Teorie i metody w pracy socjalnej – zagadnienia do egzaminu
I. Istota pracy socjalnej, definicje pracy socjalnej.
Definicja pracy socjalnej –
a) jest wieloznaczna, w każdej definicji można znaleźć, że jest to pomoc profesjonalna, zorganizowana, celowa o charakterze prospołecznym (wspólną cechą jest to, że są one zorganizowane, tak by podtrzymać, chronić lub rozwijać interes innych osób, grup, społeczności, instytucji) ukierunkowana na pomoc jednostkom, rodzinom, grupom, społeczności lokalnej
b) szeroka definicja pracy socjalnej zawarta w Rezolucji nr 16 (67) Rady Europy = praca socjalna jest specyficzną działalnością profesjonalną, której zadaniem jest ułatwienie wzajemnego przystosowanie jednostek, rodzin, grup i środowiska społecznego, w którym żyją, oraz rozwijanie poczucia własnej wartości indywidualnej poprzez wykorzystanie możliwości tkwiących w ludziach, w stosunkach interpersonalnych, oraz zasobach udostępnianych przez społeczności lokalne
c) Art. 45 – praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna prowadzona jest :
· Z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia ich lub wzmocnienia ich obiektywności i samodzielności życiowej
· Ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności
d) Podstawowa definicja pracy socjalnej obowiązująca obecnie na gruncie polskim zapisana została w Ustawie o pomocy społecznej z roku 1990 Art. 6. Stwierdza ona mianowicie, iż pracę socjalną należy rozumieć jako działalność zawodową, skierowaną na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz stworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Praca socjalna realizowana ma być zatem przede wszystkim w ramach pomocy społecznej: środowiskowej (w miejscu zamieszkania) oraz instytucjonalnej. Obejmuje ona wszelkiego rodzaju poradnictwo prawne, ekonomiczne, psychologiczne, pedagogiczne, a także pomoc w prawidłowym załatwieniu konkretnych trudnych spraw życiowych. Pracownicy socjalni, jako profesjonaliści realizujący wymienione w ustawie zadania, stanowią zatem podstawową kadrę instytucji pomocy społecznej, choć zatrudniani mogą być także w coraz liczniej powstających organizacjach pozarządowych, stowarzyszeniach i wszelkich instytucjach, których zadaniem statutowym jest pomoc potrzebującym
Podstawowe założenia pracy socjalnej
a) Jako profesja służy rozwiązywaniu problemów
b) Praktyka w pracy socjalnej jest oparta na wiedzy naukowej i na systemie wartości
c) Praca socjalna nadal się rozwija
d) Wartości jakimi kieruje się praca socjalna wynikają z wartości społeczeństwa w którym funkcjonuje
e) Umiejętności zawodowe powinny znaleźć odbicie w działalności
Podstawowe zasady pracy socjalnej:
a) Akceptacja klienta- tolerancja, poszanowanie ludzkiej godności, celów, wartości. Pozbycie się naszych stereotypów i uprzedzeń
b) Zasada indywidualizacji – podmiotowe traktowanie każdego klienta, unikanie etykietowania
c) Zasada neutralności – brak oceny, nie oceniamy zachowania, wartości klienta
d) Zasada obiektywizmu – wszechstronne rozpatrywanie danej sytuacji w oparciu o różne aspekty
e) Zasada ograniczonego zaangażowania emocjonalnego – niedopuszczane jest nadmierne spoufalanie się; potrzebna jest zdrowa doza empatii
f) Zasada samostanowienia – klient ma prawo do wolności
g) Zasada udostępniania zasobów – znalezienie jak najwięcej dobrych stron
h) Zasada poufności – respektowanie prywatności
Fundamentalne cele pracy socjalnej
a) Poprawa jakości życia i warunków bytowych
b) Wychodzenie naprzeciw potrzebom jednostek
c) Wspieranie korzystnych relacji pomiędzy jednostkami i społeczeństwem
Cele szczegółowe
a) Pomoc w kształtowaniu samodzielności
b) Pomoc w uzyskaniu środków (zasobów)
c) Ułatwianie interakcji między jednostkami w ich środowisku
d) Uczulenie organizacji na potrzeby jednostek
e) Oddziaływanie na interakcje między organizacjami i instytucjami
f) Współpraca z innymi specjalistami, organizacjami, instytucjami
Istotą pracy socjalnej jest doprowadzenie osoby potrzebującej do takiej sytuacji, w której osoba będzie mogła radzić sobie sama odzyska wiarę w siebie i swoje możliwości (jest poszukiwanie przez jednostkę swoich potrzeb
Środowiskowych oraz reakcje środowiska na te potrzeby. Jest to pomoc w osiągnięciu środków do godnej egzystencji, celem jest zmiana)
II. Metody pracy socjalnej:
Metody pracy socjalne to uporządkowane procedury (diagnostyczne oraz interwencyjne) i strategie planowego wywoływania zmian w jednostkach, grupach, społecznościach, zgodnie z celami pracy socjalnej.
