Tadeusz Binek - Historia Polski w pigułce.pdf - Historia różne - elleth

Historia Polski w piguĀce

1. Polska Piastów

Prehistoria ziem polskich. Jeśli za prehistorię Polski uwaŜać okres od pojawienia się człowieka

na obszarze obecnego państwa polskiego, to zaczęła się ona ok. pół miliona lat temu. Na północnej

półkuli ziemskiej panowała wówczas epoka lodowcowa, datowana od ok. 1,6 mln do 8 tys. p.n.e.

Pierwsze ślady człowieka homo erectus na terytoriom prapolskim odkryto w okolicy Trzebini, a jego

następcę neandertalczyka ok. 100 tys. lat temu, w okresie paleolitu, w jaskiniach w Górach

Świętokrzyskich. W jaskiniach tych znaleziono teŜ narzędzia kamienne, jakimi człowiek ówczesny się

posługiwał i kości największych zwierząt epoki, mamutów. Po epoce lodowcowej obszary Europy

Środkowej pokryły się gęstymi lasami, obfitującymi w róŜnorodną zwierzynę. śyjący w tym okresie

ludzie (homo sapiens) byli koczownikami, zajmowali się zbieractwem, łowiectwem i rybołówstwem. Do

polowania słuŜyły im kamienne topory, drewniane włócznie z grotami z krzemienia i łuki.

Przejście na osiadły tryb Ŝycia na terytoriach prapolskich dokonało się ok. 4 tys. lat p.n.e.

Towarzyszyło mu zaprowadzenie rolnictwa i hodowli zwierzęcej. Liczne ślady tych pierwszych kultur

rolniczych znaleziono na urodzajnych ziemiach Małopolski, Dolnego Śląska, Wielkopolski i Kujaw. Do

jednych z najstarszych (XV-IV wiek p.n.e.) zaliczana jest kultura łuŜycka, uwaŜana powszechnie za

prasłowiańską. Charakteryzowało ją zastosowanie brązu do wyrobu narzędzi, broni i ozdób oraz

pojawienie się pierwszych osad obronnych. Najbardziej znaną i zbadaną jest osada w Biskupinie, w

której jednakowe domy oraz obwarowania obronne zbudowane zostały z pni drewnianych.

Mniej więcej w IV wieku p.n.e. nastąpił stopniowy upadek kultury łuŜyckiej. Na terytoriach

przybałtyckich i w dorzeczach Warty i Wisły zastąpiła ją kultura pomorska plemion

zachodniosłowiańskich, a na obszarach obecnego Śląska i Małopolski kultura lateńska,

zapoczątkowana przez Celtów, przybyłych w III w. p.n.e. z zachodniej Europy. Epoka ta

charakteryzowała się znacznym rozwojem produkcji i zastosowania Ŝelaza, rozpowszechnieniem

garncarstwa glinianego (koło garncarskie) i znacznym rozwojem rolnictwa m. in. dzięki zastosowaniu

radła, okutego Ŝelazem. Rozwinęła się tez wówczas produkcja bursztynów i soli, jako cenionych

towarów uŜytkowych i handlowych.

Celtowie to, obok słowiańskich Wenedów, pierwszy lud znany z imienia, zamieszkujący prapolskie

terytoria. Wymieszali się oni z miejscową ludnością, a następnie częściowo ulegli plemionom

germańskim, Wandalom i Burgundom, przybyłym w I. wieku n.e. z północy Europy. Okres ich

dominacji trwał do ok. III w. i określany jest mianem kultury przeworskiej. W międzyczasie ze

Skandynawii przybyli jeszcze germańscy Goci i Gepidzi, którzy osiedlili się na Pomorzu Gdańskim.

Cała środkowa Europa znajdowała się wówczas ponadto pod znacznymi wpływami kulturowymi i

cywilizacyjnymi wielkiego śródziemnomorskiego Imperium Rzymskiego.

