21

HISTORIA POWSZECHNA XIX WIEK

FRANCJA

Po czasach Ludwika XIV była państwem osłabionym. Nieustanne wojny spowodowały pauperyzację (zubożenie ludności). Francja pod koniec XVIII wieku była najbardziej ludnym państwem w Europie liczyła 27 mln. mieszkańców ( 90% - chłopi ; 6-8% mieszczanie ).

W tym okresie występowały symptomy walki feudalizmu z kapitalizmem, zaczęły pękać jednolite struktury stanowe. (Stan-grupy ludzi, których łączą wspólne prawa). Stany różnicowały  się. Powstawały w nich warstwy, często wrogo do siebie nastawione, mające różne cele społeczne.

I stan– duchowieństwo

1 – 600 kardynałów, biskupów, arcybiskupów, wywodzili się z arystokracji,

nie byli zainteresowani zmianami, a co za tym idzie obrali wrogie stanowisko wobec rewolucji

2 – kler parafialny – proboszczowie – ich sytuacja zależała od tego, do jakiej parafii trafili. Pomiędzy klerem, a kardynałami i biskupami istniała duża wrogość. Wielu księży w pierwszym etapie poprze rewolucje.

3 – kler zakonny – mnisi- warstwa bardzo znienawidzona ,prowadząca niemoralny tryb życia. Nic nie robili w społeczeństwie, uciekali przed życiową odpowiedzialnością do klasztorów.

II stan – szlachta

1 – arystokracja rodowa, którą można rozpoznać po tytule przed nazwiskiem

np. książę, hrabia, baron, markiz. Posiadali największy dostęp do króla, mogli wpływać na jego decyzję, czerpali z tego profity. Trzy osoby z tej grupy poprą rewolucję:  wuj króla – książę Filip Orleański przybrał nazwisko Egalité– „równy” , biskup ( markiz ) Charles Maurice de Talleyrand i markiz Marie Joseph de La Fayette.

2 – szlachta prowincjonalna – nie miała tytułu tylko „monsieur” i „de” przed nazwiskiem, mieszkała  na wsi, posiadali zwykle jeden zamek, kilka wiosek.  Ich pozycja zależała od tego jak zarządzali majątkiem. Przedstawiciele nie mogli liczyć na większą karierę niż patent oficerski w wojsku.

Niezadowoleni z losu w pierwszym etapie poprą rewolucję.

III  stan– najbardziej niejednolity

-         wielka burżuazja- właściciele  manufaktur czy sieci sklepów ( kapitaliści) chcieli obalenia feudalizmu bo system ten utrzymywał chłopów

    w poddaństwie, a to ograniczało wolny rynek, uwolnienie chłopa    przyczyniło by się do powstania rynku taniej siły roboczej.

-         drobnomieszczaństwo – rzemieślnicy, drobni kupcy, będą za utrzymaniem feudalizmu, bo organizacje cechowe ograniczały konkurencję

-         wolne zawody – dziennikarze, nauczyciele, adwokaci, lekarze, stanowili najbardziej obeznaną w ideologii oświeceniowej warstwę, byli siła sprawczą rewolucji.

-         lumpenproletariat- biedota miejska, pracownicy najemni, żebracy, prostytutki.

– chłopstwo

3/5 wolne ale uścisk feudalny na wsi francuskiej był duży. Panowie i szlachta samowolnie zmieniali czynsze i wprowadzali opłaty dodatkowe. Największą niesprawiedliwością był fakt, że szlachcic miał pełną władzę sądowniczą nad chłopem.

Przyczyny rewolucji

·        pękanie stanów

o       poglądy filozofów oświeceniowych: Woltera, Rousseau,

John’ a Locke, Monteskiusza. Wolter i Rousseau , którzy  stworzyli nowe pojęcie praw naturalnych ludzi, twierdzili, że władza nie pochodzi od Boga, ale jest wynikiem umowy społecznej ( stworzyli to pojęcie ). Monteskiusz stworzył pojęcie trójpodziału władzy, bo powinny się one nawzajem kontrolować. Poglądy filozofów oświeceniowych były wyjątkowo nośne, i przyczynił się do nowego spojrzenia na władców i ich prawa na sprawowanie władzy.

