Odnowa biologiczna-wykady.doc

Wykład 1

Co to jest odnowa biologiczna?

Nie ma jednoznacznej definicji odnowy biologicznej. W medycynie sportowej i fizjologii treningu pod pojęciem tym rozumie się działanie mające przyspieszyć proces powrotu wydolności wysiłkowej do poziomu wyjściowego (lub zbliżonego) po dużych obciążeniach fizycznych i psychicznych.

To:

- konkretne zabiegi fizykalne

- psychoterapia

- stosowanie odpowiednich środków dietetycznych

- stosowanie dozwolonych środków wspomagających.

Odnowa psychosomatyczna – zespół oddziaływań mających przyspieszyć regenerację organizmu.

Wydolność fizyczna – zdolność organizmu do wysiłków fizycznych. Obejmuje też tolerancję zaburzeń homeostazy wewnątrzustrojowej wywołanej wysiłkiem fizycznym oraz zdolność organizmu do szybkiej ich likwidacji po zakończeniu wysiłku.

Wydolność tlenowa – zdolność do pracy długotrwałej o dużej lub umiarkowanej intensywności, jej miarą najczęściej jest wielkość maksymalnego poboru tlenu (vO2 max) oraz poziom progu mleczanowego (LT).

Zmęczenie – utrata zdolności generowania wymaganej lub spodziewanej wielkości mocy

Zmęczenie ośrodkowe – zlokalizowane w OUN

Zmęczenie obwodowe – występuje w mięśniach szkieletowych

Trening zdrowotny – cele:

- kształtowanie sprawności ruchowej, a zwłaszcza jej cech związanych ze stanem zdrowia

- zapobieganie chorobom cywilizacyjnym

- wspomaganie leczenia tych chorób

Podstawowymi elementami treningu zdrowotnego są umiarkowane obciążenia wysiłkowe, stosowane systematycznie z częstotliwością nie mniejszą niż 2 razy w tygodniu i o czasie powyżej 30 min.

Oprócz wysiłków wytrzymałościowych, stanowiących podstawę treningu zdrowotnego, zalecane jest stosowanie ćwiczeń z pokonywaniem oporu w celu zwiększenia siły mięśniowej.

Health related fitness obejmują komponenty:

-          Morflogiczne (1)

-          Motoryczne (2)

-          Krążeniowo - oddechowe (3)

-          Metaboliczne (4)

Ad 1. Morfologiczne

              - Stosunek masy do wysokości ciała

              - Beztłuszczowa masa ciała

              - Zawartość tłuszczu w masie ciała

              - Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, otyłość brzuszna (wisceralna)

              - Gęstość tkanki tłuszczowej

Ad 2. Motoryczne

              - Siła

              - Wytrzymałość

              - Gibkość

              - Zwinność

              - Równowaga

              - Koordynacja

              - Szybkość ruchów

Ad3. Komponenty krążeniowo – oddechowe

              - Moc aerobowa

              - Czynność serca w spoczynku

              - Czynność serca w czasie wysiłków submaksymalnych

              - Czynność układu oddechowego

              - Ciśnienie tętnicze krwi

Ad 4. Metaboliczne komponenty

              - Tolerancja glukozy

              - Wrażliwość na insulinę

              - Profil lipidowy krwi.

Cele i zadania odnowy biologicznej.

1.      Aktywizacja i optymalizacja procesów wypoczynkowych. Uaktywnienie i przyspieszenie naturalnych, wewnątrz ustrojowych procesów, prowadzących do wyrównania zaburzeń powstałych podczas wysiłku fizycznego np.:

- masaż rozluźniający zmęczone mięśnie

- automasaż

- wyrównywanie strat wodno elektrolitowych napojami sportowymi

- uzupełnienie strat energetycznych.

              Optymalizacji procesów wypoczynkowych służy też właściwa organizacja treningu, odpoczynku i trybu życia, zmiana klimatu czy właściwa dieta.

2.      Profilaktyka i zmniejszenie skutków powolnych przeciążeń, które powstają w narządzie ruchu w wyniku mikrourazów. Zmiany te są charakterystyczne dla poszczególnych dyscyplin sportowych. Zastosowanie mają tu różne zabiegi fizykalne, powszechnie stosowane w odnowie biologicznej.

3.      Hartowanie organizmu na zmiany warunków środowiskowych poprzez aktywizację mechanizmów obronnych i adaptacyjnych, dzięki czemu następuje wzrost odporności fizycznej i psychicznej zawodnika.

4.      Doleczanie po obrażeniach doznanych podczas uprawiania sportu (tzw. Reconditioning, readaptacja) – stosowanie ćwiczeń przywracających czynnościowe możliwości organizmu: kondycję fizyczną i psychiczną.

Rodzaje środków stosowanych w odnowie biologicznej

1.      Środki farmakologiczne:

- substancje energetyczne i budulcowe

- substancje katalizujące i regulujące przemiany

- doping farmakologiczny.

