Bohater, maskotka, niewidzialne dziecko.pdf

Bohater, maskotka, niewidzialne dziecko

Kim naprawdę jestem? Jakie są moje mocne strony, a jakie słabe? To najczęstsze pytania, z

jakimi DDA przychodzą na terapię.

Marzenna Kucińska

W sierpniowym numerze „Charakterów” rozpocz ę li ś my cykl artykułów po ś wi ę conych

Dorosłym Dzieciom Alkoholików (DDA). Pisali ś my wtedy, kim jest DDA. W tym

numerze wyja ś niamy, jakie role musz ą wypełnia ć dzieci w rodzinach alkoholików. Za

miesi ą c zajmiemy si ę emocjami i my ś leniem Dorosłych Dzieci Alkoholików. Pełn ą list ę

tematów mo Ŝ ecie znale źć w sierpniowym numerze naszego magazynu. Cykl zako ń czymy

w marcu.

Czekamy na Wasze listy. Podzielcie się swoimi przeŜyciami i przemyśleniami.

Najciekawsze listy opublikujemy.

Rodzina to system, którego podstawowym celem jest rozwój wszystkich jego członków. Gdy

prawidłowo funkcjonuje, poszczególni członkowie w sposób elastyczny wypełniają określone

role słuŜące zaspokojeniu jej potrzeb. Ale ten sprawny mechanizm przestaje takim być, jeśli

ktoś z dorosłych naduŜywa alkoholu. Wraz z nasileniem kryzysu rodzinnego staje się on

coraz bardziej chaotyczny i niestabilny, między innymi dlatego, Ŝe jedno lub oboje rodzice

przestają wypełniać swoje role. Aby rodzina przetrwała, konieczne jest znalezienie takiej

struktury, której jednym z elementów są sztywno określone role. Wtedy zachowania

członków rodziny stają się przewidywalne i bezpieczne. Im bardziej system rodzinny

zdominowany jest przez nadmierne picie jednego z dorosłych, tym jego reguły są

sztywniejsze i bardziej rygorystyczne.

Wymienianie jedynie kilku ról to nadmierne uproszczenie. Opiszę je jednak, gdyŜ pozwalają

zrozumieć, na czym polega istota oraz konsekwencje funkcjonowania w roli słuŜącej

systemowi rodzinnemu, a nie jednostce.

„Bohater rodzinny” to dziecko, które dostarcza rodzinie poczucia wartości, dumy i sukcesu.

Zwykle bierze na siebie róŜne obowiązki i świetnie sobie z nimi radzi. PoniewaŜ znaczna ich

część to sprawy dorosłych (np. gotowanie, sprzątanie, wychowywanie młodszego

rodzeństwa), bohater staje się „małym dorosłym”: dzielny, opanowany, pełen poświęcenia i

gotowości do rezygnacji z siebie dla innych. Dalsza rodzina, znajomi i sąsiedzi często z

zazdrością patrzą na takie dziecko, chwalą je i podziwiają. Dzięki bohaterowi rodzina moŜe

poczuć się dobrze, bo przecieŜ wychowała tak odpowiedzialnego i odnoszącego sukcesy

młodego człowieka.

Tylko czasem ktoś zauwaŜy, Ŝe bohater to bardzo skryte dziecko, wiecznie niezadowolone z

siebie i z tego, co osiągnęło. „Bohater rodzinny” wciąŜ bywa napięty, poniewaŜ obawia się,

Ŝe ktoś wreszcie odkryje, iŜ wcale nie jest takim, jak widać na zewnątrz. Towarzyszy mu przy

tym poczucie bezwartościowości. Czuje się nieszczęśliwy, zaniedbany i osamotniony. Jego

rola w rodzinie to być odpowiedzialnym dorosłym. Ale dziecko, które nie przeszło pełnego

cyklu dorastania i dojrzewania, nie jest w stanie sprostać takiemu wyzwaniu. Dzieci jednak

bardzo szybko uczą się poprzez modelowanie i naśladownictwo, co pozwala im przekonująco

odgrywać daną rolę, choć wewnętrznie nie są do niej przygotowane.