Gdy upadło Cesarstwo Zachodniorzymskie ludy germańskie z prapolskich obszarów zaczęły

przemieszczać się na południe nad Morze Czarne, do Italii, Hiszpanii, a nawet północnej Afryki. W ich

miejsce przywędrowały nowe ludy, zamieszkujące wcześniej dorzecza Dniepru i Donu. Były to

wschodnie plemiona prasłowiańskie. Niosły ze sobą niŜszy stopień cywilizacji i kultury materialnej,

lecz były pręŜniejsze demograficznie. Np. w VI w. słowiańskie plemiona nadłabskich Serbów i

Chorwatów przeniknęły takŜe na Półwysep Bałkański.

Szacuje się, Ŝe w połowie pierwszego tysiąclecia n.e. na całym terytorium obecnej Polski

zamieszkiwało do pół miliona ludności. Głównie rolniczej, stosującej prymitywne wypaleniskowe

metody uprawy. W IV w. terytoria przykarpackie uzaleŜnione były od państwa Awarów, które zapewne

posługiwało się wojownikami słowiańskimi w swych łupieŜczych wyprawach do zachodniej Europy. Po

okresie wielkich wędrówek ludów, czyli od ok. VII w., następował powolny wzrost gospodarczy,

wprowadzone zostały stałe uprawy rolne, przybywało osad, zwłaszcza wzdłuŜ spławnych rzek i

rozwijał się handel, takŜe dalekosięŜny. Przy czym eksport obejmował skóry, futra, miód pszczeli,

wosk, woły, a zapewne takŜe niewolników. Zaś import obejmował głównie wyroby metalowe,

ceramiczne i złotnicze oraz broń.

W okresie wczesnego Średniowiecza do końca IX w., organizacja ludów słowiańskich ograniczała się

jedynie do wspólnot plemiennych i rodowych. Pojawiły się grody, jako siedziby zwierzchniej władzy,

naczelników i ksiąŜąt plemiennych. Skupiali oni obok siebie druŜyny wojów, dla celów obronnych,

bądź napastniczych i ściągali daniny od swych podwładnych na budowę umocnień obronnych, zakup

broni i utrzymanie grodów z ich dworami. Wśród licznych zorganizowanych we wspólnoty rodowe

plemion słowiańskich w IX-X w. znane są plemiona: Dziadoszan, Ślęzan, Goleszan, Bobrzan, Opolan,

Lędzian, Goplan, Mazowszan, Wolinian, Pyrzyczan, Pomorzan i największe Polan i Wiślan.

Miejscami kultu były święte gaje, a w nich dęby, lipy i jawory.

Pierwszym znanym władcą Księstwa Polan był Mieszko I (960-992) z dynastii

Piastów. Wg kroniki Galla Anonima (XII w.) był on juŜ czwartym władcą państwa

Polan po Siemowicie, Lestku i Siemysławie, wywodzących się z rodu Piasta, po

obaleniu w ok. 850 r. złego władcy Popiela, którego myszy zjadły. Mieszko I

władał ziemiami Wielkopolski, Mazowsza, Kujaw i Pomorza Zachodniego, o

których utrzymanie i rozszerzenie prowadził walki z najazdami niemieckich

feudałów i z pomorskim szczepem Wieletów. W 972 r. jego wojowie odnieśli

znaczące zwycięstwo nad niemieckimi wojskami margrabiego Marchii ŁuŜyckiej

Hodona w bitwie pod Cedynią na Pomorzu Zachodnim.

Mieszko I ugruntował pozycję Księstwa Polan wśród państw środkowej Europy

przez przyjęcie w 966 r. chrztu i wiary katolickiej, jaka dominowała wtedy w

Europie Zachodniej. Poprzedziło je zawarcie przymierza z księciem czeskim i ślub Mieszka z jego

córką, Dobrawą. Stolicą państwa początkowo była Kruszwica nad jeziorem

Gopło, potem Gniezno, jeden z największych ośrodków gospodarczych wśród

istniejących grodów wczesnośredniowiecznych. W 990 r. do państwa Mieszka I

włączone zostały Śląsk i Kraków, po zwycięskiej wojnie z Czechami, a przy

wsparciu Cesarstwa Niemieckiego.

