ROŚLINA I CZŁOWIEK
1. Jak pory dnia – noc i dzień – wpływały na człowieka?
Wpływ przyrody na człowieka wydaje się równie istotny zarówno dawniej jak i dziś. Ruchy rotacyjne Ziem pociągają za sobą dobrze nam znane zjawiska następstwa dnia i nocy oraz
następstwo pór roku. Zmiany środowiska naturalnego (w tym m.in. oświetlenia, temperatury czy opadów) wywierają ogromny wpływ na organizmy żywe i wymuszają cykliczne dostosowywanie się procesów fizjologicznych i biochemicznych. Uzależnienie człowieka od przyrody opiera się więc głównie o zjawiska rytmu dobowego i sezonowego, czasu przyrodniczego oraz wprowadzonych sztucznie różnych stref czasowych na ziemi
- rytm dobowy (rytm circadialny) jest to dobowy cykl zmian (zazwyczaj 12 godzinny) zachowania ludzi spowodowany istnieniem wewnętrznego „zegara biologicznego”, czyli aktywności jader nadskrzyżowaniowych przedniej części podwzgórza, szyszynki oraz siatkówki - rytm sezonowy - następstwo pór roku powodujące określone przemiany w wyglądzie i zachowaniu organizmów, w tym ludzi.
W okresie średniowiecza pojęcie czasu określane było przez Słońce, pory siewu, zbiorów itp. Znajomość zjawisk przyrodniczych była szczególnie ważna dla rolników. Pory dnia oraz pory roku regulowały ich tryb życia oraz rodzaj prac przez nich wykonywanych. Rytm przyrody i zjawiska przyrodnicze miały wpływ także rzemieślników (np. murarzy), kupców oraz żeglarzy. Szczególnie ważna była dla nich znajomość wiatrów, położenia gwiazd.
Nie zawsze jednak pojęcie czasu wiązało się ze zmieniającymi się warunkami naturalnymi. Na wsi głównymi wyznacznikami czasu dla chłopów były okresy pomiędzy różnymi czynnościami gospodarskimi, wypełnianiem powinności wobec pana. Chłopi często posługiwali się też świętami w celu określenia czasu. W okresie feudalizmu posługiwano się czasem wojskowym, który wyznaczał czas powinności wasala wobec swojego lennika oraz czas wolny od tych zobowiązań, w którym wasal mógł zająć się wyżywieniem siebie i swojej rodziny.. W klasztorach wyznacznikiem czas były okresy pomiędzy kolejnymi modlitwami (jutrznia, lauda, pryma, tercja, seksta, nona, nieszpory, kompleta). Często zdarzało się,że bicie klasztornego dzwonu odmierzało czas także dla mieszkańców okolicznych miasteczek i wiosek.
Obecnie ludzie uniezależniają się w pewnym stopniu od wpływu przyrody, ze względu na dynamiczny rozwój techniki i postęp nauki.
2. Historia ogrodów
Na przestrzeni wieków zmieniał się wygląd ogrodów. Częściowo było to zależne od epoki w której go tworzono i od stylu, który w danym okresie panował. Innymi czynnikami, które miały wpływ na wygląd ogrodów były: tradycja miejscowa, wpływy zewnętrzne (np. wschodnie) czy wpływ nauk przyrodniczych (styl naturalistyczny).
• Ogrody starożytności
Pierwsze mozaiki przedstawiające ogrody egipskie pochodzą już z XIV w.p.n.e. Przedstawiają one sadzawki, liczne palmy, sady oraz pracę na roli. Widoczne są także rośliny w donicach. W Grecji istniały święte gaje,ale nie wiadomo czy były one uprawiane czy też były pozostawiane same sobie. Brak informacji o istnieniu i wyglądzie ogrodów przy szkołach greckich. W Rzymie zachowało się za to wiele planów ogrodów i „poradników” jak je zakładać. Ogrody miejskie składały się zazwyczaj z perystylu (kolumnady) i atrium (dziedzińca) oraz sadzawki. Dużo informacji można czerpać z wykopaliska archeologicznych (Pompeje, Herkulanum).
• Ogrody średniowieczne
Powstały w tym czasie liczne ogrody przyklasztorne z charakterystycznym elementem – wirydarzem. Były to najczęściej dwie krzyżujące się ze sobą ścieżki, na przecięciu których znajdowała się studnia lub posąg. Oprócz tego przy klasztorach funkcjonowały ogrody warzywne, sady, stawy i pola. Do typowych elementów ogrodów średniowiecznych należały: ławki darniowe, różnego typu ogrodzenia, studnie, sztuka formowania roślin.