„Kozłem ofiarnym” teŜ zazwyczaj jest dziecko. Dzięki niemu rodzina moŜe odwrócić uwagę

od swoich rzeczywistych problemów. Traktuje bowiem dziecko jako swoisty obiekt

zastępczy, na którym moŜna się skoncentrować i wyładować negatywne uczucia. „Kozioł

ofiarny” jest z pozoru przeciwieństwem „bohatera rodzinnego”. Dorośli postrzegają takie

dziecko jako nieodpowiedzialne i trudne, przynoszące swoim zachowaniem kłopoty i

problemy. Często kiepsko się uczy, wcześnie sięga po uŜywki, wpada w tzw. złe

towarzystwo. Wobec rodziców jest zwykle bezczelne i aroganckie. W ten sposób wyraŜa

bowiem negatywne emocje, jakie członkowie rodziny odreagowują na nim.

„Kozioł ofiarny” moŜe być jednak zadziwiająco podobny do „bohatera rodzinnego”: tak jak

on potrafi wziąć odpowiedzialność za to, co dzieje się w rodzinie. Ale bohater bierze na siebie

odpowiedzialność za pozytywny wizerunek rodziny, zaś kozioł - za negatywny. Dzieci w obu

rolach przeŜywają lęk, poczucie odrzucenia, osamotnienia i skrzywdzenia. U „kozła

ofiarnego” czasem pojawia się równieŜ uczucie nienawiści do świata i ludzi, którzy nie dają

mu Ŝadnej szansy na bycie dobrym, a takŜe uczucie zazdrości i niedoceniania.

„Kozioł ofiarny” ma zapewnić dobre samopoczucie rodzinie, która moŜe zrzucić na niego

odpowiedzialność za wszystko: to nie my jesteśmy źli, to on jest trudnym dzieckiem,

łobuzem, wpadł w złe towarzystwo itd. Za kaŜdym razem, gdy trafiają do mnie pacjenci

funkcjonujący kiedyś w tej roli w swoich rodzinach, zadziwia mnie, jak niewielki wpływ na

takie zachowanie miał ich temperament czy osobowość. Co prawda zdarza się, Ŝe kozłami

zostają dzieci, które temperamentalnie mają większą łatwość wyraŜania złości bądź buntu, ale

nie jest to wcale regułą.

Za poprawianie nastroju i humoru rodziny odpowiada „dziecko-maskotka”. Na jego widok

pojawiają się uśmiechy na twarzach, domownicy rozluźniają się i uspokajają. Często staje się

ono domowym antidotum na kryzysowe chwile: „Uspokój ojca, ciebie posłucha”. Rodzice

lubią popisywać się maskotką przed innymi. Jednocześnie - bez względu na wiek - traktują ją

jak osobę niedojrzałą, niewiele rozumiejącą z tego, co się wokół niej dzieje.

Kiedy maskotka musi poradzić sobie z czyjąś złością czy wściekłością, wobec których

bezsilni są dorośli domownicy - tak naprawdę jest przestraszona i napięta. Ma poczucie, Ŝe

jeśli nie moŜe poprawić komuś nastroju, staje się niepotrzebna jak porzucona przytulanka.

Dziecko „niewidzialne” (zwane takŜe dzieckiem we mgle lub dzieckiem zagubionym)

zachowuje się tak, jakby go nie było. Godzinami potrafi zajmować się sobą. Nie sprawia

kłopotów wychowawczych, zwykle niczego nie chce. W kontaktach społecznych jest

wycofane, czasem uznawane za nieśmiałe. Robi wszystko, Ŝeby nie zwracać na siebie uwagi.

Czasem udaje mu się to na tyle dobrze, Ŝe wychowuje się w swoistej izolacji społecznej,

pomimo ludzi wokół. Takiemu dziecku brakuje podstawowych umiejętności

interpersonalnych: nawiązywania kontaktu, wyraŜania swoich potrzeb czy współpracy z

innymi. W szkole wyraźnie odbiega od swoich rówieśników poziomem umiejętności

społecznych.