2.  Środki fizykoterapeutyczne:

- masaż

- sauna

- kąpiele solankowe

- metody rozgrzewające

- jonoforeza

3. Środki psychologiczne:

- trening psychoregulujący

- trening autogenny

- ćwiczenia rozluźniające

- atrakcyjność programu ćwiczeń

4. Środki specjalne:

- trening wysokogórski

- niedotlenienie

- wilgotny tropik

- hiperoksja

- hiper lub hipotermia

- elektrostymulacja

- autotransfuzja

Analiza procesów wypoczynkowych przebiegających po wysiłku powinna uwzględniać charakterystyczne cechy tego wysiłku.

Czynniki określające charakter procesów odnowy:

- rodzaj wysiłku (treningu) – siłowy, wytrzymałościowy

- parametry obciążenia treningowego (objętość, intensywność, czas trwania)

- poziom zdolności wysiłkowej (formy sportowej)

- czynniki genetyczne (konstytucjonalne)

- warunki życia (odżywianie, sen)

- poziom odnowy po uprzednim obciążeniu, faza rytmiki biologicznej procesów wewnątrzustrojowych

- środowisko i organizacja pracy.

W rozumieniu klinicznym odnową nazywamy przywrócenie normalnego stanu tkankom, narządom lub całemu organizmowi po ich uszkodzeniu, urazie lub chorobie.

W medycynie sportowej pojęciem tym obejmuje się proces powrotu zdolności wysiłkowej do poziomu wyjściowego lub zbliżonego do niego po wysokich obciążeniach fizycznych i psychicznych.

Okres odnowy dzielimy na trzy fazy:

1.      Wczesnych i późnych zmian obciążanych funkcji

2.      Superkompensacji

3.      Ustalenia się poziomu końcowego

Wykład 2             

Zmęczenie – kompleksowy proces odwracalnych zmian czynnościowych, które wystąpiły podczas pracy fizycznej i w wyniku jej wykonywania, powodując okresowe zmniejszenie zdolności wysiłkowej.

Zmęczenie jest ogólnobiologiczne, ma na celu zachowanie sprawności i życia jednostki przez niedopuszczenie do nadmiernej aktywności fizycznej, grożącej zaburzeniem homeostazy ustroju.

Zmęczenie jest stanem fizjologicznym, „wentyl bezpieczeństwa”.

Nie pojawia się nagle, nasila się dynamicznie, zależnie od:

- rodzaju

- intensywności

- rytmu

- warunków środowiska pracy

- właściwości konstytucjonalnych człowieka pracującego

Fizjologia łączy zmęczenie z energetyką wysiłku fizycznego oraz koordynacją i integracją funkcji poszczególnych narządów i układów uczestniczących w pokrywaniu zapotrzebowania wysiłkowego.

Według Kozłowskiego zmęczenie może dotyczyć jednego odcinka narządu ruchu bez wyraźnego odczynu ogólnego (zmęczenie lokalne, obwodowe).

Zmęczenie lokalne występuje wtedy, gdy procent zmobilizowanych mięśni wynosi do 30%.

Zmęczenie ogólne – zaangażowanie wysiłkowe powyżej 30 % układu ruchu wyraża się w szeregu ogólnoustrojowych odczynów funkcjonalnych i biomechanicznych.

Zmęczenie może mieć charakter:

- ostry 

- przewlekły

Ostre zmęczenie lokalne – narastające utrata zdolności roboczej, szczególnie intensywnie pracującego odcinka układu ruchu. Stan ten wynika głównie z powodu zmniejszenia potencjału energetycznego i nagromadzenia kwaśnych produktów przemiany materii. Łączy się z uczuciem osłabienia, sztywności i bólu w czasie wykonywania ruchu.

Zmęczenie zapalne mięśni – mimo wypoczynku nasila się bolesność, napięcie, obrzęk tkanek, co wyraźnie utrudnia wykonywanie ruchów.

Przewlekłe zmęczenie lokalne występuje w sportach cechujących się zasadniczo niezmienną jednokierunkową strukturą aktywności ruchowej (stałym schematem ruchowym) danego odcinka ciała ( łuczników, strzelców i tenisistów).  Zmęczenie to stopniowo ogranicza precyzję, koordynację, szybkość i wytrzymałość ruchową.

Przewlekłe stany zmęczenia w istotny sposób zmniejszają biologiczną odporność tkankową i uosabiają do powstania nieodwracalnych zmian strukturalnych.

Ostre zmęczenie ogólne – występuje po jednorazowym bardzo intensywnym wysiłku (bieg lekkoatletyczny, wyścig kolarski). Charakteryzuje się wystąpieniem znacznych odczynów ogólnoustrojowych o charakterze subiektywnym i obiektywnym.

Subiektywne: duszność, bóle mięśni, nudności, zawroty głowy, zniechęcenie, otępienie.

Dłuższe intensywne wysiłki mogą prowadzić do wystąpienia zaburzeń orientacji w czasie i przestrzeni, zamroczenia, omamów.

