AKORDY - budowa, rodzaje, oznaczenia

Akordem  nazywamy  współbrzmienie  conajmniej  3  różnych  dźwięków.

W  harmonii  klasycznej  w  skład  akordów  wchodzą  kolejne  tercje  danej  gamy.

Akordy  takie  zwiemy  diatonicznymi.

Rozróżniamy  zatem  akordy  diatoniczne  złożone :

-  z  3  dźwięków  -               trójdźwięk  (1 + 3 + 5-ty  dźwięk  gamy)

-  z  4  dźwięków  -              akord  septymowy  (jw. +  7-my  dźwięk  gamy)

              -  z  5  dźwięków  -              akord  nonowy  (jw. +  9-ty  dźwięk  gamy)

-  z  6  dźwięków  -              akord  undecymowy  (jw. +  11-ty  dźwięk  gamy)

-  z  7  dźwięków  -              akord  tercdecymowy  (jw. +  13-ty  dźwięk  gamy)

Pokazuje  to  poniższa  ilustracja  na  przykładzie  akordu  C-dur :

Następna  tercja  daje  powtórzenie  dźwięku  podstawowego  C, czyli  nie  może  być

użyta  do  budowy  akordu.

W  tak  zbudowanych  akordach, dźwięk  podstawowy  (najniższy)  nosi  nazwę

pryma  (1), drugi  tercja  (3), dalej  następuje  kwinta  (5), septyma  (7), nona  (9),

undecyma  (11)  i  tercdecyma  (13).

W  tym  opracowaniu  zajmiemy  się  tylko  akordami  złożonymi  z  3 i 4  dźwięków,

gdyż  są  one  stosowane  najczęściej.

Trójdźwięki  diatoniczne  na  poszczególnych  stopniach  gamy  C-dur  pokazuje  po-

niższa  ilustracja :

Jak  widać, poszczególne  trójdźwięki  powstają  przez  dodanie  na  każdym  stopniu

gamy  dwóch  kolejnych  tercji.

Trójdźwięk  zbudowany  na  I  stopniu  gamy  nazywamy  tonicznym  (T), na  IV  stop-

niu  -  subdominantowym  (S), na V  stopniu  -  dominantowym  (D), czyli  analo-

gicznie  do  nazw  stopni  gamy. Te  trzy  akordy  to  triada  harmoniczna  (T-S-D),

ktora  tworzy  podstawę  warstwy  harmonicznej  utworów  muzycznych.

Widać  też, że  trójdźwięki  na  stopniach  I, IV, V  złożone  są  z  tercji  wielkiej  (3w)

i  tercji  małej  (3m)  licząć  od  stopnia  gamy, czyli  najniższego  dźwięku  i  takie

trójdźwięki  nazywamy  durowymi, natomiast  na  stopniach  II, III, VI  kolejność  ter-

cji  jest  odwrotna  i  takie  trójdźwięki  nazywamy  mollowymi, wreszcie  -  na VII

stopniu  mamy  obie  tercje  małe  i  te  trójdźwięki  nazywamy  zmniejszonymi.

Tym  różnym  nazwom  trójdźwięków  odpowiadają  oczywiście  różne  oznaczenia,

i  tak :

-  trójdźwięki  durowe  oznaczamy  literą  dużą, sama  zaś  litera  pochodzi  od  nazwy

   dźwięku  danego  stopnia  gamy, który  równocześnie  jest  najniższym  dźwiękiem

   tego  akordu. W  tej  gamie  mamy  zatem  3  akordy  dur :  C, F, G  (mówimy  "ce

   dur", "ef dur"  i  t.d.). W  literaturze  zagranicznej  spotyka  się  oznaczenie  CM, FM,

   GM  (M = Major).

-  w  oznaczeniach  trójdźwięków  mollowych  też  występuje  różnorodność. W  litera-

   turze  zagranicznej  przeważa  oznaczenie  Dm, Em, Am  (m = minor)  a  w  literatu-

   rze  polskiej  przeważa  oznaczenie  literą  małą, czyli  tak  jak  na  ilustracji  powy-

   żej  (mówimy  "de mol", "e mol"  i  t.d.).

-  oznaczenia  trójdźwięków  zmniejszonych  są  najbardziej  zróżnicowane  -  na  po-

   wyższej  ilustracji  użyto  polskiej  końcówki  "zm"  (Hzm  -  mówimy  "ha zmniej-

   szony")  natomiast  w  nutach, w  tym  w  różnych  zagranicznych, spotyka  się  ozna-

   czenia :  H-, Ho, Ho, Hdim.

W  równoległej  gamie  mollowej  (przywołuję  tu  temat  "Koło  kwintowe", lub  "Ko-

ło  gam), czyli  w  gamie  a-moll  naturalnej, struktura  rodzajowa  trójdźwięków  dia-

tonicznych  jest  identyczna  jak  w  gamie  C-dur, t.zn.  występują  też  3 akordy dur,

3 akordy moll, 1 akord  zmniejszony, ale  występują  one  na  innych  stopniach.

Pokazuje  to  poniższa  ilustracja :

Natomiast  w  gamie  a-moll  harmonicznej, z uwagi  na  podwyższony  VII  stopień,

struktura  rodzajowa  trójdźwięków  diatonicznych  zmienia  się  na  bardziej  zróżnico-

waną, Pokazuje  to  poniższa  ilustracja :

I  tak  -  na  III stopniu  pojawił  się  nowy, trójdźwięk  zwiększony, złożony  z  dwóch

tercjii  wielkich, na  V  stopniu  następuje  zmiana  trójdźwięku  moll  na  dur, na  VII

stopniu  następuje  zmiana  trójdźwięku  dur  na  zmniejszony, czyli  w  tej  gamie  są

dwa  trójdżwięki  zmniejszone.

