PRZESŁANKI PROCESU KARNEGO
Przesłankami procesowymi w myśl obowiązujących przepisów są stany, które w myśl obowiązujących przepisów prawa procesowego decydują o prawnej dopuszczalności lub niedopuszczalności procesu karnego.
Art. 17.
§ 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających
podejrzenie jego popełnienia,
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że
sprawca nie popełnia przestępstwa,
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
5) oskarżony zmarł,
6) nastąpiło przedawnienie karalności,
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie
zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego
od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
§ 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia
ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących
zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających
do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.
§ 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego
zastosowania środków zabezpieczających.
Zgodnie z art.17§1 K.p.k. należy przyjąć, że przesłankami procesowymi są zarówno stany:
-ściśle procesowe(przesłanki czysto procesowe)
-stany zakotwiczone(uregulowane) w prawie karnym materialnym, którym nadano wartość przesłanki procesowej(przesłanki o charakterze materialnym), np.pkt2,3 i 4;
-stany o charakterze faktycznym, określone w literaturze nazwą przesłanki faktycznej, przewidziane w pkt 1, a mianowicie:
a)niedopełnienie czynu,
b)brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa, co powoduje, że przesłanka ta zbiega się z podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego.
Zasięg działania przesłanek procesowych jest różny. Z tego punktu widzenia możemy je podzielić na takie, które:
-odnoszą się do wszystkich stadiów procesowych np. prawomocność materialna
-występują wyłącznie w postępowaniu rozpoznawczym przed sądem np. skarga upoważnionego oskarżyciela
-dotyczą zarówno postępowania przygotowawczego jak i rozpoznawczego przed sądem np. przedawnienie karalności(art.101 K.k. i art. 17 § 1 pk 6 K.p.k.)
-działają wyłącznie w postępowaniu wykonawczym, np. przedawnienie wykonania kary(art.103 K.k)
Przesłanki procesowe dzieli się na dodatnie(pozytywne) i ujemne(negatywne). Jest to podział ze względu na funkcje, jakie spełniają one w procesie.
Przesłanki pozytywne:
1) podsądność
2 ) właściwość sądu
3) istnienie stron
4) skarga
5) wniosek o ściganie
Przesłanki negatywne:
6) prawomocność materialna
7) zawiłość sprawy
8) abolicja
10) art.17§ 1 pkt 1 K.p.k.
11) art.17§ 1 pkt 2 K.p.k.
12) art.17§ 1 pkt 3 K.p.k.
13) art.17§ 1 pkt 4 K.p.k.
Przesłanki procesowe dzieli się na:
a)ogólne- warunkują dopuszczalność procesu w zwykłym trybie postępowania, czyli postępowania zwyczajne.
b)szczególne- warunkują dopuszczalność procesu w szczególnym trybie lub szczególnym postępowaniu
Zarówno przesłanki ogólne i szczególne mogą być przesłankami dodatnimi lub ujemnymi.
Art.17 § 1 K.p.k tylko przykładowo wylicza przesłanki procesowe. Wyliczone w tym artykule przesłanki, ujęte są od strony negatywnej jako przeszkody procesowe. Nazwy „przeszkoda procesowa” używa się na oznaczeni zarówno braku przesłanki dodatniej, jak i istnienia przesłanki ujemnej. Pojawienie się chociażby jednej nich powoduje, że postępowania nie wszczyna się, a wszczęte podlega umorzeniu.
Badanie istnienia przeszkód procesowych stanowi obowiązek organu procesowego. Badanie takie powinno być dokonywane z urzędu w toku całego postępowania. Obowiązek ten wynika z ogólnego przepisu art.17§1 K.p.k. oraz z licznych unormowania dotyczących poszczególnych faz procesu, w których znajdujemy odwołanie się do art. 17§1 K.p.k. np.art . 339§3 pkt1, art. 414§1, art.439§1 pkt 9.
W postępowaniu przygotowawczym i sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego umorzenie postępowania przybiera postać postanowienia. Natomiast po rozpoczęciu przewodu sądowego umorzenie postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ściganie następuje w formie wyroku.
W jednym procesie może występować jednocześnie więcej przeszkód procesowych. Mówi się wówczas o zbiegu(kumulacji przeszkód procesowych.
PRZEGLĄ PRZESŁANEK PROCESOWYCH
§1.Podsądność
Podsądność ujmowana szeroko jako podleganie spaw karnych polskim sądom, i to bez względu na to czy są to sądy powszechne czy szczególne. W tym znaczeniu podsądność obejmuje trzy składniki: jurysdykcję krajową sądów polskich, podsądność sądom karnym powszechnym, podsądność sądom wojskowym.