·        upadek autorytetu króla – już za Ludwika XV autorytet monarchii podupadł( klęska Francji w wojnie 7 – letniej). Obniżył się jeszcze bardziej  w czasach Ludwika XVI plotka głosiła, że żona króla Maria Antonina z Habsburgów  niemoralnie się prowadziła, nie była więc godna tytułu królowej.

·        bankructwo finansowe Francji – dług budżetowy narastał od Ludwika XIV ( m. in. na Wersal wydawano 1 mld liwrów rocznie).

Powiększono dług przez uczestnictwo Francji w wojnie o wyzwolenie kolonii angielskich. Francja zainwestowała 2 mld liwrów w obronę kolonii, których król francuski nie miał i musiał je pożyczyć. W wojnie 7 – letniej nic nie zyskała. Dług urósł do 5 mld liwrów. Francja stanęła na krawędzi bankructwa finansowego. Ludwik XVI zdawał sobie sprawy z powagi sytuacji dlatego też jego 3 kolejnych ministrów finansów Anne Robert Turgot,  Charles Aleksander Calonne, Jacques Nécker, starało się wyciągnąć Francję z kryzysu. Sposób był jeden - opodatkować stany które dotychczas były wolne od podatków ( duchowieństwo i szlachta ).

W tej sprawie Ludwik XVI w 1787 zwołał Zgromadzenie Notabli – ciało opiniodawczo – doradcze złożone z arystokracji i  duchownych. Zażądał od nich zgody na wprowadzenie podatków dla tych stanów. Zgromadzenie Notabli zażądało by król zrzekł się władzy absolutnej i nadał zgromadzeniu uprawnienia stałej rady, z którą król musiałby konsultować wszelkie decyzje dotyczące polityki wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Ludwik XVI był przekonany, że jego władza pochodzi od Boga, odmówił, rozwiązał zgromadzenie, reform nie przeprowadzono, dług Francji narastał ( odsetki ).

Sprzeciw Zgromadzenia Notabli niektórzy historycy uznają za początek rewolucji. W styczniu 1789 sytuacja była już  tragiczna, Markiz  Marie Joseph de la Fayette poradził królowi by zwołał Stany Generalne – nie zwoływane od 175 lat,

król wydał dekret o zwołaniu Stanów Generalnych, co wywołało wielkie poruszenie wśród stanu III. Poruszenie zwiększyło się przez wydaniem broszury „ Czym jest stan III” autor ks. Emanuel Sieyès – dowodził, że stan III –to prawdziwy naród- bo tylko on  pracuje i płaci podatki. 5 maja 1789 w Wersalu zebrały się Stany Generalne, przedstawiciele stanu III mieli 900 przedstawicieli, a nie 300 jak pozostałe stany. Stan III wymógł na królu potrojenie swoich posłów. Zwiększenie liczby posłów III stanu nie miało żadnego znaczenia,bo i tak głosowanie odbywało się stanami.

I etap rewolucji- walka o monarchię konstytycyjną

5 maja 1789 – 14 września 1791.

Na pierwszym posiedzeniu król przedstawił projekt reformy finansów państwa. Stany Generalne zażądały, by król ograniczył absolutyzm, na co król nie chciał się zgodzić. Następnego dnia posłowie znaleźli salę obrad zajętą przez malarzy, udają się do sali do gry w piłkę nożną i tam kontynuują obrady bez zgody króla, uznaje się to powszechnie za rozpoczęcie rewolucji prawników – I faza pierwszego etapu. 17 czerwca 1789 Stany Generalne podejmują decyzję o przekształceniu się w Zgromadzenie Narodowe  czyli prawdziwy parlament  – posłowie nie reprezentowali poszczególnych stanów lecz cały naród.