Inną formą ogrodów były ogrody zamknięte (hortus conclusus) stanowiące miejsce odosobnienia oraz ogródki maryjne. Były one specjalnie wydzieloną strefą ogrodu, która miała sprowadzić na gospodarzy błogosławieństwo. Częstymi elementami była fontanna (symbol czystości), róże i lilie.
• Renesans
Formami ogrodowymi typowymi dla tego okresu były: labirynty i tunele, żywopłoty zastępujące ogrodzenia oraz fontanny. Pomimo ozdobności tych ogrodów zachowany był umiar. Częściowo były to ogrody przeznaczone do odpoczynku a częściowo przeznaczone na uprawę pod produkcję np. win, oliwy.
• Barok
W tym okresie powstawały ogromne ogrody o charakterze ozdobnym. Typowymi elementami były strzyżone drzewostany (boskiety) oraz wiele roślin kwiatowych. Ze względu na fakt,że większość tego typu ogrodów powstało we Francji nazywa się je ogrodami francuskimi.
• Klasycyzm
Styl nawiązujący jeszcze do baroku, ale odwołujący się także do antyku i renesansu. Formy są złagodzone, jakby dostosowane do niewielkiego dworu szlacheckiego – formy naturalistyczne (styl angielski). W parkach naturalistycznych nawet podjazd nie mógł być okrągły.
Inną formą był ogród arkadyjski (sentymentalny) z charakterystycznymi ruinami, obeliskami, świątyniami, wyspami, grobowcami, cyprysami.
3. Rośliny, które zmieniły Amerykę Płd. (coś mi nie pasuje w tym pytaniu:( myślę,że było rośliny, które zmieniły świat i pochodzą z Ameryki Płd.)
Dzięki roślinom przybyłym z Ameryki Łacińskiej nasze stoły są bogatsze, bardziej smaczne i kolorowe, co więcej, bez wielu z nich trudno sobie wyobrazić największe kuchnie świata, a także życie w większości krajów. Z tego regionu pochodzi bowiem ponad połowa wszystkich roślin uprawnych, które spożywamy codziennie. Z regionu tego pochodzą praktycznie wszystkie gatunki bulwiaste bogate w skrobię:
– ziemniak, który ukształtował Europę i umożliwił wyżywienie rosnącej liczby ludności początku ery przemysłowej
– maniok – najważniejsza roślina uprawna obszarów gorących pochodząca z Brazylii, stanowiąca nierzadko podstawę wyżywienia ludności. Jej głównymi zaletami są łatwość uprawy, małe wymagania i obfity plon
– bataty – uprawiane w wilgotnych tropikach. Podobnie jak maniok bataty dają obfity plon – można je zbierać nawet 2-3 razy w ciągu roku
Także fasola pochodzi z Ameryki Płd. Ta roślina strączkowa w wielu miejscach na świecie stanowi jedyne źródło aminokwasów. Nie można pominąć też kukurydzy – obecnie jednego z trzech najważniejszych zbóż na świecie, wykorzystywanego nie tylko w celach spożywczych, ale także do produkcji pasz oraz w energetyce. Z innych roślin należy wymienić:
- pomidora – bez niego najbardziej wyśmienite kuchnie narodowe nie
miały podstawy,
- paprykę – jednocześnie najostrzejsza przyprawa, bogate w składniki odżywcze warzywo i źródło leków,
- dynię – najpewniej najstarsza uprawiana roślina o wszechstronnym zastosowaniu,
- awokado - którego wciąż odkrywane są nowe zastosowania
Używki wywodzące się z tego regionu : tytoń (szybko stał się ważnym źródłem zysków w rozwijających się koloniach i wraz z bawełną przyczynił się do rozpowszechnienia niewolnictwa) oraz kakao.