Jurysdykcja krajowa sądów polskich
Podleganie spraw karnych polskim sądom. O tym jakie sprawy karne należą do jurysdykcji karnej , można wynieść z art. 5 K.k.” Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.” Problem jurysdykcji krajowej sądów polskich powstaje wtedy, gdy w sprawie pojawia się „czynnik obcy”. Sytuacje te określają przepisy art. 109-114 K.k. Mogą się tu zderzyć kompetencje sądu polskiego z uprawnieniami sądu państwa obcego, wynikającymi z faktu jego suwerenności. Stosowanie polskiego prawa karnego materialnego jest ściśle związane z kompetencją sądu polskiego. Jeżeli brak by było możliwości zastosowania w konkretnej spawie polskiego prawa karnego materialnego, to jednocześnie wykluczona byłaby jurysdykcja sądów polskich.
Ta reguła może być ograniczona w przypadku immunitetu zakrajowości lub umów międzynarodowych, w których państwo polskie zrzekło się wykonywania swej jurysdykcji.(np. instytucja przejęcia[przekazania] ścigania karnego)
Podsądność sądom karnym powszechnym
Przesłanka ta wynika z art.17§1 pkt 8 K.p.k. w myśl którego wszczęty proces umarza się gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów.
Orzecznictwo sądów powszechnych w sprawach karnych stanowi regułę(wyjątki tylko w przypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie).
Podsądność sądom karnym wojskowym
Najdalej idące ograniczenia podsądności sądom karnym powszechnym związane z orzecznictwem sądów wojskowych. Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy ze względów podmiotowo-przedmiotowych lub przedmiotowych.
Podsądność Trybunałowi Stanu
Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie, określone w art.198 i nast.Konst., za naruszenie Konstytucji i ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swego urzędowania. Odpowiedzialność przed TS ponoszą także posłowie i senatorowie( w zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego mandatu- TS orzeka o pozbawieniu mandatu). Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed TS także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
OGRANICZENIA PODSĄDNOŚCI
A. Sprawy o wykroczenia
17 października 2001r. Zlikwidowana kolegia do spraw wykroczeń, które do tego czasu były zasadniczymi organami orzekającymi w sprawach o wykroczenia. Od tego dnia obowiązujący Kodeks postępowania w sprawach wykroczeń wprowadził odpowiedzialność za wykroczenie przed sądem.
Orzekanie w sprawach o wykroczenia przed sądem może odbywać się:
- w postępowaniu zwyczajnym
- oraz w dwóch postępowaniach szczególnych:
a)w postępowaniu przyspieszonym
b)w postępowaniu nakazowym
W tych sprawach zasadniczym oskarżycielem jest Policja, chyba, że ustawa stanowi inaczej.
W sprawach o wykroczenia w pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy, chyba, że właściwy jest sąd garnizonowy. W drugiej instancji orzeka są okręgowy(odpowiednio wojskowy sąd okręgowy), gdy:
- chodzi o rozpoznanie apelacji lub
- rozpoznanie zażalenia na postanowienia i zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku
Trzecim rodzajem postępowania szczególnego w sprawach o wykroczenia jest postępowania mandatowe. W tym postępowaniu Policja lub inny uprawniony podmiot nakłada mandat. Sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. Wówczas uprawniony organ występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. W razie przyjęcia mandatu staje się on prawomocny, gdyż nie można go zaskarżyć zwyczajnym środkiem odwoławczym.
Jeżeli w postępowaniu karnym o przestępstwo po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn zarzucany oskarżonemu stanowi wykrocznie, sąd nie przekazuje sprawy właściwemu sądowi, lecz rozpoznaje ją w tym samym składzie, stosując jednak w dalszym jej toku przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
B. Immunitety
Stanowią formę ochrony, przysługującą określonym osobom, ze względu na pełnienie przez nie ważnych funkcji w państwie lub w stosunkach międzynarodowych.
Immunitety można podzielić na dwie grupy:
1) Immunitety materialne – polegają na uchyleniu karalności przestępstwa lub wprowadzeniu nieodpowiedzialności w oznaczonym zakresie.
2) Immunitety procesowe – nie pozwalają na ściganie, a z reguły też na tymczasowe pozbawienie wolności osoby korzystającej z tej formy ochrony.
Immunitety procesowe można podzielić ze względu na ich czasowy zakres obowiązywania na :
a)trwałe – chroni oznaczoną osobę również po ustaniu sprawowania oznaczonej funkcji.
b)nietrwałe- chroni oznaczoną osobę tylko w czasie pełnienia oznaczonej funkcji z powodu czynu popełnionego w czasie jej sprawowania.(np. immunitet parlamentarny, sędziowski
Immunitet procesowy może mieć również charakter:
a) względny – wynikający z niego zakaz ścigania jest ograniczony, więc może być uchylony przez oznaczony organ pod określonymi w ustawie warunkami.
b) bezwzględny – zakaz ścigania wynikający z immunitetu nie może być uchylony decyzją uprawnionego organu państwa.(immunitet dyplomatyczny i konsularny)
a. Immunitet dyplomatyczny
Art. 578 K.p.k. Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych:
1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw
dyplomatycznych państw obcych,
2) osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,
3) osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych
przedstawicielstw,
4) członkowie rodzin osób wymienionych w pkt 1-3, jeżeli pozostają z
nimi we wspólnocie domowej,
5) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie
ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.
