szlak orlich gniazd 3.doc

Na wysokim, skalistym wzgórzu wapiennym wznoszą się ruiny zamku królewskiego. Pierwotny zamek znajdował się na najwyższym szczycie skały. Pozostały tu ruiny wieży o okrągłym zarysie. Zamek został zbudowany prawdopodobnie w połowie XIV w. przez Kazimierza Wielkiego. Związany był z systemem obrony granic państwa od strony Śląska.

W roku 1370 Ludwik Węgierski nadał zamek Władysławowi Opolczykowi. Jednak już w 1396 r. został odebrany zbrojnie przez Władysława Jagiełłę. Przypuszczalnie w XV i XVI w. był rozbudowywany przez Myszkowskich i Męcińskich. Niestety przy dzisiejszym stanie badań nie można dokładnie określić poszczególnych etapów rozbudowy.

Miejscowość i zamek wzmiankowane były w 1388 roku jako własność Pełki Bydlińskiego i Niemierzy z Galowa.

W XVI wieku zamek należał do Bonerów i Firlejów, a w końcu tego wieku został przebudowany na kościół św. Krzyża, funkcjonujący do XVIII wieku.

Ruiny zamku-kościoła znajdują się na szczycie wzgórza, z których 17-18 listopada 1914 roku Legiony Piłsudskiego atakowały pozycje wojsk rosyjskich w Załężu. W historii bój ten jest określany jako bitwa pod Krzywopłotami. Mogiła poległych legionistów znajduje się na cmentarzu, usytuowanym na wschodnim stoku wzgórza. Przy wejściu na cmentarz znajduje się kaplica z XVIII wieku, murowana z kamienia wapiennego. Kościół parafialny we wsi pochodzi z XIX wieku.

Kościół i pustelnia błogosławionej Salomei wzniesiona na miejscu dawnego zamku i klasztoru Klarysek sprowadzonych tu w 1262 roku z Zawichostu przez Bolesława Wstydliwego. Po przeniesieniu w 1320 roku konwentu do Krakowa klasztor popadł w ruinę. Dopiero w XVII wieku, w związku z toczącym się procesem beatyfikacyjnym Salomei (1211-1268), przełożonej Klarysek, poprzednio żony króla halickiego Kolomana, siostry Bolesława Wstydliwego - zrodziła się idea stworzenia w Grodzisku ośrodka jej kultu.

W 1624 roku została wzniesiona Kaplica Wniebowzięcia NMP, a następnie w latach 1677-90 obecny zespół architektoniczny. Kościół barokowy, posadowiony na resztkach dawnej romańskiej budowli. Wnętrze barokowe, oryginalnie skomponowane w czarnym i szarym marmurze oraz stiuku. Przed wejściem kolumna błogosławionej Salomei ze statuą świętej Klary. W otoczeniu mur z bramkami oraz posągami św. Jadwigi, jej męża Henryka Brodatego, Bolesława Wstydliwego, jego żony bł. Kingi oraz króla Kolomana.

Od zachodu ceglana bramka stanowiąca pozostałość muru otaczającego pierwotnie niżej położony dziedziniec, zamknięty z przeciwnej strony trzema grotami - domkami modlitewnymi.
Na środku rzeźba słonia dźwigającego obelisk, z 1686 roku, dawniej wodotrysk. Na zboczu znajduje się rzekoma pustelnia błogosławionej Salomei.

Na wsch. od wsi Mirów, na skalistym wapiennym wzgórzu w paśmie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej położone są ruiny zamku rycerskiego.

Prawdopodobnie pierwsze umocnienia wzniósł Kazimierz Wielki jako nadgraniczną strażnicę w systemie obronnym królestwa od strony Śląska. Początkowo Mirów był własnością rodu Lisów z niedalekiego zameczku w Koziegłowach.