a) Z indywidualnym przypadkiem (case work)
Historia - jest spuścizną pracy socjalnej stosowanej w praktyce, która miałam miejsce na ziemiach kontynentu Ameryki Północnej w Stanach Zjednoczonych. Za jej twórcę uznaje się Mary Richmond. Początki tej metody sięgają drugiego dziesięciolecia XX w. To właśnie w owym czasie prężny rozwój przemysłu i gospodarki przyczynił się do powszechnego poczucia osamotnienia i braku zainteresowania ze strony innych ludzi. Osoby nie potrafiące odnaleźć się w społeczeństwie szukały oparcia. Pojawiła się, zatem potrzeba tworzenia instytucji, które niosłyby wspomnianą pomoc. Zadania realizowane przez nie nazywane były pomocą społeczną. Zajmowały się nią prywatne stowarzyszenia. Organizowały opiekę dla ludzi, którzy w jakiś sposób zostali pokrzywdzeni przez los. Osoby takie zwracały się o pomoc. Osobiste tragedie nie były już tematem tabu. Wszelkie problemy "wyciągano na światło dzienne" w celu znalezienia jak najlepszego ich rozwiązania. Po raz pierwszy ogłoszono tę metodę w 1917 roku, w książce pod tytułem "Diagnoza społeczna". W latach trzydziestych Helena Radlińska uznała, iż wszelkie zmiany, które zachodzą w życiu każdego człowieka są ściśle związane ze środowiskiem w jakim żyje dana jednostka. Stwierdziła również, iż to właśnie przez otoczenie powinno się oddziaływać na problemową jednostkę (sposób funkcjonalny). Taki sposób działania ma swoje odzwierciedlenie w dzisiejszym case menagment, gdzie oddziaływanie na podopiecznego odbywa się poprzez tworzenie nowych instytucji oferujących pomoc terapeutyczną, leczniczą czy wspierającą. Współczesnym propagatorem metody indywidualnych przypadków był Aleksander Kamiński. Ten słynny pedagog uważał, iż pracownik społeczny to artysta. Na jego potencjał składają się wiedza, doświadczenie i przygotowanie zawodowe.
Zastosowanie – powszechnie jest stosowana w działalności rozmaitych instytucji opiekuńczo – wychowawczych, poradnictwie psychologicznym, w pracy kuratorów sądowych, poradnictwie psychologicznym, w pracy kuratorów sądowych, asystentów socjalnych w klinkach psychiatrycznych, poradniach rehabilitacyjnych oraz w daleko niedostatecznym zakresie pomocy społecznej
Metoda ta polega na pomocy w rozwiązywaniu problemów życiowych jednostki poprzez bezpośrednie oddziaływanie pracownika socjalnego na nią i jej najbliższe otoczenie „w celu zmobilizowania siły w jednostce i odpowiedniej pomocy dla ulepszenia wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska. Jest to złożony proces wzajemnie sprzężonych czynności diagnostycznych, formułowania planu pomocy, wdrażania opracowanego planu i oceny jego skuteczności.
