AKORDY - budowa, rodzaje, oznaczenia
Akordem nazywamy współbrzmienie conajmniej 3 różnych dźwięków.
W harmonii klasycznej w skład akordów wchodzą kolejne tercje danej gamy.
Akordy takie zwiemy diatonicznymi.
Rozróżniamy zatem akordy diatoniczne złożone :
- z 3 dźwięków - trójdźwięk (1 + 3 + 5-ty dźwięk gamy)
- z 4 dźwięków - akord septymowy (jw. + 7-my dźwięk gamy)
- z 5 dźwięków - akord nonowy (jw. + 9-ty dźwięk gamy)
- z 6 dźwięków - akord undecymowy (jw. + 11-ty dźwięk gamy)
- z 7 dźwięków - akord tercdecymowy (jw. + 13-ty dźwięk gamy)
Pokazuje to poniższa ilustracja na przykładzie akordu C-dur :
Następna tercja daje powtórzenie dźwięku podstawowego C, czyli nie może być
użyta do budowy akordu.
W tak zbudowanych akordach, dźwięk podstawowy (najniższy) nosi nazwę
pryma (1), drugi tercja (3), dalej następuje kwinta (5), septyma (7), nona (9),
undecyma (11) i tercdecyma (13).
W tym opracowaniu zajmiemy się tylko akordami złożonymi z 3 i 4 dźwięków,
gdyż są one stosowane najczęściej.
Jak widać, poszczególne trójdźwięki powstają przez dodanie na każdym stopniu
gamy dwóch kolejnych tercji.
Trójdźwięk zbudowany na I stopniu gamy nazywamy tonicznym (T), na IV stop-
niu - subdominantowym (S), na V stopniu - dominantowym (D), czyli analo-
gicznie do nazw stopni gamy. Te trzy akordy to triada harmoniczna (T-S-D),
ktora tworzy podstawę warstwy harmonicznej utworów muzycznych.
Widać też, że trójdźwięki na stopniach I, IV, V złożone są z tercji wielkiej (3w)
i tercji małej (3m) licząć od stopnia gamy, czyli najniższego dźwięku i takie
trójdźwięki nazywamy durowymi, natomiast na stopniach II, III, VI kolejność ter-
cji jest odwrotna i takie trójdźwięki nazywamy mollowymi, wreszcie - na VII
stopniu mamy obie tercje małe i te trójdźwięki nazywamy zmniejszonymi.
Tym różnym nazwom trójdźwięków odpowiadają oczywiście różne oznaczenia,
i tak :
- trójdźwięki durowe oznaczamy literą dużą, sama zaś litera pochodzi od nazwy
dźwięku danego stopnia gamy, który równocześnie jest najniższym dźwiękiem
tego akordu. W tej gamie mamy zatem 3 akordy dur : C, F, G (mówimy "ce
dur", "ef dur" i t.d.). W literaturze zagranicznej spotyka się oznaczenie CM, FM,
GM (M = Major).
- w oznaczeniach trójdźwięków mollowych też występuje różnorodność. W litera-
turze zagranicznej przeważa oznaczenie Dm, Em, Am (m = minor) a w literatu-
rze polskiej przeważa oznaczenie literą małą, czyli tak jak na ilustracji powy-
żej (mówimy "de mol", "e mol" i t.d.).
- oznaczenia trójdźwięków zmniejszonych są najbardziej zróżnicowane - na po-
wyższej ilustracji użyto polskiej końcówki "zm" (Hzm - mówimy "ha zmniej-
szony") natomiast w nutach, w tym w różnych zagranicznych, spotyka się ozna-
czenia : H-, Ho, Ho, Hdim.
W równoległej gamie mollowej (przywołuję tu temat "Koło kwintowe", lub "Ko-
Pokazuje to poniższa ilustracja :
Natomiast w gamie a-moll harmonicznej, z uwagi na podwyższony VII stopień,
I tak - na III stopniu pojawił się nowy, trójdźwięk zwiększony, złożony z dwóch
tercjii wielkich, na V stopniu następuje zmiana trójdźwięku moll na dur, na VII
stopniu następuje zmiana trójdźwięku dur na zmniejszony, czyli w tej gamie są
dwa trójdżwięki zmniejszone.