9 lipca 1789 podjęto uchwałę, że Zgromadzenie Narodowe nie rozejdzie się dopóki nie uchwali Konstytucji- powstało Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne , popularnie Konstytuanta. Król wydał tajny rozkaz oddziałom rządowym zbliżenia się do Paryża i czekania na rozkazy wkroczenia do Paryża

w celu stłumienia rewolucji. W miasto poszła plotka, że komendant Bastylii dostał rozkaz strzelania do Paryżan z armat, które znajdowały się na murach więzienia. Tłum ruszył na Bastylię, komendanta zamordowano.

Bastylia była więzieniem dla arystokracji, nigdy nie przetrzymywano w niej przedstawicieli III stanu, jej zdobycie stało się symbolem rewolucji.

Do dzisiaj tego dnia Francja obchodzi swoje święto narodowe. Po zdobyciu Bastylii wysłano klucze do jej bram Jerzemu Waszyngtonowi, jako dowód, że Francuzi weszli na drogę wolności. Kilka miesięcy później na rozkaz mera Paryża wyznaczonego przez Konstytuantę Sylvain de Bailly rozebrano Bastylię. Zdobycie Bastylii- zakończyło rewolucję prawników.  Rozpoczyna się rewolucja municypalna( od municypium- tak w starożytnym Rzymie nazywano miasta). Urzędnicy, wyznaczeni przez Konstytuantę, przejmują władzę

w miastach z rąk urzędników królewskich. Rewolucja przenosi się z Paryża

na prowincję, rozpoczynają się rozruchy wśród chłopstwa, na przełomie lipca

i sierpnia chłopi napadają na dwory i niszczą rejestry powinności feudalnych.  Wydarzenia te nazwano Wielka Trwoga- bunt chłopów został  zduszony, ale wstrząsnęło to na tyle Konstytuantą, że uchwaliła ona zniesienie feudalizmu. Chłopom przyznano wolność osobistą , zniesiono niewolnictwo (1790 – niewolnictwo przywrócone, bo plajtują francuskie plantacje w koloniach oparte na pracy niewolników).

26 sierpnia 1789 Konstytuanta zatwierdziła Deklarację Praw Człowieka i Obywatela – autorem był markiz de la Fayette i ambasador Stanów Zjednoczonych we Francji Tomasz Jefferson.

Napisali ją w oświeceniowym stylu – każdy ma prawo do walki z uściskiem politycznym, religijnym i obyczajowym. Święte prawo własności – nikt nie ma prawa kogokolwiek pozbawić majątku, jeżeli nie został zdobyty w drodze przestępstwa. Te zasady stały się podstawą kapitalizmu. Jesienią 1789 tworzą się w Konstytuancie pierwsze kluby polityczne- nazwa „klub” przejęta od Anglików. I klub – Klub Bretoński – nazywany tak, bo na początku skupiał posłów wywodzących się z Bretanii, wkrótce podjęto decyzję, że będą przyjmować wszystkich o tych samych poglądach. Klub zmienił nazwę na Stowarzyszenie Przyjaciół Konstytucji, spotykali się w klasztorze dominikanów na przedmieściach św. Jakuba , popularnie jakobini – Maksymilian Robespierre, jego brat August, Saint – Just , Kamil Desmoulins. 1790 powstał II klub – Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka

i Obywatela , popularnie kordelierzy bo spotykali się w klasztorze franciszkanów, którzy przewiązywali habit sznurem ( sznur po francusku

to„la corde” ). Najwybitniejszy kordelier to George Danton.

W lutym 1790 biskup Talleyrand przedłożył projekt  cywilnej konstytucji kleru , na jej mocy majątek kościoła  upaństwowiono w zamian za co, wypłacano duchowieństwu pensje, księża składali  przysięgę na wierność państwu.

W ten sposób doszło do ustanowienia Kościoła Narodowego we Francji.