Od lat sześćdziesiątych XIV w. przebudowywali oni strażnicę na zamek rycerski, o którym pierwsza historyczna wzmianka pojawia się w roku 1405, wymieniająca również burgrabiego Sassina. W 1442 r. zamek kupił Piotr z Bnina. Około r. 1489 zamek został sprzedany rodzinie Myszkowskich, którzy odtąd do nazwiska dopisywali "z Mirowa". Myszkowscy znacznie rozbudowali zamek. Od r. 1633 właścicielami byli Korycińscy, po nich Męcińscy.

Zamek został opuszczony w r. 1787 i od tamtej pory popadł w ruinę, co zostało odnotowane na mapie Karola Perthesa z końca XVIII w. W poł. XIX w. przeprowdzono pierwszą inwentaryzację zabytków w Polsce, zamek w tym czasie nie miał dachów, a mury w wielu miejscach były już zwalone, jednak ogólny zarys założenia był jeszcze czytelny.

W roku 1934 runęła płd. ściana wieży mieszkalnej. Malownicze ruiny zamku zostały zabezpieczone i poddane zabiegom konserwatorskim.
Z masy murów można wyodrębnić pierwotną strażnicę kazimierzowską, która prawdopodobnie znajdowała się na szczycie skały jurajskiej, około 13-17 m powyżej sąsiedniego terenu. Strażnica zajmowała pow. ok. 270 m2. Prawdopodobnie nie miała wieży i otaczał ją tylko mur obwodowy. Do wykonania muru otaczającego dziedziniec gospodarczy, który znajdował się u płd. podnóża zamku, wykorzystano kamień łamany, w układzie pasmowym.

W XIV w. strażnica została przekształcona na zamek rycerski. W części zach. stanęła wtedy niewielka i nieforemna wieżyczka, a w skale wykuto piwnice i dolne pomieszczenia. Jedyną drogą komunikacji były kręcone schody wykute w skale. Do płd. dziedzińca dostawiono nowe mury obwodowe zamykające skałę z zamkiem wysokim i wykorzystujące skalne występy. Od strony płd.-wsch. znajdował się wjazd na dolny dziedziniec, prowadzący przez fosę i bramę. Na skalnym występie od strony płn.-wsch. została wzniesiona na planie czworobocznym baszta. Tak rozbudowany dwuczłonowy zamek zajmował pow. ok. 1200 m2.
Do skały zamkowej w 2 poł. XV w. została dostawiona wielka wieża mieszkalna. Zbudowano ją z kamienia na planie czworobocznym. Miała aż pięć kondygnacji przykrytych stropami. Zachowane jeszcze przed 1933 r. ciosowe obramowania drzwi i okien wskazują, że dwie górne kondygnacje wzniesiono w 2 poł. XVI w., gdy Mirów znajdował się w rękach Myszkowskich, którzy prawdopodobnie przebudowali cały zamek.

Zamek w Mirowie jest ciekawym przykładem adaptacji średniowiecznego zamku strażniczego do celów mieszkalnych w XVI w.

Zamek w Morsku nazywany Bąkowcem datowany jest na XIV wiek. Położenie i budowa bardziej kwalifikują go do strażnic obronnych. Ruiny zamku znajdują się na skalistym wzgórzu.

W roku 1327 Władysław Łokietek oddał wieś Morsko kanonikom laterańskim w Mystowie. Na początku XVI wieku była własnością rodziny Włodków, którzy prawdopodobnie na przełomie XV i XVI wieku zbudowali zamek z kamienia. Następnie Morsko przejęli Zborowscy a po nich Brzescy i Giebułtowscy.

W XVII wieku zamek został opuszczony. W latach 1929-33 architekt Witold Czeczott wzniósł nowy dom mieszkalny po stronie południowej wzgórza zamkowego.

Na podstawie istniejących murów można ustalić, że zamek został założony na planie nieregularnego wieloboku i miał powierzchnię około 500m2., składał się z części mieszkalnej i obronnej. Do zamku można było się dostać tylko pieszo z przedzamcza położonego poniżej od strony zachodniej, które było otoczone wałami łączącymi pojedyncze skałki.

Zamek w Morsku jest przykładem zamku dobrze wykorzystującego warunki naturalne do potrzeb obronnych.

Zamek położony jest na terenie ośrodka rekreacyjno-wypoczynkowego Morsko.