2 sprawy (rozwinięcie definicji)
a) Zakłada się, że pracownik socjalny ma pewne predyspozycje osobnicze do pełnienia swej roli zawodowej – jest szczególnie wyczulony na stany emocjonalne innych, nastawiony życzliwie, wykazuje postawy prospołeczne
b) Istotą nie jest i być nie może przyjmowanie przez pracownika socjalnego odpowiedzialności za dobro, zdrowie czy samopoczucie jego klienta
Postępowanie pracownika socjalnego
a) Rozpoznanie diagnostyczne - powinno się rozpoczynać od właściwie zdefiniowanego problemu, poprzedzonego starannym, uwzględniającym punkt widzenia samego zainteresowanego, rozpoznaniem sytuacji życiowej klienta, przyczyn, które skłoniły jego czy też kogoś z jego otoczenia do poszukiwania pomocy, oczekiwań pod adresem instytucji (pracownika socjalnego), dotychczasowych doświadczeń w radzeniu sobie z tymi samymi lubi innymi trudnościami. Podstawowe narzędzia w tej fazie działania pracownika socjalnego to rozmowa i wywiad z klientem oraz tzw. Wywiad środowiskowy. Wywiad to jedna z najbardziej rozpowszechnionych w badaniach socjologiczno-psychologicznych technik uzyskiwania informacji o opiniach, postawach, przekonaniach, pragnieniach oraz życzeniach, a także o rozmaitych faktach dotyczących życia badanych osób. Umiejętne przeprowadzona rozmowa i właściwie przygotowany wywiad jest dla pracownika socjalnego nieocenionym źródłem wiedzy o klientach. Istnieją 3 warunki:
Ñ okoliczności, w których dochodzi do kontaktu między klientem a pracownikiem socjalnym, kto był inicjatorem rozmowy, czy doszło do niej z woli samego klienta czy pracownika socjalnego, czy jest to pierwsze czy kolejne spotkanie obu stron
Ñ miejsce, w którym rozmowa czy wywiad się odbywa – obecność osób trzecich, możliwość zachowania dyskrecji, komfort fizyczny
Ñ wcześniejsze, pozytywne doświadczenia w kontaktach między pracownikiem socjalnym a klientem.
Wywiad i rozmowa są podstawowym typem interakcji między pracownikiem socjalnym a klientem, w którym zachodzą procesy komunikowania się. Pracownik socjalny powinien nie tylko uważnie słuchać tego, co i jak klient mówi, czy unika jakichś tematów, które zaś pojawiają się w jego wypowiedziach stale, ale także obserwować jego zachowanie niewerbalne (mimikę, pantomimikę, kontakt wzrokowy), aby móc się zorientować, jaki jest emocjonalny stosunek klienta do poruszanych w rozmowie kwestii. Inne techniki zbierania danych o klientach : ocena warunków mieszkaniowych, w których żyje dana osoba, badania dokumentacji osobistej czy urzędowej, analiza sieci powiązań społecznych klienta, zasięganie opinii specjalistów, za konieczne uważa się również pogłębienie informacji uzyskanych wywiadu środowiskowego o krótką charakterystykę psychologicznej sylwetki osoby (jej stosunek do życia, lęków i obaw, związanych z aktualnymi trudnościami, poziomu samooceny, stopnia krytycyzmu i samokrytycyzm, analiza historii życia potencjalnego podopiecznego.