Immunitet ten wyłącza ścigania z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a więc bez względu na wagę popełnionego przestępstwa i bez względu na to , czy popełnione zostało w czasie urzędowania czy też poza nim.
Immunitet zostaje wyłączony tylko wówczas, gdy państwo wysyłające zrzeknie się w sposób wyraźny immunitetu w stosunku do oznaczonej osoby.
Osoba posiadająca immunitet dyplomatyczny może jednak zostać pociągnięta do odpowiedzialności przed sądem własnego państwa.
b. Immunitet konsularny
Obejmuje osoby wymienione w art.579 § 1 K.p.k.
§ 1. Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w zakresie czynności pełnionych
podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na
zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie:
1) kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw
obcych,
2) osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych
zwyczajów międzynarodowych.
Immunitet konsularny jest przedmiotowo węższy w porównaniu z immunitetem dyplomatycznym. Kierownik urzędu konsularnego oraz inni urzędnicy konsularni państw obcych podlegają zatrzymaniu lub tymczasowemu aresztowaniu jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni.
Immunitet konsularny nie ma zastosowania:
1) do obywatela polskiego lub osoby mającej w kraju stałe miejsce zamieszkania, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych.
2) w razie zrzeczenia się immunitetu przez państwo wysyłające
c. Procesowy immunitet parlamentarny
Obejmuje immunitet poselski oraz immunitet senatorski. Występuje on w postaci zakazu pociągnięcia do odpowiedzialności oraz zakazu aresztowania lub zatrzymania(nietykalności).
Zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności tworzy przeszkodę procesową. Oznacza on, że odpowiednio poseł lub senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez zgody odpowiednio Sejmu lub Senatu. Immunitet ten ma charakter nietrwały.
Immunitet nietykalności posła lub senatora polega na tym, że nie mogą być zatrzymani i aresztowani bez zgody odpowiednio Sejmu lub Senatu, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
d. Immunitet Prezydenta RP
Za naruszenie konstytucji lub innych ustaw, jak i za popełnienie przestępstwa Prezydent RP może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Oznacza to,że Prezydent RP za popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa może odpowiadać jedynie przed Trybunałem Stanu.
e. Immunitet sędziowski
Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody właściwego sądu dyscyplinarnego, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani zatrzymany. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Orzekając w sprawie wniosku o wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, sąd dyscyplinarny może poprzestać na oświadczeniu sędziego, że wnosi o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej.
Immunitet sędziowski jest immunitetem nietrwałym, gdyż chroni sędziego tylko w okresie pełnienia tego urzędu.
f. Immunitet adwokacki
Adwokat przy wykonywaniu swego zawodu korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa. Nadużycie tej wolności stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora świadka, biegłego lub tłumacza( przepis ten nie wymienia przedstawiciela ustawowego, przedstawiciela społecznego) podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.
Jest to immunitet o charakterze procesowo – materialnym.
g. Immunitety prokuratorskie
Prokuratora chroni podwójny immunitet:
a) Podobnie jak w przypadku immunitetu sędziowskiego, także prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego, ani zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego, chyba, że został zatrzymany na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa.
b) Prokurator ponosi wyłącznie odpowiedzialność dyscyplinarną za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych , stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza.
h. Immunitet Prezesa i pracowników Najwyższej Izby Kontroli
Art. 18 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli stanowi, że prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu. Jest to immunitet procesowy nietrwały.
Wiceprezesi, dyrektor generalny oraz pracownicy nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej z powodu swoich czynności służbowych bez uprzedniej zgody Kolegium Najwyższej Izby Kontroli.
i. Inne immunitety
a) Rzecznik Praw Obywatelskich – zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności wyraża Sejm
b) Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych - zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności wyraża Sejm
§2 Właściwość sądu
Jest przesłanką dodatnią.
Właściwość rzeczowa - jest „właściwością pionową”, pozwalającą na ustalenie tego z sądów niższego lub wyższego rzędu, który powinien rozpoznać sprawę w pierwszej instancji.
Właściwość miejscowa – pozwala na ustalenie imiennie sądu uprawnionego do rozpoznania sprawy spośród sądów danego rzędu.
Stwierdzając swą niewłaściwość sąd nie umarza postępowania lecz przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub organowi.
§3 Skarga
Kolejną przesłanką procesowa ogólną dodatnią jest skarga.
Jej bak powoduje – poza nielicznymi wyjątkami – że postępowania sądowego nie można wszcząć.
Skarga zasadnicza – uruchamia postępowanie jurysdykcyjne
...
dzingis88