Na wzgórzu, od strony północnej położone są, wśród skał wapiennych, ruiny zamku rycerskiego.

Murowany zamek został wzniesiony przez rodzinę Włodków Sulimczyków. Pierwszą wzmiankę o Włodku z Ogrodzieńca odnajdujemy w dokumentach z 1385 roku. Do roku 1470 zamek stanowił siedzibę rodową założycieli. Potem przeszedł przez ręce mieszczan krakowskich Salomonowiczów i rodziny Granowskich, by w pierwszych latach XV wieku powrócić do Włodków.

W roku 1523 Ogrodzieniec został kupiony przez Jana Bonera, burgrabię i żupnika krakowskiego. Po jego śmierci zamek przejął jego bratanek Seweryn Boner. W latach 1530-45 na miejscu dawnej warowni średniowiecznej stanął zamek renesansowy. Wraz z córką Seweryna Bonera, Zofią, w 1562 roku zamek trafia w ręce marszałka wielkiego koronnego, Jana Firleja.

W 1587 roku zamek został zdobyty przez wojska pretendenta do tronu polskiego, arcyksięcia Maksymiliana. W 1655 roku zamek został częściowo spalony przez wojska szwedzkie.

W roku 1669 zamek kupił kasztelan krakowski, Stanisław Warszycki. Jako wiano przeszedł na własność rodziny Męcińskich w roku 1695. W roku 1702 zamek uległ pożarowi spowodowanemu przez szwedzkie wojska Karola XII. Męcińscy sprzedali zamek około 1784 roku. W roku 1810 zamek wciąż był częściowo zamieszkiwany. Kolejni właściciele zaniedbywali zamek doprowadzając go do zupełnej ruiny.

W latach 1956 i 1960 Włodzimierz Błaszczyk, a następnie w latach 1964-65 Andrzej Gruszecki przeprowadzili badania archeologiczne i architektoniczne, które ujawniły wiele tajemnic zamku.

Zamek powstał w XIV i XV wieku jako warownia Włodków. Z trzech stron otaczały go strome skały stanowiące naturalną osłonę warowni. Od strony północno - zachodniej, nie osłoniętej skałami, obwód warowny zamykały prawdopodobnie umocnienia w postaci wału lub muru. Na skałach wznosiły się budynki, a na rozległej skale od strony południowej stał budynek mieszkalny. Od wschodu, na wąskiej skale zamykającej dziedziniec stał początkowo budynek drewniany, zastąpiony domem murowanym z kamienia i cegły, postawionym około XV wieku.

Wjazd do zamku Włodków prowadził wąską szczeliną pomiędzy skałami od strony wschodniej. Prawdopodobnie znajdowała się tu też brama, która w XVII wieku została zastąpiona wieżą bramną.
Zamek Włodków został prawie zupełnie rozebrany około roku 1530, aby postawić nowy zamek, stanowiący główny element wielkiego zespołu warownego wzniesionego przez Seweryna Bonera.
Składał się on z zamku górnego i położonego poniżej przedzamcza o powierzchni około 3 hektarów. Otoczony był murami łączącymi odosobnione skałki występujące na stoku. W obrębie murów znajdowały się zabudowania mieszkalne dla załogi i służby oraz zabudowania gospodarcze ze stajniami. Od północnego zachodu prowadził wjazd na przedzamcze. Przy budynku bramnym znajdowała się niewielka fosa.