Do znacznego wzrostu potęgi i znaczenia księstwa przyczynił się kolejny władca

Bolesław Chrobry (992-1025) , syn Mieszka I. Głównie przez mądre sojusze,

utrzymanie jedności państwa i powiększenie jego terytorium. Współdziałając z

papieŜem zwołał w Gnieźnie w 1000 r. synod biskupi, w związku z utworzeniem

w tym mieście pierwszego arcybiskupstwa rzymsko-katolickiego w Polsce oraz

biskupstw w Poznaniu, Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Na zjazd zaprosił

cesarza niemieckiego Ottona III, zabiegając o jego przyjaźń i wsparcie, jako

władcy najpotęŜniejszego państwa chrześcijańskiego Zachodu. Drugim powodem przyjazdu Ottona III

był zamiar złoŜenia hołdu u grobu przyjaciela, biskupa czeskiego Wojciecha, zabitego w 997 r. w

czasie misji chrystianizacyjnej wśród Prusów. Szczątki jego wykupione zostały na wagę złota przez

Chrobrego, którego teŜ staraniem juŜ w 999 r. papieŜ uznał Wojciecha za świętego. Otton III ocenił

zasługi i znaczenie Chrobrego, a tym samym i Księstwa Polan, wręczając mu włócznię św. Maurycego

z gwoździem z krzyŜa Chrystusa i swój diadem cesarski.

Po śmierci Ottona III, jego następca Henryk II wsparł jednakŜe pogańskich Wieletów, zagraŜających z

Pomorza Szczecińskiego Księstwu Polan, oraz wystąpił przeciwko sojuszom i ekspansji Chrobrego na

sąsiednie południowe terytoria słowiańskie: Milsko, ŁuŜyce, Morawy i Czechy. Doszło wówczas do

trzech wojen niemiecko-polskich, toczonych z przerwami w latach 1002-1018. W zawartym po nich

pokoju w Budziszynie, Chrobry utrzymał zdobyczne tereny Milska, ŁuŜyc i Moraw. Równocześnie,

interweniując w walkach dynastycznych na Rusi Kijowskiej, zdobył i złupił Kijów (miecz “Szczerbiec”),

a w 1018 r. podporządkował sobie tzw. Grody Czerwieńskie, to jest tereny na wschód od Rzeszowa i

Lublina do Bugu i Dniestru.

Królestwo Polskie. Zwieńczeniem panowania Bolesława Chrobrego była jego koronacja na króla

w 1025 r., z przyzwolenia papieŜa, a po śmierci niechętnego Bolesławowi cesarza niemieckiego

Henryka II. Wkrótce potem zmarł, zostawiając swe królestwo zjednoczone w granicach zbliŜonych do

obecnych, w szczególności bez Prus Wschodnich, lecz z ŁuŜycami, Morawami i Słowacją. Pochowany

został, obok swego ojca Mieszka I, w tumie poznańskim.

Kolejni władcy piastowscy rządzili ze zmiennym szczęściem. Syn Chrobrego Mieszko II (1025-34)

musiał borykać się z anarchią, powodowaną przez moŜnowładców i jego braci, Bezpryma i Ottona,

Księstwo Polan i Wiślan. Pierwsze państwa plemienne Wiślan i Polan zaistniały w IX wieku.

Księstwo Wiślan powstało w dorzeczu górnej Wisły, na wschód od Księstwa Wielkomorawskiego,

któremu prawdopodobnie pod koniec IX w. zostało podporządkowane. Księstwo Polan objęło terytoria

północno-zachodnie obecnej Polski. Pierwsze historyczne wzmianki o nim pochodzą dopiero z połowy

X w., zamieszkałe było przez słowiańskie plemiona Polan, Mazowszan, Pomorzan, Goplan, ludność

zajmowała się rybołówstwem, łowiectwem i rolnictwem, wyznawała wielobóstwo. NajwaŜniejszymi

czczonymi bogami byli: Światowid - bóg wojny i urodzaju oraz SwaroŜyc - bóg słońca i ognia.

Bolesławowi Małopolskę i Śląsk.

