).
Nerw pośredni jest utworzony przez :a). neuryty komórek jądra ślinowego górnego (nucleus salivatorius superior), prowadzące przedzwojowe włókna parasympatyczne.
b). neuryty komórek zwoju kolanka (ganglion geniculi), które prowadzą włókna czuciowe wysoko wyspecjalizowane - włókna smakowe.
Nerw twarzowy wychodzi z dołu środkowego czaszki przez otwór słuchowy wewnętrzny (porus acusticus internus) do przewodu słuchowego wewnętrznego (meatus acusticus internus). Przechodzi przez dno tego przewodu (fundus meatus acustici interni) w tzw. polu górnym przednim, czyli polu nerwu twarzowego (area nervi facialis) i wchodzi do kanału nerwu twarzowego (canalis facialis). Z kanału tego, przez otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum) wychodzą w głównej mierze włókna ruchowe.
W czasie przebiegu nerwu przez kanał (w piramidzie kości skroniowej odchodzą od niego :
- nerw skalisty większy (nervus petrosus major) - zbudowany głównie z neurytów komórek jądra ślinowego górnego, a zatem jest to nerw o charakterze parasympatycznym.
- nerw strzemiączkowy (nervus stapedius) - ruchowy, unerwiający mięsień strzemiączkowy (musculus stapedius).
- gałąź łącząca nerwu twarzowego ze splotem bębenkowym (ramus communicans nervi facialis cum plexu tympanico) - czuciowa i parasympatyczna.
- struna bębenkowa (chorda tympani) - ma charakter parasympatyczny i czuciowy (prowadzi neuryty komórek jądra ślinowego górnego i dendryty komórek zwoju kolanka).
VIII -nerw przedsionkowo-ślimakowy (nervus vestibulocochlearis) - charakter zmysłowy; wychodzi z przewodu słuchowego wewnętrznego do dołu tylnego czaszki (fossa cranii posterior) przez otwór słuchowy wewnętrzny.
IX -nerw językowo-gardłowy (nervus glossopharyngeus) - charakter ruchowy, czuciowy i parasympatyczny; wychodzi z dołu tylnego czaszki do przestrzeni przygardłowej (spatium parapharyngeum) przez część przyśrodkową otworu szyjnego (foramen jugulare).
X -nerw błędny (nervus vagus) - charakter ruchowy, czuciowy i parasympatyczny; wychodzi z dołu tylnego czaszki do przestrzeni przygardłowej przez część boczną otworu szyjnego.
XI -nerw dodatkowy (nervus accessorius) - charakter ruchowy; powstaje w dole tylnym czaszki z połączenia dwóch części : a). rdzeniowej (pars spinalis), która wchodzi do dołu tylnego czaszki przez otwór wielki (foramen magnum). b). czaszkowej (pars cranialis)
Nerw dodatkowy wychodzi z dołu tylnego czaszki przez część boczną otworu szyjnego.
XII -nerw podjęzykowy (nervus hypoglossus) - charakter ruchowy; wychodzi z dołu tylnego czaszki do przestrzeni przygardłowej przez kanał nerwu podjęzykowego (canalis hypoglossi).
Kości czaszki dzielimy na kości trzewioczaszki (twarzoczaszki) - viscerocranium oraz kości mózgoczaszki - neurocranium. Kości neurocranium wg. definicji stykają się (nawet najmniejszą swoją częścią) z jakąś częścią centralnego systemu nerwowego.
Do neurocranium zaliczamy kości parzyste : 1. kk. ciemieniowe (os parietale)
2. kk. skroniowe (os temporale)
Nieparzyste kości neurocranium, to:1. k. czołowa (os frontale) 2. k. sitowa (os ethmoidale) 3. k. klinowa (os sphenoidale) 4. k. potyliczna (os occipitale)
Sumarycznie neurocranium liczy 8 kości.
Do parzystych kości viscerocranium zaliczamy : 1. kk. łzowe (os lacrimale)
2. kk. nosowe (os nasale) 3. małżowiny nosowe dolne (concha nasalis inf.) 4. kk. podniebienne (os palatinum) 5. kk. jarzmowe (os zygomaticum) 6. szczęki (maxilla)
Niekiedy do parzystych kk. viscerocranium zalicza się kosteczki słuchowe : młoteczek (malleus), kowadełko (incus) i strzemiączko ((stapes).
Wreszcie nieparzyste kości viscerocranium, to : 1. żuchwa (mandibula) 2. lemiesz (vomer) 3. k. gnykowa (os hyoideum)
Viscerocranium zatem wlicza w siebie 21 kości.
Ogólna liczba kości czaszki wynosi 29.
Połączenia kości czaszki :
U dorosłego pomiędzy kośćmi czaszki występują w zasadzie wszystkie typy połączeń, tzn. zarówno połączenia ścisłe ( więzozrosty, chrząstkozrosty, kościozrosty) i wolne (stawy).