Integralną częścią rozpoznania diagnostycznego powinna być pogłębiona charakterystyka społeczno-kulturowej specyfiki środowiska, w którym żyje potencjalny lub faktyczny adresat działań socjalnych. Dopiero na tej podstawie można sformułować ostateczną diagnozę społeczną, która wskaże bezpośrednie i pośrednie przyczyny trudności życiowych jednostki, pozwoli określić kierunki i sposoby ich przezwyciężania.
b) Opracowanie planu postępowania, który określa co, kiedy i jak czynić ma pracownik socjalny. Plan pomocy powinien się opierać na jasno sformułowanych celach, będących odpowiedzią na następujące pytania:
Ñ Kto jest głównym adresatem naszych działań
Ñ Jakich zmian oczekujemy
Ñ W jakim okresie i w jakim zakresie możemy się spodziewać pozytywnych skutków naszych interwencji?
c) Wdrożenie planu – strategie działania:
a. Jeśli celem pracy socjalnej ma być modyfikacja konkretnego zachowania klienta wówczas najbardziej efektywna będzie strategia oparta na procedurach wzmacniania (pozytywnego lub negatywnego) wypracowanych przez psychologię uczenia się (terapia behawioralna)
b. Jeśli celem jest zmiana stosunku klienta do siebie samego lub swoich problemów najskuteczniejsze będzie podejście łączące w sobie elementy terapii behawioralnej z oddziaływaniem na sferę poznawczą i emocjonalną (terapia racjonalno-emocjonalna)
c. Gdy klient wykazuje poważniejsze zaburzenia emocjonalne lub osobowościowe, może się okazać pomocne zastosowanie podejścia pschodynamicznego lub psychospołecznego (terapia psychoanalityczna, terapia niedyrektywna, analiza transakcyjna)
d. Jeśli celem interwencji jest poprawa społecznego funkcjonowania klienta to najlepsze będzie podeście ekologiczne lub rozwojowe (life model)
e. W przypadku gdy cele interwencji dotyczą udostępnienia klientowi konkretnych dóbr i usług – najbardziej adekwatne będzie podejście zadaniowe
Modele interwencji tzw. Praktyczne teorie pracy socjalnej (wybór strategii działania równoznaczny jest przyjęciem modelu interwencji), składają się z 2 zasadniczych elementów:
Ñ Systematycznej interpretacji zasad umożliwiających rozumienie i definiowanie problemów klienta i wyboru celów interwencji
Ñ Zasad dotyczących dokonywania zmian
Schlesiner (4 główne podejścia stosowane w praktyce)
1. Podejście psychospołeczne – koncentruje się na tkwiących w jednostce przyczynach trudności, takich jak nieuświadomione potrzeby, słabe ego, poczucie niższości, brak odporności na stres, ale uwzględnia także przyczyny zewnętrzne takie jak upośledzenie ekonomiczne, brak wykształcenia, złe warunki mieszkaniowe, konflikty rodzinne, choroba, strata, rozwód. Procedury interwencyjne (3 typy)
· Podtrzymanie, wpływ bezpośredni, wentylacja (emocji)
· Refleksyjna dyskusja na temat aktualnej sytuacji życiowej klienta
· Refleksja nad nieuświadamianymi dążeniami i doświadczeniami z przeszłości, które mogłyby wyjaśnić obecne trudności
2. Podejście problemowe (twórczyni H. Perlman) – przyjmuje założenie, że całe ludzkie życie to nieustający proces rozwiązywania problemów, koncentruje się przede wszystkim na teraźniejszości. Problemem może być zarówno brak środków do życia, jak i konflikty w rodzinie, kryzysy rozwojowe, trudności w pełnieniu ról społecznych. Procedury rozwiązywania problemu klienta:
· Ustalenie faktów (co i dlaczego jest problemem)
· Myślenie poprzez fakty (dokonanie wszechstronnej analizy problemu)
· Dokonywanie wyborów i podejmowanie decyzji dotyczących możliwych rozwiązań problemów
3. Podejście skoncentrowane na zadaniu – stanowi rozszerzenie i uściślenie modelu problemowego. Koncentruje się na aktualnych przyczyna trudności klientów Task-centered case work, obejmuje następujące po sobie fazy:
· Aktywności (poczynając od uzgodnienia z klientem wspólnej definicji problemu, poprzez określenie warunków i kierunków zmian)
· Opracowanie roboczej wersji wyjaśnienia źródeł trudności i ocena dotychczasowych sposobów radzenia sobie z nimi
· Formowanie kontraktu
· Planowanie zadań i ich wdrażanie
· Ustanowienie systemu zachęt i ukazanie korzyści klientowi z podjętego działania
4. Podejście strukturalne – podkreśla znaczenie społecznych uwarunkowań trudności klienta i opiera się na 2 założeniach:
· Problemy indywidualne są funkcją społecznej dezorganizacji, a nie jednostkowej patologii
· Wszyscy pracownicy socjalni, niezależnie od tego, gdzie są zatrudnieni mają obowiązek działać na rzecz rozwiązań systemowych (prawnych, instytucjonalnych)
Zwolennicy tego podejścia uważają, że powinno się ono wspierać na 4 zasadach:
· Odpowiedzialności klienta za siebie (podstawą interwencji jest kontrakt z klientem, określający, co stanowi problem, w jaki sposób należy go rozwiązać i jakie w związku z tym są zadania pracownika socjalnego i klienta)
· Postępowania w ślad za oczekiwaniami klienta (tzn. otwarcie na jego potrzeby nie limitowane własnymi kompetencjami lub wymaganiami instytucjonalnymi)
· Maksymalizacji potencjalnego wsparcia dla klienta w jego własnym środowisku
· Stopniowania nacisku (tyle, ile konieczne dla rozwiązania problemu_
5. Podejście systemowe – koncentruje się wokół 5 kluczowych dla pracy socjalnej zagadnień: 1. braku niezbędnych zasobów, 2. braku powiązań między ludźmi a systemami zabezpieczającymi, 3. zakłóceniami interakcji w obrębie tego samego systemu zabezpieczającego, 4. zakłóceniami interakcji pomiędzy różnymi systemami zabezpieczającymi, 5. indywidualnymi trudnościami w rozwiązywaniu problemów. Typowe procedury interwencyjne:
I. Pomaganie ludziom w lepszym wykorzystaniu swoich możliwości radzenia sobie z trudnościami
II. Ustanawianie wyjściowych powiązań pomiędzy ludźmi a zasobami
III. Ułatwianie interakcji w obrębie systemów zabezpieczających, przede wszystkim przełamywanie barier biurokratycznych
IV. Wywieranie wpływu na politykę społeczną
V. Udzielanie materialnego wsparcia
VI. Prowadzenie monitoringu kontroli wobec osób wymagających opieki lub nadzoru
Case manager – menedżer przypadku – jego osobiste zaangażowanie w prowadzenie przypadku jest marginalne.
Interwencja kryzysowa – forma pomocy psychologicznej, medyczne, prawnej i socjalnej, udzielanej ludziom znajdującym się w krytycznych sytuacjach życiowych. Celem interwencji kryzysowej jest zapewnienie osobie w kryzysie wywołanym dramatycznymi wydarzeniami życiowymi (wypadek, śmierć bliskiej osoby, nieuleczalna choroba, utrata pracy, przejście na emeryturę, zmiana pracy) wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, pomocy w konkretnych sprawach i opieki do czasu odzyskania przez klienta zdolności samodzielnego podejmowania racjonalnych decyzji.