* tego nie było na wykładzie ( z jakiegoś artykułu – może się przydać):
„Niewiarygodnie szybka kariera kauczukowca obrosła w wiele legend dotyczących historii jego uprawy, wywozu nasion z rodzimej Brazylii i opowieści o luksusie, w jakim żyli baronowie kauczukowi w amazońskim Manaus, starający się stać bardziej europejscy niż sami Europejczycy i wysyłający do Paryża nawet pranie. Niepodważalną rolę w podboju świata przez Europejczyków odegrał bez wątpienia chinowiec dający broń przeciwko szerzącej się na tropikalnych obszarach malarii i wyciąg z jego kory wciąż pozostaje najskuteczniejszym lekiem na tę chorobę. Krasnodrzew koka nadal piszę swoją historię w historii cywilizacji, pomimo swoich nieocenionych
walorów odżywczych i leczniczych, pozostaje w powszechnej opinii jedynie źródłem śmiercionośnej kokainy, burzącej spokój wielu państw. Do roślin, które również zmieniają współczesny świat, zaliczyć moŜna guaranę, z której ekstrakt staje się najpopularniejszym naturalnym środkiem pobudzającym. Modną alternatywą dla kawy i herbaty będzie także mate, czyli napój otrzymywany z liści ostrokrzewu paragwajskiego, o równie skutecznym działaniu a bez właściwości uzależniających.”
Na wszelki wypadek też dla innych regionów:
• Bliski Wschód i kraje śródziemnomorskie
- zboża: pszenica i jęczmień
- rośliny strączkowe: soczewica, bób, ciecierzyca, groch
- warzywa: szpinak, burak
- włóknodajne: len
- oleiste: len, oliwka
- używki: winorośl
- różne przyprawy
• Cywilizacja Zachodnia
- zboża: ryż, proso
- rośliny strączkowe: soja
- warzywa, owoce: cytrusy (Azja Wsch.), banany, ogórek, bakłażan
- używki: herbata
- trzcina cukrowa (Azja Płd-Wsch.)
- przyprawy
4. Symbolika roślin
• palmy – symbol światła, doskonałości Boga
• wierzba – symbol zmartwychwstania
• rośliny zimno zielone – symbol życia wiecznego
• barwinek pospolity symbol nieśmiertelności
• oset – symbol jałowej ziemi (Szkocja)
• róża – symbol piękna, miłości, szczęścia, kwiat Matki Boskiej, symbol zmartwychwstania po zimie, symbol milczenia
• lilia biała – w starożytności symbol piękna, młodości, zmysłowości; w chrześcijaństwie symbol piękna i doskonałości duchowej
• laur – symbol zwycięstwa, uznania, honoru; w chrześcijaństwie symbol życia wiecznego i zmartwychwstania
• granat – w starożytności symbol płodności, miłości, pomyślności; w chrześcijaństwie bogactwa, krwi Jezusa
• winorośl – bogactwo, zmysłowość, krew Jezusa, w Grecji – powaga, w Rzymie - rozwiązłość
5. Rośliny magiczne – czyli rośliny czarownic i szamanów
• mandragora – wierzono,że zwiększa witalność, moc oraz siły życiowe a także że zwiększa popęd płciowy i atrakcyjność seksualną. Była symbolem miłości i płodności. Występuje na Bliskim Wschodzie i nad Morzem Śródziemnym. Jest rośliną trującą i halucynogenną ze względu na zawarte w niej alkaloidy.
• pokrzyk wilcza jagoda - stosowany był do usypiania, wprowadzania w trans. Łacińska nazwa wywodzi się od imienia jednej z trzech greckich bogiń przeznaczenia. Właśnie Atropos była tą, która przecinała nić życia. Druga część nazwy to po łacinie "piękna pani", gdyż Rzymianki używały wyciągów z rośliny jako kosmetyku rozszerzającego źrenice i nadającego im blask oraz skutecznie przyspieszającego i pogłębiającego oddech. Jej trujące jagody służyły niegdyś do trucia wilków, stąd nazwa wilcza jagoda.
• lulek czarny – stosowany był do usypiania, wprowadzania w trans. Podobno czarownice z czasów renesansu używały go oraz belladonny, mandragory i datury do produkcji tzw. "maści do latania"
• bieluń dziędzierzawa - jest rośliną o właściwościach halucynogennych.
• mak lekarski - w stanie dzikim nie występuje, znany był już w starożytności. Opium – wysuszony sok mleczny zebrany z nacięcia niedojrzałych makówek; w medycynie i do produkcji narkotyków. (W Polsce powszechny mak polny)
• bylica pospolita – posiada olejki eteryczne o mocnym smaku i zapachu. Używana była jako roślina lecznicza w zaburzeniach trawienia. Uważana była za magiczne zioło Artemidy. W czasie Nocy Świętojańskiej palono ją. Wieszano ją także w domach by przeganiała zło.
• werbena pospolita – dobra na wszystko
• lubczyk ogrodowy – afrodyzjak
• nasięźrzał pospolity – jego zerwanie miało przynieść miłość
• grzybień biały – wyciąg z niego spowalnia akcję serca
6. Jakie są rośliny o symbolice religijnej i co symbolizują?
Święte drzewa :
• - Yggdrasil – drzewo świata w mitologii skandynawskiej. Był to wiecznie zielony jesion, drzewo Odyna („drzewo strasznego”). Obejmuje swoimi korzeniami świat zmarłych i olbrzymów, bogów i ludzi. Pod nim znajdują się trzy źródła, które symbolizują główne rzeki świata. Na szczycie drzewa siedzi orzeł, który poruszając skrzydłami wywołuje wiatry. Po drzewie (czyli między światami) porusza się wiewiórka, która symbolizuje posłańca.
• - drzewo kosmiczne w mitologii chińskiej
• - drzewo poznania dobra i zła – chrześcijaństwo ( w Polsce przedstawiane jako jabłoń, w krajach śródziemnomorskich jako cytrus)
• - drzewo wiedzy, medytacji – w buddyzmie - uważa się,że Budda siedział pod drzewem i medytował (W Indiach przyjmuje się,że był to figowiec pagodowy)
• oliwka
– drzewo związane z wierzeniami starożytnych Greków i Rzymian. Boginią, która podarowała oliwkę ludziom była Atena – bogini mądrości
◦ - symbol zwycięstwa w czasie igrzysk
- symbol dobrobytu, bogactwa – gałązki umieszczane nad drzwiami domów, posąg Saturna wypełniony oliwą w Rzymie
- drzewo obecne w Biblii – symbol pokoju, światła, miłosierdzia. Jezus modlił się na Górze oliwnej
• palma daktylowa
– rozpowszechniona w obszarze śródziemnomorskim
- boskie drzewo w Egipcie (wiele przedstawień w grobowcach, bogini Isztar – miłości przedstawiana pod nią)
- przypisywana także Nike – symbol zwycięstwa
- feniks odradzał się co 500 lat na palmie
- symbol obecny także w chrześcijaństwie – krzyż otoczony wieńcem oliwnym a obok liście palmy
• platan wschodni
- poświęcony był herosom, zwłaszcza Herkulesowi
• dąb
- święte drzewo w Europie - Słowianie (kult boga Peruna uprawiany w otoczeniu lasu dębowego, noszenie żołędzi i kory dębu chroniło przed piorunami), Skandynawowie (siedziba Thora), Grecy (siedziba Zeusa), Rzymianie, Celtowie (w świętych gajach zawsze w centrum stał dąb), Germanowie
- rzymscy władcy nosili koronę z liści dębu
Święte rośliny zielne:
• lotos egipski - uważany był za roślinę Ozyrysa . Czczono kwiaty, które pojawiały się na wiosnę po wylewach Nilu
• lotos indyjski – święta roślina Buddy (w Indiach), symbol doskonałości
• biała lilia – kwiat Afrodyty (miała powstać z mleka Hery), w Egipcie symbol bogini płodności Izis
7. Rośliny biblijne i ich symbolika.
Biblia jest księgą Boską, ale napisaną przez ludzi i głęboko wnikającą w kulturę oraz w warunki ich życia. Stąd bardzo często spotykamy w niej nazwy roślin, które występowały w krajach przebywania Izraelitów. Wzmianki o roślinach nie tylko umieszczają tych ludzi w konkretnym środowisku naturalnym, ale bardzo często wprzęgnięte zostały w teologiczną treść opowiadań biblijnych, przede wszystkim dzięki rozwiniętej symbolice poszczególnych roślin. Wiele gatunków roślin wymienianych jest w Starym Testamencie np. w Pieśni nad Pieśniami. Występują tam takie rośliny jak:
– granat właściwy – roślina jadalna i ozdobna. Symbol płodności i błogosławieństwa. Oblubienice nazywano owocem gajem owocu granatu
– henna – roślina ozdobna i użytkowa (do farbowania włosów). Była metaforą oblubieńca.
– szafran – roślina ozdobna, spożywczo-przemysłowa. Była symbolem piękna oblubienicy.
...
TasartirIreth