Obiektywne – obniżenie zdolności do pracy, koordynacji i precyzji ruchów, spadek szybkości reagowania na bodźce zewnętrzne, wzrost wewnętrznej ciepłoty ciała bardzo znacznym przyspieszeniem częstości skurczów serca i oddechów.

We krwi stwierdza się obniżenie zasobów zasad (rezerwy alkaicznej), wzrost stężenia kwasu mlekowego, spadek stężenia glukozy.

Przewlekle zmęczenie ogólne (przemęczenie) powstaje w wypadku:

- niedostatecznej restytucji do pracy

- przy stosowaniu zbyt krótkich przerw wypoczynkowych

Przewlekłe zmęczenie ogólne powoduje:

- długotrwałe zmniejszenie zdolności do pracy

- wzrost podatności wypadkowej

- zaburzenie równowagi emocjonalnej, „gotowość konfliktowa”

- spadek wydajności pracy

Stan na tle, którego zmniejsza się odporność organizmu na różne czynniki chorobotwórcze.

W praktyce sportowej przemęczenie może nie od razu objawiać się spadkiem wyników sportowych, szczególnie przy dużym zaangażowaniu emocjonalno – wolicjonalnym zawodnika.

Sygnałem ostrzegawczym może być:

- uczucie osłabienia, bóle głowy, zaburzenia snu, brak apetytu, bóle mięsni, kołatanie serca, niechęć do pracy.

Porównanie objawów monotonii i zmęczenia psychicznego

Niektóre postacie przewlekłego przemęczenia, które prowadzą do szeregu zaburzeń neurofunkcjonalnych organizmu zawodnika i obniżenia jego sprawności psychofizycznej w sporcie określa się przetrenowaniem.

Przetrenowanie to nieplanowane zatrzymanie lub spadek zdolności wysiłkowej sportowca w skutek rozchwiania zdolności adaptacyjnej organizmu prowadzące do zahamowania postępu wyników sportowych a nawet ich obniżenia.

Błędy w stosowaniu obciążeń treningowych:

- niewłaściwa receptura treningu i procesów restytucji

- presja i monotonia w treningu

- brak wiary w umiejętności trenera

- spadek motywacji i zainteresowania treningiem.

Czynniki natury zdrowotnej sprzyjające wystąpieniu przetrenowania:

- choroby bakteryjne

- rekonwalescencja po przebytych chorobach

- niedobory w żywieniu ( ilościowe/ jakościowe)

- stosowanie używek i środków dopingujących

- zaburzenia biorytmu

- zaburzenia snu

- czynniki bioklimatyczne

- bodźce zewnętrzne (hałas).

Czynniki społeczno – ekonomiczne i bytowe sprzyjające wystąpieniu przetrenowania:

- obciążenie pracą zawodową

- konflikty zawodowe i rodzinne

- kłopoty ekonomiczne zawodnika

Typ przetrenowania:

- sympatykotoniczne

- parasympatykotoniczne

Sympatykotoniczne (basedowidalne ) – z przewagą stanów pobudzenia o typie zespołu agitacyjnego, stosunkowo łatwy do zdiagnozowania. Typowe objawy to: poczucie choroby, przemęczenie, zaburzenia snu, łaknienia, utrata wagi, stany niepokoju, zaburzenia stosunków międzyludzkich. Katabolizm dominuje w fazie spoczynku. Przejście do fazy ergo tropowej od trofotropowej jest niedostateczne. Sportowiec czuje się dobrze, a jego wydolność w skutek upośledzenia procesów wypoczynku jest obniżona.

Parasympatykotoniczne (addisoidalne) – przewaga układu parasympatycznego, ten typ przetrenowania narasta powoli, niepostrzeżenie z okresem opóźnienia, trudno do zdiagnozowania. Jednym z pierwszych objawów może być zwolniona akcja serca poniżej 40 uderzeń na minutę. Charakterystyczne objawy to względna adymia (zawodnikom zarzuca się słabą wolę, małe zaangażowanie, słabego ducha walki) i to wiąże się z brakiem sukcesów startowych. Sportowiec nie potrafi się w pełni przestawić z fazy trofotropowej na ergo tropową – faza wypoczynku nie ustępuje fazie pracy.

Występuje dobra tolerancja obciążeń o dużej objętości, nie uzyskuje się wskaźników jakościowych. Najczęstszą przyczyną przetrenowania parasympatykotonicznego jest zastosowanie nadmiernych obciążeń treningowych o bardzo dużej objętości pracy, nasileniu, nieodpowiadającym aktualnym wewnętrznym warunkom organizmu. Przy obciążeniach o dużej intensywności zawodnik odczuwa martwy punkt, którego nie potrafi przezwyciężyć.

Wykład 3

Zasady postępowania odnawiającego

Współczesna odnowa biologiczna:

Środki fizjoterapeutyczne stanowią szeroki wachlarz zabiegów odnowy fizjologicznej. Wykorzystują naturalne i sztuczne źródła energii (ciepło, światło, prąd, ruch). Wymagają umiejętnego,...