Do budowy zamku górnego wykorzystano na różnych poziomach wielkie skały. Został on zbudowany na nieregularnym planie z wapienia. Z trzech stron zamykały go budynki mieszkalne, a od wschodu mur wzniesiony na skale, gdzie stał stary budynek. Wewnątrz znajdował się otoczony krużgankami dziedziniec. Na południowo - zachodnim narożniku południowego budynku wzniesionego na dużej skale, w której umieszczono dwukondygnacyjne piwnice stała charakterystyczna wieża cylindryczna zwieńczona ślepymi gankami (machikułami), nazywana w XVII wieku basztą Kredencerską. W południowej ścianie tego budynku znajdowała się druga wieża. W dolnych kondygnacjach była czworoboczna, w wyższych cylindryczna. Sześciokondygnacyjna wieża bramna zbudowana została na planie kwadratu, ale najwyższa kondygnacja była cylindryczna.
Do południowego budynku, od zewnątrz dostawiono dwie budowle broniące zamku. Kurza Noga była wielkim budynkiem na planie prostokąta wzniesionym u podnóża skały. W trzech dolnych kondygnacjach znajdowały się cele opatrzone strzelnicami, natomiast dwie wyższe służyły za mieszkania.
Druga budowla stanęła na skale wznoszącej się w kierunku południowo wschodnim i stanowiła w dolnej kondygnacji basztę z 1561-1576 roku, wysuniętą na zewnątrz i zamkniętą ustawionymi pod kątem ścianami czołowymi.
Drugi dziedziniec znajdował się pomiędzy basztą a Kurzą Nogą. Od południa zamek był otoczony murem ze strzelnicami i gankiem straży. Od zachodu, gdzie na skale zbudowano zamek, znajdował się trzeci dziedziniec z narożną cylindryczną basztą ze strzelnicami.

Zamek w okresie renesansu, gdy właścicielem był Seweryn Boner pełnił podwójną funkcję - reprezentacyjno - warowną.

Na skalistym wzgórzu wapiennym, wznoszącym się ponad 36 metrów nad doliną Prądnika, na jego prawym brzegu znajdują się ruiny zamku królewskiego.

U Janka z Czarnkowa i Długosza czytamy, że zamek ten zbudował Kazimierz Wielki. A w XV wieku pojawił się już starosta zamkowy. W pierwszej połowie XVI wieku zamek trafił do rąk prywatnych. Ale już w połowie XVI wieku ponownie stał się własnością królewską, a starostą został Jan Boner. Kolejnymi starostami byli: Mikołaj Koryciński herbu Topór - na początku XVII wieku; jego syn Mikołaj, kasztelan sądecki w 1615 roku, który odbudował zamek, a sejm w roku 1643 zwrócił mu wszystkie koszta z tym związane; następnie jego syn, również Mikołaj, aż do śmierci w 1651 roku; i Stefan Koryciński, kanclerz wielki koronny, który według lustracji z 1660 roku wystawił nowy dom mieszkalny na zamku. W połowie XVIII wieku Ojców przejęli Łubieńscy, a po nich Załuscy. Ostatnim polskim starostą był Teofil Załuski, który na zamku gościł Stanisława Augusta.

W roku 1826 zamek został opuszczony i popadł w ruinę. W roku 1835 Wojciech Prendowski kupił Ojców na licytacji. Około roku 1840 Prendowski zlecił architektowi Franciszkowi Marii Lanciemu wykonanie projektu pełnej odbudowy zamku. Niestety projekt nie został zrealizowany.

Kolejnymi właścicielami byli Przeździeccy i Krasińscy. Dopiero w roku 1893 przeprowadzono restaurację zamku.

Zachowały się tylko fragmenty murów obwodowych, ruiny budynku z XVII wieku, wielka ośmioboczna wieża, budynek bramny i resztki filarów mostowych. Ruiny zamku zajmują powierzchnię 6000 m2.

Zamek w Ojcowie zbudowano z wapienia. Składa się z dwóch części: wschodnią założono na planie regularnego prostokąta, zachodnia ma kształt nieregularny, jest wyżej położona i skalista. Wjazd do zamku prowadził od zachodu przez most umieszczony na murowanych filarach i przez budynek bramny znajdujący się w pobliżu wieży. Główną wieżę wzniesiono na szczycie skały, ponad 12 m nad dziedzińcem i włączono w obwód muru. Zbudowano ją z kamienia ciosanego, na planie ośmioboku, wewnątrz okrągła, cztero kondygnacyjna, ze śladami pierwotnego zwieńczenia na wysokości 13 m. Dziedziniec zamkowy zamknięty był od wschodu dużym domem mieszkalnym, którego ślady widoczne były jeszcze w 1897 roku. Na dziedzińcu znajdowała się studnia. Przy ścianie północnej stał budynek przymurny. Od południowej, dopiero przed rokiem 1658, na skalnym występie został wzniesiony dwutraktowy budynek mieszkalny z kaplicą, będący zapewne siedzibą starościńską.