  W lipcu 1790 konstytucję wprowadzono i wtedy księża, którzy popierali rewolucję odwrócili się od niej, byli zmuszani do przysięgi, gdy odmawiali – byli aresztowani. W październiku 1789 zmuszono króla by przeniósł się

z Wersalu do pałacu Tuileries, w ten sposób był pod kontrolą ludu.

Razem z królem przeniosła się Konstytuanta. W czerwcu 1791 król postanowił uciec z Paryża – do tej pory liczył na to, że państwa ościenne zorganizują interwencję. Konstytuanta musi się rozjechać do domów. Burboni  francuscy byli spokrewnieni z Burbonami hiszpańskimi, a przez Marię Antoninę z Habsburgami austriackich. Hiszpanie nie kwapili się do pomocy. W czerwcu król próbował uciec, ale został rozpoznany przez jednego z poczmistrzów  w miejscowości Varennes, na granicy z Belgią . We wrześniu  była gotowa konstytucja. Najpierw zatwierdziła ją  Konstytuanta, a następnie 14 września  król. To zakończyło I etap rewolucji.

-         -wprowadzono trójpodział władzy : władza ustawodawcza należała do Zgromadzenie Prawodawczego (Legislacyjne) popularnie nazywane Legislatywą,

-         -czynne prawo wyborcze przyznano mężczyznom, którzy ukończyli 25 rok życia, płacili podatki odpowiedniej wysokości, nosili szpadę  (było to prawo wyborcze oparte o cenzus majątkowy)

-         bierne prawo wyborcze, czyli prawo do bycia wybieranym przysługiwało tym, którzy ukończyli 35 lat

-         do Legislatywy nie mogli kandydować posłowie z Konstytuanty

-         władza wykonawcza- sprawowana przez  króla, który za swoje decyzje nie odpowiadał przed Legislatywą, król sprawował  władzę wykonawczą z rządem, który sam powoływał. Nie wprowadzono jeszcze zasady parlamentarnej, co oznacza, że król nie musiał powoływać rządu z ugrupowań politycznych, które miało większość w parlamencie, każda decyzja króla wymagała akceptacji odpowiedniego ministra ( oni odpowiadali za nie przed Legislatywą ). Król, na mocy Konstytucji, otrzymał prawo veta zawieszającego ustawy Legislatywy.

-         władza sądownicza miała być sprawowana przez niezawisłe, niezależne sądy. Wszyscy obywatele byli równi wobec prawa, zniesiono całkowicie sądownictwo stanowe

-         podział administracyjny- podzielono Francję na 83 departamenty ( teraz jest taki sam podział + 2 departamenty zamorskie )

-         zmieniono cła wewnętrzne i myto, wprowadzili jednolite cło mające zasilić skarbiec i utrzymywać dwór królewski.

II etap rewolucji – monarchia konstytucyjna

14 września 1791 – 22 września 1792.

W październiku 1791 wybory do Legislatywy – wybrano posłów bez doświadczenia politycznego i król mógł nimi dość łatwo manipulować.

Na pierwszym posiedzeniu, przypadkowo, posłowie o poglądach bardzo radykalnych usadowiono na lewicy , uważali oni, że rewolucję należy kontynuować, mimo, że została ustanowiona konstytucja. Po prawej stronie usiedli ci posłowie, którzy uważali, że rewolucja się już zakończyła.Stąd wziął się dzisiejszy podział na partie lewicowe i prawicowe .

Na lewicy usytuowali się jakobini i kordelierzy – grupa najbardziej radykalnych posłów z tych dwóch klubów zdecydowała się odłączyć od dotychczasowych klubów, zajęli miejsce na jaskółce – najwyższe miejsca na sali, tych nazywano góralami. Na lewicy znajdowali się również żyrondyści (Żyronda - departament francuski), głównie adwokaci, którzy reprezentowali drobnomieszczaństwo, „wściekli”- przewodził ks. Roux ,herbertyści, na czele Jean Herbert.