Trójdźwięk zwiększony na powyższej ilustracji oznaczono polską końcówką "zw"
(Czw - mówimy "ce zwiększony") natomiast w nutach, w tym w różnych zagra-
nicznych, przeważa oznaczenie literą dużą i dodatkowo znakiem "+", n.p. C+.
Sumując - poznaliśmy budowę i oznaczenia 4 podstawowych rodzajow trójdźwię-
ków diatonicznych. Ich zestawienie, na przykładzie dźwięku podstawowego "C",
podaje poniższa tabela :
nazwa
interwały składowe
dźwięki składowe
ocnaczenie
durowy
3w + 3m
c - e - g
C
mollowy
3m + 3w
c - es - g
Cm = c
zmniejszony
3m + 3m
c - es - ges
Cdim = Co = Czm
zwiększony
3w + 3w
c - e - gis
C+ = Czw
Ponadto - w trójdźwiękach "krzyżykowych" i "bemolowych", t.zn. zawierających
w nazwie polskiej końcówki "is", "es", "s" - np. Fis, Des, Es, podstawowym zna-
kiem dodatkowym za literą jest znak "krzyżyka" (#), lub "bemola" (b), czyli ozna-
czenie w tym przykładzie będzie następując : F#, Db, Eb (użyto tu malej litery "b"
zamiast znaku bemola ze względu na brak takiego znaku w programie Word,
co jest często spotykane w podobnych, jak to, opracowaniach).
Należy też pamiętać, że w nutach anglojęzycznych naszemu oznaczeniu "H" od-
powiada oznaczenie "B" a naszemu "B" odpowiada "Bb" i dotyczy to zarówno
oznaczenia dźwięku, jak i akordu.
Oznaczenia : C(M7) - trójdźwięk dur + tercja wielka (skrajne dźwięki tworzą
septymę wielką, stąd oznaczenie "M7" = Major 7)
d7 - trójdźwięk moll + tercja mała (skrajne dźwięki tworzą
septymę małą, stąd oznaczenie "7")
G7 - trójdźwięk dur + tercja mała (skrajne dźwięki tworzą
septymę małą), zwany "dominantą septymową"
pzm7 - trójdźwięk zmniejszony + tercja wielka (skrajne dźwięki
tworzą septymę małą), zwany akordem septymowym
półzmniejszonym
Analogicznie też, w gamie a-moll harmonicznej, z uwagi na podwyższony VII
stopień, struktura rodzajowa akordów zmienia się na bardziej zróżnicowaną.
zmniejszoną. Na I stopniu mamy drugi nowy akord (*) - trójdźwięk moll + tercja
wielka a jego skrajne dźwięki tworzą septymę wielką, stąd jego oznaczenie winno
być analogiczne jak poznanego wyżej trójdźwięku C(M7), czyli c(M7).
+ tercja mała a jego skrajne dźwięki tworzą również septymę wielką, stąd - przez
analogię do poznanych już trójdźwięków - jego oznaczenie winno być C+(M7). Jednakże oba te akordy są rzadko używane i podane oznaczenia należy traktować
jako propozycję na użytek niniejszego opracowania (w poniższej tabeli wyróżnio-.
no je kolorem żółtym.
Sumując - poznaliśmy budowę i oznaczenia 7 rodzajów akordów septymowych
diatonicznych. Ich zestawienie, na przykładzie dźwięku podstawowego "C", podaje
poniższa tabela :
oznaczenie
durowy z septymą małą
c - e - g - b
C7
mollowy z septymą małą
c - es - g - b
Cm7 = c7
zmniejszony z septymą zmniejszoną *)
c-es-ges-heses *)
Cdim7 = Co7 = Czm7
durowy z septymą wielką
c - e - g - h
C(M7) = Cma7
mollowy z septymą wielką
c - es - g - h
c(M7) = CMI(M...
damanidada