Twórcy zamku w Ojcowie wspaniale wykorzystali naturalne warunki terenowe w układzie przestrzennym i systemie obronnym. O wyraźnie przemyślanym programie całego warownego założenia świadczy ustawienie wieży głównej pełniącej jednocześnie rolę strażnicy i elementu górującego nad dojazdem, a więc broniącego zamku od strony zagrożenia.

Ruiny zamku królewskiego znajdują się na skalistym wzgórzu wśród skałek wapiennych.

Zamek został zbudowany w połowie XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego, jako jedna z warowni w systemie obrony granic od strony Śląska (pisze o tym Janko z Czarnkowa i Długosz).

W 1370 roku Ludwik Węgierski oddał zamek w lenno Władysławowi Opolczykowi. W 1396 roku zamek został siłą odebrany przez Władysława Jagiełłę.

Na początku XV wieku zamek został przekazany w dzierżawę Janowi Odrowążowi ze Szczekocin. Książęta śląscy wiele razy najeżdżali Olsztyn w latach 1442-57. Rozbudowano wtedy zamek w kierunku południowo-zachodnim, a w roku 1488 na południe od zamku założono miasto.

Część północno-wschodnia zamku górnego została rozbudowana w latach 1540-51 przez starostę Piotra Opalińskiego. W grudniu 1587 roku Kacper Karliński obronił zamek przed najazdem arcyksięcia Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego. Zamek jednak został uszkodzony, na co wskazuje lustracja z roku 1594.

W 1656 roku zamek został oblężony przez Szwedów i w końcu zdobyty. Chociaż Olsztyn był siedzibą starostów królewskich od połowy XVII wieku zaczął popadać w ruinę.

W 1722 roku w olsztyńskim kościele wybuchł pożar. Materiał na odbudowę spalonego kościoła uzyskano rozbierając częściowo ruiny zamku.

Dzisiejsze ruiny stanowią wyraźny akcent w krajobrazie wyrastając wprost ze skalnego podłoża. Zarys tego ogromnego zespołu warownego, na który składał się zamek górny i dolny oraz dwa przedzamcza ustalono dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzonym w Olsztynie w latach 1959, 1960 i 1969.

Na najwyższym skalistym wzgórzu w XIV wieku wzniesiono zamek górny. Za budulec posłużył miejscowy kamień wapienny. Zamek powstał na planie zbliżonym do czworoboku i zajmował powierzchnię około 500m2. W południowo-wschodnim narożu stanęła cylindryczna wieża o wysokości do 20m. W jej pobliżu znajdowała się brama zamkowa. Z drugiej strony małego dziedzińca znajdował się dom mieszkalny. Poniżej powstał zamek dolny. Zbudowano go na nieregularnym planie, a jego powierzchnia przekraczała 2000 m2. Zamek dolny otoczony był murem, a z jednej strony wznosiła się skałka, na której stał murowany budynek.

Od strony południowej znajdował się wjazd. W XV i XVI wieku od strony południowo-zachodniej dostawiono dwa przedzamcza oddzielone murami i fosami. Od strony wjazdu znajdowały się skałki wapienne, które włączono do murów obwodowych. W XV wieku podwyższono główną wieżę zamkową do 26 m o ośmioboczną ceglaną nadbudowę. Na przełomie XVI i XVII wieku zbudowano trzy kondygnacyjną wieżę mieszkalną w północno-wschodniej części zamku górnego. 20 m poniżej wzniesiono drugą wieżę mieszkalną. Wieża ta również miała trzy kondygnacje, a jej najniższe pomieszczenia łączyły się z jaskiniami ukrytymi w masywie wzgórza zamkowego.