„Niewidzialne” dziecko czuje się bezwartościowe, niegodne uwagi innych i osamotnione. Ale

równocześnie jest zagniewane, iŜ nikt nie zwraca na nie uwagi. Jego zachowaniem kieruje

poczucie, Ŝe najlepiej by się stało, gdyby go nie było.

Kiedy w trakcie terapii pacjenci pracują nad identyfikacją własnych ról w ich rodzinach,

często pytają, czy moŜliwe jest połączenie kilku ról. Odpowiedź brzmi: tak. John Bradshaw

pisze, Ŝe jeśli jeden z rodziców nie wypełnia swojej roli z jakiegokolwiek powodu (jest

pijany, nieobecny, chory itd.), zwykle któreś z dzieci wchodzi w jego rolę. Gdy rodzina

potrzebuje sukcesu, dziecko będzie bohaterem. JeŜeli potrzeba kogoś, kto weźmie na siebie

odpowiedzialność za dziejące się w niej zło - stanie się kozłem. W rodzinie wielodzietnej

kaŜde z dzieci moŜe wypełniać inną rolę. Ale kiedy na przykład najstarsze odchodzi z domu,

zwykle kolejne przejmuje jego rolę, porzucając dotychczasową. To pokazuje, jak waŜną

potrzebę rodziny zaspokaja dana rola i jak silnie związana jest ona z systemem rodzinnym, a

nie z cechami dziecka.

Przyjmując określoną rolę, młody człowiek uczy się, jakie uczucia ma wyraŜać, a jakich nie.

„Bohater rodzinny” ma prezentować swoją kompetencję i odpowiedzialność, „kozioł ofiarny”

- złość, „dziecko-maskotka” powinno mieć zawsze dobry nastrój, a „niewidzialne” musi być

samowystarczalne. Oznacza to, Ŝe dzieci muszą rozwijać cechy w jakiś sposób potrzebne

rodzinie, zaś ukryć te, które są w niej niepoŜądane. I tak bohater moŜe skrywać wewnątrz

strach i osamotnienie, kozioł - swoje mocne strony, maskotka - smutek, a niewidzialne -

wściekłość. W ten sposób przyjęta przez dziecko rola staje się jego zewnętrznym „ja”, pod

którym skrywa, jakie jest naprawdę. Zewnętrzne „ja” to forma obrony, sposób na przetrwanie

w dysfunkcyjnym systemie rodzinnym, sposób na bycie kochanym, na przyciągnięcie uwagi,

nadzieja na zaspokojenie podstawowych dziecięcych potrzeb.

Inną konsekwencją poświęcenia własnego „ja” na rzecz stabilności rodziny bywa częste u

DDA przeświadczenie: „Nie ja jestem waŜny - waŜniejsza jest grupa (rodzina, klasa, zespół w

pracy itp.)”. Towarzyszy temu nawyk dbania o potrzeby innych, o grupę, z którą taki

człowiek się identyfikuje.

Kim naprawdę jestem? Jakie są moje mocne strony, a jakie słabe? To najczęstsze pytania, z

jakimi DDA przychodzą na terapię. Zadają je z duŜym niepokojem. Obawiają się, Ŝe moŜe

prawdą jest to, co słyszeli od bliskich w chwilach złości: Ŝe są bezwartościowi, niegodni

zainteresowania i pokochania. W mojej praktyce klinicznej nie zdarzyło się, by prawda o

osobie była tak okrutna, jak jej lęki i wewnętrzne przekonania. Aby jednak znaleźć

odpowiedzi na powyŜsze pytania, trzeba uświadomić sobie, w jakiej roli byłem lub nadal

jestem - i przestać w niej funkcjonować.

Marzenna Kuci ń ska

Ze strony: http://kiosk.onet.pl/charaktery/1124520,1475,3,artykul.html

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: