ta o PS W ffl H C/3 PS �< i-i N Q OSKAR KOLBERG OSKAR KOLBERG DZIE�A WSZYSTKIE RU� KARPACKA TO M i i CZʌ� I WHO( L*W POLSKIE TOWARZYSTWO LUDOZNAWCZE WROC�AW-POZNA� , UDOWA SPӣDZIELNIA WYDAWNICZA POLSKIE WYDAWNICTW O MUZYCZNE WYDANO POD OflEM NAUKOW� POLSKIEJ AKADEMII NAUK I FUNDUSZU ROMITBTU OBCHODU TYSI�CLECIA PA�STWA POLSKIEGO '/, r�kopis�w opracoirali M)AM lilMAHTIN, lioCII.Sl.AW LINETTE, MEDAED TABKO ,RU� KARPACKA" OSKARA KOLBERGA U. il.il.icn �omu Ml 11 Mil l 1AIIKO \{rt cii/.riil i konmilunt WI.AIIYSI.AW KUHASZK1EWICZ W pierwotnym planie autora monografia regionalna Ru� Karpacka nosi�a tytu� Hucu�y i mia�a stanowi� drug� cz�� obraz�w etnograficznych pt. Pokucie1. Autor m�wi o tym w li�cie z dnia 15 VI1878 r. adresowanym do ks. Sofrona Witwickiego, proboszcza parafii �abie |>ow. Kos�w: "Jeszcze w roku zesz�ym rozpocz��em opis etnograficzny Pokucia, cz�� I [...]. Cz�� II po�wi�cona b�dzie g�nalom Hucu-. �om, do czego zbieram i porz�dkuj� obecnie materia�y"2. W ci�gu pracy nad Pokuciem Kolberg z r�nych powod�w'kilka-krotnie zmienia� swe plany dotycz�ce wydania Hucu��w. Ju� W 1880 r. zwierzy� si� swemu przyjacielowi w CzorJ^wcu, W�adys�awowi Przy-bys�awskiemu, �e wobec spodziewanego poszerzenia swych materia��w z okazji Wystawy etnograficznej w Ko�omyi i - w �lad za lym - zwi�kszenia liczby tom�w Pokucia do dw�ch, ma na my�li "...wydanie i trzeciego tomu jeszcze, obejmuj�cego Hucu��w, kt�rzy przecie� tak�e do Pokucia nale��"3. Hucu�y zatem stanowi� mia�y w�wczas trzeci� i zarazem ostatni� cz�� obraz�w etnograficznych Pokucia. Celowo�� opracowania monograficznego huculskiej kultury ludowej oraz w�a�ciwo�ci etnograficznych ich najbli�szych s�siad�w u M N D � II li przciiiodnir.zary, J�zef Burszta - redaktor naczelni), !� ' �' TII /mi-isloiric /.-Admnskn, Slefan Dybouiski, Czes�am Hernas, \Vln<l)|sliiiii Itiinis/kiciricz, Tadeusz Ochleuiski, Anna Kutrzeba- 'iiilrnm��.kii-Priilicroirn.UomnnReinfuss, Kazimierz Rusinek, ' I irin TUM /jiimirii ZOUNI, Slimishiru Wilczek,Bogdan Zakrzemski 1 O. Kolberg Pokucie. Obraz etnograficzny ez. I (Kraj. Lad. Zwyczaje. Obrz�dy), kmk�w 1882; cz. II (Pie�ni i dumy), Krak�w 1883; cz. III (Ta�ce. �wiat nadzmy-tloicy. Przys�owia), Krak�w 1888; cz. IV (Kazki. Dykteryjki. Bajki. Zagadki i lami-jUwki), Krak�w 1889. DWOK T. 29-32 Wroc�aw - Pozna� 1962-1963. 1 Korespondencja Oskara Kolberga cz. II (DWOK T. 65) list 580. � Korespondencja Oskara Kolberga cz. II (DWOK T. 65) list 718 z dnia 27 IV 1880. Eob. te� list 765 do A. Skibickiego. 1? r uliiil kolhrrg u swym wst�pie do Pokucia1, wskazuj�c na etn�! I '"Irrl-ni,^ mieszka�c�w g�r, g��wnie Hucu��w. Lecz Prz>"" ' ' J" <lniku tej monografii musia�o nastr�cza� Koi- bergo. , ,1,,,,, trudno�ci, skoro w 1881 r. tak oceni� stan swej teki: "... ui.im wj,.|r jeszcze roboty ko�o dzie�a (osobliwie przy trzecim tomir o Ilu, ulach, b�d�cym u mnie jeszcze w stanie prawdziwego chaos... kt�ry dopiero wyklarowa� a nast�pnie obrobi� trzeba)..."". Wydanie Hucu��w jako trzeciej cz�ci Pokucia uniemo�liwia� jednak/, l"ak �rodk�w na druk dzie�a. "Czy do wydania trzeciego tomu przyjd� kiedykolwiek, i to w takich rozmiarach jak bym tego pragn�! - pisa� Kolberg do W. Przybys�awskiego w 1883 r. -tego Obecnie powiedzie� nie mog�, lubo nie brak mi materia�u. Zale�nym to b�dzie od fundusz�w, kt�re ze sprzeda�y nap�yn�..."3. Niedob�r �rodk�w na pokrycie koszt�w druku - jak wiadomo - towarzyszy� Kolbergowi do ko�ca jego dzia�alno�ci i spowodowa�, �e za �ycia autora Hucu�y nie doczeka�y si� ani odr�bnego opracowania w ramach Pokucia, ani te� osobnej publikacji poza t� seri�. Tylko cz�� zgromadzonego materia�u etnograficznego wykorzysta� Kolberg w pokuckich obrazach etnograficznych, zw�aszcza w dw�ch ostatnich, wydanych w iatach 1888-1889 (Pokucie cz. III-IV, 1 O. Kolberg Pokucie cz. ] (DWOK T. 29) s. 4; por. te� s. 17, 45 i 70, na kt�rych Kolberg odsy�a do zagadnie� ubioru huculskiego w przygotowanym tomie Hucu�y. 2 Korespondencja Oskara Kolberga cz. II (DWOK T. 65) list 858 z dnia 6 VII 1881 lo W. Przybys�awskiego. Pied ]at po�niej w wykazie swoich tek, przes�anym dnia 10 J 1886 do J�zefa Majera, prezesa Akademii Umiej�tno�ci, z pro�b� o udzielenie pomocy na druk dzie�a, Kolberg wyszczeg�lni� Hucu��tu i w nast�puj�cy spos�b ><�<�.,.,] post�p prac: "Teka nr 23 - Pokucie III. Hucu�y [...]. Monografia znacznie uz posuni�ta naprz�d".(Korespondencja Oskara Kolberga cz. III, DWOK T. 66, isl 1245 i aneks 12). Korespondencja Oskara Kolberga cz. III (DWOK T. 66) list 1063 z dnia 21 X ] 883. 0 pomoc finansow� na druk Pokucia, Hucu��w i innych monografii ludu uskiego zabiega� Kolberg wielokrotnie: w latach 1868-1872 - w Zak�adzie Naro-lov v i.i im. Ossoli�skich we Lwowie, bezowocnie; w 1876 r. - w Akademii Umie- 1 * Krakowie, uzys�uj�c dodatkowo fundusz w wysoko�ci 100 z� re�. '�' k"*dy tom; w ci�gu lat 1880-1882 - u zamo�nego kupca z Jasienowa Polnego, ukolujii Vywasa, uzyskawszy nieznaczne wsparcie; w latach 1887-1888 -w Wy- I rajowym Sejmu we Lwowie, kt�ry udzieli� Kolbergowi pomocy po�rednio, Mibwmej� dla Akademii Umiej�tno�ci. Kolberg zyska� dodatkowo " "�'" na ka�dy ton,, kt�rego przeci�tny koszt wynosi� ok. 1800,- fl. VII 11 W Ok T. 31 - 32); reszt� zbioru pozostawi� w tekach1. Materia�y te, � w /.gl�du na sw�j zasi�g geograficzny, wykraczaj�cy na po�udniu i obszar Huculszczyzny i dotycz�cy tak�e Rusin�w bukowi�skich i w�gierskich, zatytu�owano pocz�tkowo Karpatami Wschodnimi2, i i ej za�, dla u�ci�lenia etnograficznego, nadano monografii � �I., i n\ tytu� Ru� Karpacka. /.(interesowanie Kolberga g�ralami Karpat wschodnich wi�- Rtiln -ic bezpo�rednio z jego badaniami nad kultur� ludow� Pokucia, � lnu' zamys� wydania osobnego tomu po�wi�conego Huculszczy�nie I... w /.i;(� ju� znacznie wcze�niej, daj�c temu wyraz w 1869 r. w swym ni. moriale naukowo-wydawniczym wys�anym do Augusta Bie- kiego, �wczesnego dyrektora Zak�adu Narodowego im. Ossoli�- "knli we Lwowie, w zwi�zku z czynionymi staraniami o uzyskanie I |MIIIKM y finansowej na druk swych prac3. Ale pocz�tki zainteresowa� Kolberga Hucu�ami i ca�ym po�ud- I niuw<>-wschodnim pograniczem Rzeczypospolitej, obszarem, kt�rego /.ka�ey i ich folklor przyci�ga�y etnografa nieprzerwanie do But ul nich lat �ycia, si�gaj� jeszcze wcze�niejszego okresu jego dzia- ^Hpo�ri badawczej. Konkretnie przejawi�y si� one w 1861 r., kiedy Kolberg odby� swoj� pierwsz� podr� na Ru� Czerwon�, Pokucie i Ku� W�giersk�4. Odt�d w ci�gu 20 lat w jego korespondencji plujemy coraz cz�stsze wzmianki o licznych wyprawach w te i\ '. Zw�aszcza podr�e do Lwowa, na Pokucie i dalej na Buko- iii. . odbyte w latach 1867 -1868, odkry�y mu wielkie perspektywy i w c/.c. Kolberg dzieli si� nimi z Karolem Libeltem w li�cie 1 Spu�cizna r�kopi�mienna O. Kolberga dotycz�ca Rusi Karpackiej zosta�a �muiiiuM w dalszych cz�ciach wst�pu. ' I Cajek ..Dzie�a tcszyslkie" Oskara Kolberga. W: Pie�ni ludu polskiego (DWOK I i Wroc�aw 1962 s. XVI i mapa; J. Burszta, M. Tarko Wydanie "Dzie� wszyst- .'i Otkara Kolberga. "Sprawozdania z Prac Naukowych Wydzia�u I Polskiej ni Nuuk" 1964 z. 4 s. 48-53. 1 Korespondencja Oskara Kolberga cz. I (DWOK T. 64) list 210 z dnia 15 III 1869. ' Z.ili. zisiawienie kierunk�w podr�y Kolberga w: Korespondencja Oskara � � �/.. I (DWOK T. 64) s. XXIII-XXVII i cz. III (DWOK T. 66) s. 705-706. Korespondencja Oskara Kolberga cz. I (DWOK T. 64) listy 81-86 z 1862 r. .. pierwszych kontaktach Kolberga z Rusi� Karpack�) oraz listy nr 156, i, 203 i dalsze. VIII z dnia 27 XII 1867 r.: "Po wycieczce tyle korzystnej dla mych zaj��, odbytej w Ksi�stwie Pozna�skim, wyjecha�em, jak Panu wiadomo, do Galicji i dotar�em za Lw�w, a� na Podole galicyjskie i do Bukowiny, wsz�dzie r�wnie obfite po drodze zbieraj�c dla siebie plony. Wr�ciwszy w ko�cu pa�dziernika do Warszawy, zaj��em si� zaraz uporz�dkowaniem zdobytych w podr�y materia��w i przekona�em si�, �e istotnie wielka ich cz�� ma arcywa�ne dla nauki znaczenie"1. Kolberg zamierza� nawet przenie�� si� w te strony2, ale wobec bezskuteczno�ci zabieg�w o �rodki na druk, zamiaru swego poniecha�. W celach badawczych Kolberg by� na Huculszczy�nie oraz na Rusi W�gierskiej i Bukowi�skiej 7-krotnie (w latach 1867-1868, 1870, 1876-1877, 1879-1880). G��wny zas�b jego zbioru powsta� w czasie pierwszych dw�ch wypraw, w latach 1867-1868, a dalsze podr�e wzbogaci�y ten zbi�r. Nader pomy�lne by�y badania przedsi�wzi�te w 1876 r. "W tym roku - pisa� Kolberg do Stanis�awa Czarneckiego - je�dzi�em na Pokucie, na Bukowin� i by�em w Karpatach, mianowicie mi�dzy Hucu�ami pod Czarn� G�r�. Wsz�dzie u obywatelstwa jak naj go�cinniej przyjmowany, stara�em si� r�wnie gorliwie jak i dawniej nape�ni� tek� moj� notatkami, spostrze�e-�iiami i materia�ami do dalszych moich prac, i mog� powiedzie�, �e i ta prowincja r�wnie obficie, a mo�e i obficiej jeszcze ni� inne, jest w nie zaopatrzon� i dostarczy� ich by�a w stanie"3. Nieco p�niej Kolberg wspomnia� o swych badaniach w li�cie do Marcelego Antoniego Szulca. "G�ry - pisa� - pe�ne s� dzikich ska� i las�w, i dlatego zamiast Mont Blanc maj� swoj� Czarnog�r�, ciemny szczyt lesisty, siedlisko wilk�w i nied�wiedzi. Widzia�em J4 z daleka w ca�ej okaza�o�ci we wsi g�ralskiej �abie, gdziem bada� zwyczaje Hucu��w..."4. Sw�j punkt widzenia na etnografi� Huculszczyzny przedstawi� Kolberg w pi�mie adresowanym do Akademii Umiej�tno�ci dnia 1 Korespondencja Oskara Kolberga cz. I (DWOK T. 64) list 169. ' Korespondencja Oskara Kolberga cz. I (DWOK T. 64) list 196 z dnia 2 XII 1868 II. Boebdana do O. Kolberg...
Ceslaus