Do dziś zachowały się fragmenty fundamentów bramy zewnętrznej usytuowanej obok najniższej wieży mieszkalnej. Przedzamcza składały się prawdopodobnie z wolno stojących murowanych budynków. Niektóre z nich wbudowane były w głąb skalnego podłoża. Początkowo zamek w Olsztynie był typowym założeniem średniowiecznym - niewielki zamek główny z większym przedzamczem. Dzięki rozbudowie w XV i XVI wieku, przekształcony w warownię zamek oparł się oblężeniu w 1587 roku.

Usytuowany na wysokim cyplu skalnym, nad malowniczą doliną Prądnika Zamek w Pieskowej Skale przyciąga uwagę wspaniałą architekturą. Jak wiele polskich rezydencji zamek ten przeżywał w swej historii zmienne koleje losu. Zmieniali się właściciele, zmieniał się wygląd budowli, a nawet jej przeznaczenie.

Najstarsza wiadomość o Pieskowej Skale pochodzi z roku 1315.
W dokumencie wydanym w tymże roku przez Władysława Łokietka pojawia się niemiecko brzmiąca nazwa zamku - "Peskenstein". Wzmiankę tą należy łączyć z odnalezionymi ostatnio na terenie pobliskiej wsi Sułoszowa pozostałościami drewnianej fortyfikacji, wzniesionej prawdopodobnie przez Henryka Brodatego w czasie walki o tron krakowski. Umocnienia te miały strzec wiodącej doliną Prądnika ważnej drogi, łączącej Kraków ze Śląskiem. Podobną funkcję spełniał nowy, kamienny zamek, wybudowany na obecnym już miejscu przez Kazimierza Wielkiego w I połowie XIV w.

Królewska strażnica wybudowana została w trudnych warunkach terenowych i składała się z części górnej i dolnej. Nie zachowany do dzisiaj zamek górny usytuowany był na niedostępnej skale zwanej "Dorotka". Stała tu najwyższa wieża zamkowa pełniąca jeszcze w XV wieku funkcje mieszkalną. Zamek dolny znajdował się na miejscu obecnego dziedzińca renesansowego i obejmował zabudowania gospodarcze zgrupowane wokół podwórca i otoczone murami obronnymi.

W posiadaniu królewskim Pieskowa Skała pozostawała do końca wieku XIV. W roku 1377 król Ludwik Węgierski darował zamek Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc, podstolemu krakowskiemu. Darowizna ta nie była wyrazem królewskiego uznania dla zasług Szafrańca, lecz stanowiła zadośćuczynienie za ranę, jaką odniósł obdarowany w wyniku burdy z węgierskimi dworzanami króla. Król Ludwik nie posiadając męskiego potomka pragnął, wbrew polskiemu prawu i obyczajowi, zapewnić sukcesję tronu krakowskiego dla którejś ze swych córek. W tej delikatnej sytuacji monarcha, nie chcąc dopuścić do skandalu i do zadrażnień z panami polskimi, sowicie wynagrodził ofiarę zapalczywości swych dworzan. Władysław Jagiełło dwukrotnie tę darowiznę potwierdził i przekazał zamek w wieczyste posiadanie synowi Piotra Szafrańca, także Piotrowi.

Piotr II Szafraniec wojewoda krakowski i jego brat Jan biskup kujawski i kanclerz koronny byli bliskimi, zaufanymi doradcami Jagiełły. Świadczy o tym list brata królewskiego, księcia Witolda, w którym zarzuca on Jagielle, iż ulega on wpływowi obu Szafrańców, którzy dla odbycia poufnych narad mają dostęp nawet do "łożnicy" królewskiej.

W kolejnych pokoleniach Szafrańcowie tracą swoją wysoką pozycję na dworze królewskim i schodzą wręcz na przysłowiowe złe drogi. Syn Piotra II także Piotr, jeśli wierzyć przekazanym nam przez Długosza piętnastowiecznym plotkom, parał się na zamku w Pieskowej Skale alchemią i czarną magią. Pieskowa Skała stała się wówczas miejscem niebezpiecznym, jako że znany z gwałtownego charakteru Piotr korzystając z dogodnego położenia zamku trudnił się także rozb...