Jeden z nich, Bolesław III Krzywousty (1102-1138) ponownie zjednoczył w 1107

r. państwo, usuwając od rządów swego starszego brata Zbigniewa, którego kazał

oślepić za sprzymierzanie się z czeskimi ksiąŜętami przeciwko niemu. Odbył

potem pielgrzymkę w pokutnym worku do Gniezna dla uzyskania rozgrzeszenia.

Rok wcześniej miała miejsce interwencja cesarza niemieckiego Henryka V, jego

wojska weszły na Śląsk, oblegając Głogów, którego mieszkańcy stawili zacięty

opór. Wojna zakończyła się polskim zwycięstwem w bitwie na Psim Polu pod

Wrocławiem w 1109 r.

Po wcześniejszym zawarciu układów pokojowych z cesarzem niemieckim i

Czechami Bolesław III w latach 1116-23 podbił Pomorze Gdańskie i Ziemię

Lubuską oraz podporządkował sobie Pomorze Zachodnie wraz ze Szczecinem,

które chrystianizował. Prowadził teŜ walki na Rusi, a w 1135 r. złoŜył hołd lenny cesarzowi

niemieckiemu z Pomorza i Rugii w zamian za uzyskanie od papieŜa samodzielności organizacji

kościelnych w Polsce. W stolicach biskupich powstały szkoły katedralne, w nich tworzono księgozbiory

i rozwijało się piśmiennictwo.

Od zarania rozwijania się plemiennych państw na ziemiach polskich, towarzyszył im rozwój i

utrwalanie się feudalnego ustroju gospodarczo-społecznego. Charakteryzował się on powstaniem

warstwy feudałów tj. moŜnych posiadaczy ziemi, którą otrzymywali z nadania monarchy, głównie za

swe rycerskie zasługi. Tworzenie wielkich własności ziemskich dotyczyło równieŜ biskupstw i

klasztorów, zwłaszcza cysterskich. Związane z tym były wzrost osadnictwa wiejskiego oraz

intensyfikacja rolnictwa. Osadnictwo realizowano w duŜym stopniu w oparciu o prawo niemieckie,

wprowadzające rentę odrobkową i pienięŜną dziesięcinę na rzecz pana, właściciela ziemi. Zaś

intensyfikacja rolnictwa polegała na wprowadzeniu trójpolówki, zastosowaniu nawozów naturalnych i

pługów z Ŝelaznym ostrzem, zamiast drewnianych soch.

Od XI w. utwierdzają się ustrój i struktury państwa. NajwyŜsza władza administracyjna, sądownicza i

gospodarcza naleŜała do księcia. Pobierał on daniny w naturze i posługach od ludności i opłaty z

eksploatacji bogactw naturalnych. Wysługiwał się w tym kasztelanami, którzy dzierŜyli władzę w

kasztelaniach, to jest okręgach grodowych, na jakie podzielony został kraj. Siły zbrojne państwa

tworzyły stałe, konne druŜyny ksiąŜęce i moŜnowładców rodowych oraz pospolite ruszenie wojów,

wywodzących się z wolnej ludności wiejskiej.

którzy realizując własne cele, sprzymierzali się z wrogami zewnętrznymi. Królestwo utraciło wtedy

ŁuŜyce i Morawy na rzecz Niemiec, Śląsk i Małopolskę zagarnęły Czechy, Słowację Węgry, natomiast

Grody Czerwieńskie zajęte zostały przez Rusinów. W 1034 r. Mieszko II zginął, zaś w państwie nastał

5-letni okres bezprawia, buntów społecznych, najazdu czeskiego i praktycznie rozpadło się ono na

kilka odrębnych księstw. Starszy syn Mieszka II nie potrafił rządzić, młodszy Kazimierz był mnichem i

dopiero, gdy jego matka Ryksa uzyskała zgodę papieŜa, mógł zasiąść na ksiąŜęcym tronie.