Trójdźwięk  zwiększony  na  powyższej  ilustracji  oznaczono  polską  końcówką  "zw"

(Czw  -  mówimy  "ce zwiększony")  natomiast  w  nutach, w  tym  w  różnych  zagra-

nicznych, przeważa  oznaczenie  literą  dużą  i  dodatkowo  znakiem "+", n.p.  C+.

Sumując  -  poznaliśmy  budowę  i  oznaczenia  4  podstawowych  rodzajow  trójdźwię-

ków  diatonicznych. Ich  zestawienie, na  przykładzie  dźwięku  podstawowego "C",

podaje  poniższa  tabela :

Ponadto - w  trójdźwiękach  "krzyżykowych"  i  "bemolowych", t.zn. zawierających

w  nazwie  polskiej  końcówki  "is",  "es", "s"  -  np. Fis, Des, Es,  podstawowym  zna-

kiem  dodatkowym  za  literą  jest  znak "krzyżyka" (#), lub "bemola" (b), czyli  ozna-

czenie  w tym  przykładzie  będzie  następując :  F#, Db, Eb  (użyto  tu  malej  litery "b"

zamiast  znaku  bemola  ze  względu  na  brak  takiego  znaku  w  programie  Word,

co  jest  często  spotykane  w  podobnych, jak  to, opracowaniach).

Należy  też  pamiętać, że  w  nutach  anglojęzycznych  naszemu  oznaczeniu  "H"  od-

powiada  oznaczenie  "B"  a  naszemu  "B"  odpowiada  "Bb"  i  dotyczy  to  zarówno

oznaczenia  dźwięku, jak  i  akordu.

Akordy  septymowe  diatoniczne  na  poszczególnych  stopniach  gamy  C-dur  poka-

zuje  poniższa  ilustracja :

Oznaczenia :     C(M7)  -  trójdźwięk  dur + tercja  wielka  (skrajne  dźwięki  tworzą

  septymę  wielką, stąd  oznaczenie  "M7" = Major 7)

      d7         -  trójdźwięk  moll + tercja  mała  (skrajne  dźwięki  tworzą

  septymę  małą, stąd  oznaczenie  "7")

      G7        -  trójdźwięk  dur + tercja  mała  (skrajne  dźwięki  tworzą

  septymę  małą), zwany  "dominantą  septymową"

                                  pzm7    -  trójdźwięk  zmniejszony + tercja  wielka  (skrajne  dźwięki

  tworzą  septymę  małą), zwany  akordem  septymowym

  półzmniejszonym

Akordy  septymowe  diatoniczne  w  gamie  a-moll  naturalnej  pokazuje  poniższa

ilustracja :

Jak  widać  -  mamy  tu  sytuację  analogiczną  jak  przy  omawianiu  trójdźwięków

diatonicznych, czyli  w  porównaniu  do  gamy  dur, tutaj  struktura  rodzajowa  akor-

dów  jest  identyczna, ale  występują  one  na  innych  stopniach.  I  tak :

akord  C(M7)    zmienił  pozycję  ze  stopnia  I  na  III

                            akord  F(M7)    zmienił  pozycję  ze  stopnia  IV  na  VI

                            akord  d7)         zmienił  pozycję  ze  stopnia  II  na  IV

                            akord  e7)         zmienił  pozycję  ze  stopnia  III  na  V

akord  a7)         zmienił  pozycję  ze  stopnia  VI  na  VIII=1

                            akord  G7         zmienił  pozycję  ze  stopnia  V  na  VII

                            akord  Hpzm7  zmienił  pozycję  ze  stopnia  VII  na  II

Analogicznie  też, w  gamie  a-moll  harmonicznej, z uwagi  na  podwyższony  VII

stopień, struktura  rodzajowa  akordów  zmienia  się  na  bardziej  zróżnicowaną.

Pokazuje  to  poniższa  ilustracja :

I  tak  -  na  stopniach  II, IV, VI  pozostają  te  same  akordy, na stopniu  V  akord  moll

zmienia  się  na  dur, na  stopniu  VII  pojawił  się  nowy, akord  septymowy  zmniej-

szony (G#zm7), złożony  z  tercji  małych, czyli  skrajne  dźwięki  tworzą  septymę

zmniejszoną. Na  I  stopniu  mamy  drugi  nowy  akord  (*)  -  trójdźwięk  moll + tercja

wielka  a  jego  skrajne  dźwięki  tworzą  septymę  wielką, stąd  jego  oznaczenie  winno

być  analogiczne  jak  poznanego  wyżej  trójdźwięku  C(M7), czyli  c(M7).

Wreszcie, na  III  stopniu  mamy  trzeci  nowy akord  (**)  -  trójdźwięk  zwiększony

+ tercja  mała  a  jego  skrajne  dźwięki  tworzą  również  septymę  wielką, stąd  -  przez

analogię  do  poznanych  już  trójdźwięków  -  jego  oznaczenie  winno  być  C+(M7). Jednakże  oba  te  akordy  są  rzadko  używane  i  podane  oznaczenia  należy  traktować

jako  propozycję  na  użytek  niniejszego  opracowania  (w  poniższej  tabeli  wyróżnio-.

no  je  kolorem  żółtym.

Sumując  -  poznaliśmy  budowę  i  oznaczenia  7  rodzajów  akordów  septymowych

diatonicznych. Ich  zestawienie, na  przykładzie  dźwięku  podstawowego "C", podaje

poniższa  tabela :