Więzozrosty :
W czaszce istnieją dwie postacie więzozrostów : 1. szwy (sutura) 2. wklinowanie (gomphosis)
Szwy występują głównie na sklepieniu czaszki (calvaria). Wyróżniamy trzy zasadnicze typy :
a). szew piłowaty (sutura serrata), przykładem jest szew wieńcowy (sutura coronaria) łączący kość czołową i kości ciemieniowe; szew strzałkowy (sutura sagittalis) łączący dwie kości ciemieniowe; szew węgłowy (sutura lambdoidea) łączący łuskę. potylicznej z kośćmi ciemieniowymi.
b). szew płaski (sutura plana), przykładem jest szew podniebienny pośrodkowy (sutura palatina mediana) łączący wyrostki podniebienne szczęk ze sobą, oraz blaszki poziome kości podniebiennych również ze sobą; szew podniebienny poprzeczny (sutura palatina transversa) łączący tylne brzegi wyrostków podniebiennych szczęk z brzegami przednimi blaszek poziomych kk. podniebiennych.
c). szew łuskowy (sutura squamosa), np. połączenie części łuskowej kości skroniowej z brzegiem dolnym kości ciemieniowej.
Za pomocą wklinowania są umocowane zęby w zębodole (jest to okrężny układ drobnych więzadełek mocujących korzeń zęba).
Chrząstkozrosty :
Występują głównie na podstawie czaszki (basis cranii). Ulegają kostnieniu po 25 roku życia.
a). chrząstkozrost klinowo-skalisty (synchondrosis sphenopetrosa) pomiędzy brzegiem tylnym skrzydła większego k. klinowej i brzegiem przednim piramidy k. skroniowej.
b). chrząstkozrost skalisto-potyliczny (synchondrosis petrooccipitalis) pomiędzy brzegiem tylnym piramidy k. skroniowej a częścią podstawną k. potylicznej.
c). chrząstkozrost klinowo-potyliczny (synchondrosis sphenooccipitalis) pomiędzy tylną powierzchnią trzonu k. klinowej i częścią podstawną k. potylicznej.
d). chrząstkozrosty śródpotyliczne (synchondroses intraoccipitales) - przednie, pomiędzy częścią podstawną k. potylicznej i częściami bocznymi tej kości; tylne, między częściami bocznymi k. potylicznej i łuską k. potylicznej. Kostnieją ok. 6-go roku życia.
Stawy :
a). parzysty staw skroniowo-żuchwowy (articulatio temporomandibularis)
b). stawy między kosteczkami słuchowymi - staw kowadełkowo-młoteczkowy (articulatio incudomallearis) i staw kowadełkowo-strzemiączkowy (articulatio incudostapedia); w zasadzie jednak te połączenia są więzozrostami.
Istnieje jeszcze jedno połączenie, którego nie zaliczamy do żadnego z wyżej wymienionych. Jest to połączenie między dziobem klinowym (rostrum sphenoidale) a skrzydłami lemiesza (alae vomeri). W terminologii łacińskiej nosi nazwę schindylesis. Brak odpowiednika polskiego (rozszczepienie).
U noworodka
1. szwy nie występują, a kości sklepienia czaszki są połączone elementami błoniastymi.
2. na skrzyżowaniu elementów błoniastych występują ciemiączka (fonticuli).
a). ciemiączko przednie, czołowe (fonticulus anterior) - między kośćmi czołowymi i ciemieniowymi (w tym okresie istnieją jeszcze dwie kk. czołowe). Leży na skrzyżowaniu szwów : czołowego wieńcowego i strzałkowego. Wymiary 3 - 5,5 x 2 - 5 cm. W antropologii punkt ciemiączka przedniego nosi nazwę bregma. Ciemiączko przednie kostnieje ok. 18-24 miesiąca życia.
b). ciemiączko tylne, potyliczne (fonticulus posterior) - w miejscu połączenia części łuskowej k. potylicznej z kośćmi ciemieniowymi (szwu węgłowego ze szwem strzałkowym). W antropologii punkt ten nosi miano lambda. Ciemiączko tylne zarasta w okresie między 9 a 12 miesiącem życia.
c). ciemiączka klinowe (dwa) (fonticulus sphenoidalis) - w miejscu połączenia części łuskowej k. skroniowej, skrzydła większego k. klinowej i kąta klinowego k. ciemieniowej (czasem też powierzchni skroniowej k. czołowej). W antropologii punkt nosi nazwę pterion. Ciemiączko klinowe należące wraz z sutkowym do ciemiączek bocznych może nie istnieć już w momencie porodu, ale fizjologicznie zarasta do 3-go miesiąca życia.
d). ciemiąc...
Andrzej1991p