d) Ocena efektów podjętej interwencji (ewaluacja) – ewaluacja skutków interwencji powinna być dokonywana w zasadzie na bieżąco w trakcie jej trwania, ale ostateczna ocena rezultatów przesądza o kontynuacji lub zaprzestaniu dalszych działań. Zakończenie pracy z indywidualnym przypadkiem następuje wówczas, gdy udało się zrealizować założone przez pracownika socjalnego, przy akceptacji klienta, cele interwencji lub, gdy oczekiwania klienta rozmijają się z możliwościami, które może zaoferować pracownik socjalny i zatrudniająca go instytucja. W fazie końcowej interwencji niesłychanie ważne jest to, w jakim stanie zostawiamy klienta, czy pomoc, której mu udzielono nie wpłynęła na obniżenie jego poczucia własnej wartości, czy nie przyczyniła się do trwałego uzależnienia od pomocy zewnętrznej, stygmatyzacji i marginalizacji klienta. Odpowiedzialność za ten stan, niezależnie od okoliczności zewnętrznych, spoczywa zawsze przede wszystkim na pracowniku socjalnym prowadzącym przypadek
b) z grupą
HISTORIA METODY
- 1851: YMCA, YWCA OŚRODEK SPOŁECZNOŚCI ŻYDOWSKIEJ
- 1874: NAUCZANIE DOROSŁYCH: LAKE CHAUTAUQUA STAN: NEW YORK
- 1884 – TOYNBEE HALL
- 1886 – THE NEIGHBORHOOD GUILD [USA]
- 1889 – HULL-HOUSE
- 1935- SEKCJA PRACY SOCJALNEJ Z GRUPĄ W NATIONAL CONFERENCE ON SOCIAL WORK
- 1936 – NATIONAL ASSOCIATION FOR STUDY OF GROUP WORK [100 SEKCJI KRAJOWYCH]
- 1946 – THE AMERICAN ASSOCIATION OF GROUP WORKERS
- 1947 – PROFESSIONAL EDUCATION FOR GROUP WORK PRACTICE BY NATIONAL ASSOCIATION OF SOCIAL WORKERS
- 1955 – NATIONAL ASSOCIATION OF SOCIAL WORKERS
- 1991: 62 % KURSÓW W USA ODNOSIŁO SIĘ DO PRACY Z GRUPAMI
Cele
a) wzmocnienie funkcjonowania społecznego na wszystkich poziomach systemu poprzez konsultacje, zarządzanie zasobami, kształcenie
b) powiązanie systemów klientów z potrzebnymi zasobami
c) ulepszanie działania sieci dystrybucji służb socjalnych
d) krzewienie sprawiedliwości społecznej poprzez rozwój polityki społecznej
DEFINICJE:
PRACA SOCJALNA Z GRUPAMI LUDZI [TRÓJKĄT J. SZCZEPAŃSKIEGO] JEST METODĄ MAJACĄ NA CELU POPRAWĘ FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO I OSIĄGNIĘCIE SPOŁECZNIE POŻADANYCH CELÓW.
PRACA SOCJALNA Z GRUPĄ JEST METODĄ PRACY SOCJALNEJ, KTÓREJ DZIAŁALNOŚĆ ODNOSI SIĘ WŁAŚNIE DO JEDNOSTEK W GRUPIE. CELEM JEST PODNIESIENIE JAKOŚCI ŻYCIA W GRUPIE, ZRÓŻNICOWANEGO WŁAŚNIE Z JEGO POTRZEBAMI. PRACOWNIK SOCJALNY MA ZAWSZE DO CZYNIENIA Z KONKRETNYM, RZECZYWISTYM KONTEKSTEM STOSUNKÓW MIĘDZYOSOBOWYCH, NIEZALEZNIE OD TEGO CZY PRACUJE Z GRUPA ŚRODOWISKOWĄ CZY KLINICZNĄ. [GISELA KONOPKA]
PRACA SOCJALNA Z GRUPĄ TO ZORIENTOWANA NA CEL DZIAŁALNOŚĆ Z MAŁYMI GRUPAMI LUDZI UKIERUNKOWANA NA ZASPOKOJENIE SPOŁECZNO-EMOCJO...
kingacmgzs