Na prawicy powstał nowy klub polityczny – Stowarzyszenie Przyjaciół Roku 1789-popularnie nazywani feliantami, bo spotykali się w klasztorze cystersów. Najsłynniejszymi członkami byli Talleyrand, markiz de la Fayette, Filip Egalité. W środku  Legislatywy było bagno – posłowie o niesprecyzowanych poglądach  politycznych ( dziś - centrum ).

W grudniu 1791 król powołał rząd z żyrondystów bo głosi pogląd o eksporcie rewolucji, chcieli ją przenieść do państw otaczających Francję i król uznał, że to dobry pomysł by zmusić państwa ościenne do interwencji. Premierem rządu został Jean Brissot. Wiosną 1792 rząd Brissota przekazuje ultimatum do rządy austriackiego pod groźbą Austria ma usunąć ze swojego terytorium wszystkich francuskich emigrantów. Austria nie zareagowała. Francja wypowiedziała wojnę Austrii. Francja nie była przygotowana, oddziały austriackie  wspomagane przez wojska pruskie, już w lipcu 1792 stanęły pod Paryżem. Karol Brunszwicki wydał manifest do Paryżan w nim głosił, że jeżeli włos spadnie z głowy Ludwika XIV i jego rodzinie to on zniszczy miasto. Ujawniono listy Ludwika XVI do Karola Brunszwicki - dowód zdrady króla – o mało go nie zlinczowano – uciekł na salę Legislatywy –posłowie uratowali mu życie ogłaszając detronizację. 22 września 1792 – legislatywa zatwierdziła likwidację monarchii, we Francji ustanowiono republikę – koniec II etapu.

III etap republika żyrondystowska

22 września 1792 – 3 czerwca 1793.

Po obaleniu króla, Legislatywa  zostaje rozwiązana i powołano nowe ciało ustawodawcze – Konwent Narodowy, w nim nastąpiła zmiana sił politycznych, nie było feliantów, którzy przerażeni obaleniem króla uciekli z Francji. Na prawice przeszła – żyronda. Żyrondyści pokłócili się z jakobinami w sprawach gospodarczych  i stosunków do króla. Chcieli wolnego rynku, wolnej konkurencji, nie pozwalali na nadmierne obciążenie podatkami, nie pozwalali na nadmierną opiekę socjalną dla najuboższych. Jakobini chcieli wprowadzić: ceny maksymalne – nie można ponad nie wychodzić w czynszach i cenach towarów. Sprawa króla – Jakobini chcieli króla postawić przed sądem, żyrondyści się sprzeciwiali uważali , że ludzie nie znają się na sprawach politycznych i mogą później myśleć , że władzę można sądzić. Jakobini zwyciężyli. W styczniu 1793 jakobini doprowadzili do osadzenie obywatela Ludwika Kapeta- jak teraz nazywano króla. Król skazany na śmierć – wyrok wykonany. 21 stycznia 1793 zgilotynowano ( wtedy od 1792 gilotyna była oficjalnym narzędziem zadawania śmieci ).

                                        Gilotyna

W lipcu 1793 została ścięta Maria Antonina. Syn Ludwika XVI , Ludwik XVII został zgilotynowany przez jakobinów, albo zmarł na gruźlicę- jego los jest nieznany ich córeczka Maria Karolina została wymieniona w piątym etapie rewolucji za francuskiego generała ( 14 lat). Ścięcie Ludwika. XVI wywołało reakcję Europy. W Europie zawiązała się pierwsza koalicja antyfrancuska w jej skład wchodziły wszystkie państwa europejskie. Prawdziwy ciężar wojny wzięła na siebie Austria, Prusy i Rosja. Głównodowodzącym wojsk francuskich został żyrondysta gen Charles Dumouriez. Niestety dowodził nieudolnie co wykorzystywali jakobini w celu osłabienia autorytetu żyrondystów w społeczeństwie.

W marcu 1793 jakobini powołali Komitet Ocalenia Powszechnego, który stał się nieformalnym rządem, a kilka dni później Komitet Bezpieczeństwa Publicznego- coś w rodzaju policji. We Francji wykształcił się rodzaj dwuwładzy politycznej oficjalni rządzili żyrondyści, ale ich autorytet i posłuch w społeczeństwie był coraz mniejszy. Jakobini wyraźnie byli przygotowani do zamachu stanu. Aby rozbić jakobinów i lewicę żyrondystów powołali Komisję Dwunastu, oficjalnie by strzegła rewolucji przed sabotażem i wynajdywała osoby działające na jej szkodę. Żyrondyści przed Komisją 12 nie zdążyli postawić nikogo bo w maju 1793 Charles Dumouriez zdradził, przeszedł na stronę interwentów ( koalicji ) i jakobinom posłużyło to jako pretekst do buntowania się przeciwko żyrondystom. 3 czerwiec 1793 Konwent Narodowy odebrał żyrondystom władzę aresztowano ich i zgilotynowano.

IV etap – republika jakobińska

3 czerwca 1793 – 27 lipca ( 9 termidora ) 1794

Pierwszą zadanie jakobinów był nowa konstytucja francuska, zatwierdzona przez konwent 22 czerwca 1793 na jej mocy:

·        władza ustawodawcza sprawowana nadal przez Konwent Narodowy ( 1 – izbowy ) wprowadzono powszechne prawo wyborcze – wszyscy mężczyźni jeśli ukończyli 21 rok życia

·        władza wykonawcza – 24 osobowa Rada Wykonawcza  która decyzje podejmuje kolegialnie ( jednomyślnie )

·        władza sądownicza przestaje być niezależna i niezawisła, ale nie było o tym mowy w konstytucji. Jedynymi sądami – trybunały rewolucyjne sadziły w trybie doraźnym, nie było od nich odwołania, głownie powołano po to dostarczać świadectwa moralności rewolucyjnej, czyli pisemnego doświadczenia

·        instytucje agentów narodowych ( szpiedzy jakobińscy ) by kontrolować  jak na prowincji  wprowadza się w życie ustawy Konwentu .

·        Powszechne – bezpłatne nauczanie

·        Bezpłatna opieka medyczna

·        Zakazywała spekulacji co doprowadziło do upadku handlu

Konstytucja niw weszła w życie ze względu na wojnę i na konieczność sprawnych rządów.

Obowiązywały ustawy uchwalone czasach Żyrondy” Ojczyzna w niebezpieczeństwie”. By usprawnić rządy ustanowiono władzę dyktatorską, wykonywał ją Maksymilian Robespierre. W sierpniu 1793 jakobini wprowadzili we Francji Wielki Terror bo chcieli zabezpieczyć Francję przed upadkiem rewolucji, zginęli główni przedstawiciele stanu trzeciego. W ciągu 1 tygodnia w Paryżu zgilotynowano 200 osób. Jakobini urządzili nowy pobór do wojska, głównodowodzący Łazarz Carnot. Ogłoszono nowy naboru do wojska,co spowodowało wybuch powstania w Wandei, wolni chłopi zbuntowali się. Powstanie miało charakter monarchiczny ( rojalistowski ).Jakobini wysłali do Wandei karną ekspedycję na czele stał generał Westermann. W ciągu 3 m–cy stłumił powstanie – zamordował 200 tyś osób.

Generał Westermann pisał z pola bitwy Savenay do władz: Wandea już nie istnieje! Dzięki naszej wolnej szabli umarła wraz ze swoimi kobietami i dziećmi. Skończyłem grzebać całe miasto w lasach i bagnach Savenay. Wykorzystując dane mi uprawnienia, dzieci rozdeptałem końmi i wymordowałem kobiety, aby nie mogły rodzić więcej bandytów. Nie żal mi ani jednego więźnia. Trupy zaścielają drogi, miejscami jest ich tyle, że tworzą piramidy. Zniszczyłem wszystkich, nie bierzemy jeńców. Litość nie jest rewolucyjną sprawą!.

22 września 1792 ustrój republiki wprowadził nowe nazwy miesięcy. ...