Kazimierz I Odnowiciel (1038-58) częściowo zjednoczył ziemie polskie, przy pomocy niemieckiego

cesarza Henryka III i księcia Rusi Kijowskiej, Jarosława Mądrego. Następnie odbudował zniszczone

grody oraz przeniósł stolicę do Krakowa. Zlikwidował teŜ swą druŜynę ksiąŜęcą, której członkowie,

mając obowiązek słuŜby wojskowej na wezwanie księcia, stali się zaczynem stanu rycerskiego, a

późniejszej szlachty.

Jego syn Bolesław II Śmiały (Szczodry) (1058-79) odniósł szereg sukcesów w swej polityce

zewnętrznej, m.in. toczył zwycięskie wojny z cesarzem niemieckim Henrykiem IV i jego sojusznikami

Czechami, ale utracił zwierzchnictwo nad Pomorzem Gdańskim. Natomiast odzyskał Grody

Czerwieńskie, interweniując w spory dynastyczne pomiędzy Węgrami i Rusinami. Został koronowany

na króla w 1076 r., niejako w nagrodę za współdziałanie z papieŜem Grzegorzem VII w jego sporze o

inwestyturę z cesarzem Henrykiem IV. Lecz nie zdołał stłumić buntu moŜnych, Ŝądających osadzenia

na tronie uległego im młodszego jego brata, Władysława Hermana. Po królewskim procesie sądowym

i ukaraniu śmiercią jednego z nich, biskupa krakowskiego, Stanisława ze Szczepanowa, który

wcześniej rzucił klątwę na króla, król uszedł, wraz z Ŝoną i synem, na Węgry. Tam zmarł w 1081 r. w

niejasnych okolicznościach, zaś syn Mieszko, przywołany do Polski przez Hermana, został otruty.

Natomiast biskup Stanisław w połowie XIII w. uznany został przez stolicę apostolską za świętego.

Władysław I Herman (1079-1102) uzaleŜnił się od cesarza niemieckiego, oŜenił się teŜ z jego siostrą,

Judytą, wdową po królu węgierskim. Zrezygnował z przyjęcia korony, rządził zaś za niego palatyn

(najwyŜszy urzędnik państwa) Sieciech, który przyczynił się znacząco do pogłębienia chrystianizacji, a

takŜe centralizacji władzy królewskiej. JednakŜe Władysław I umierając, podzielił kraj na trzy części.

Sam przejął Mazowsze, zaś swym synom przekazał: Zbigniewowi Wielkopolskę i Kujawy, a

Rozbicie dzielnicowe. W swym testamencie Bolesław III Krzywousty dokonał podziału kraju

pomiędzy czterech swych synów, lecz na zasadach senioratu, to jest dominacji najstarszego księcia-

seniora, któremu przypadała uprzywilejowana dzielnica senioralna z Krakowem i Sandomierzem, i w

którego rękach miały spoczywać wspólna, jednolita polityka zagraniczna oraz kościelna całego

państwa. Księciem seniorem został Władysław II, który prócz ziemi krakowskiej otrzymał Śląsk i

zwierzchnictwo nad Pomorzem, Bolesław przejął Mazowsze, Mieszko Wielkopolskę, zaś Henryk

ziemię sandomierską. Piąty syn Kazimierz miał zostać mnichem.

Praktycznie ta zasada senioratu utrzymała się przez 90 lat, gdy księciami senioralnymi byli:

Władysław II Wygnaniec (1138-46), Bolesław IV Kędzierzawy (1146-73), Mieszko III Stary (1173-

77 i 1194-1202), Kazimierz II Sprawiedliwy (1177-94), Władysław III Laskonogi (1202, 1228) i

Leszek Biały (1202-27 ). Po śmierci Leszka wszystkie dzielnice rządziły się samodzielnie, ulegając

często dalszym podziałom.

Łącznie okres rozbicia dzielnicowego w Polsce trwał ok. 200 lat. Charakteryzował się wzajemnymi

swarami, podbojami oraz zmianami granic i wpływów poszczególnych księstw. Od 1138 r. historia

zanotowała aŜ 34 większych zmian granicznych, licząc do 1295 r., gdy ksiąŜę wielkopolski i pomorski

Przemysław II został koronowany na króla polskiego, po 220 latach nieistnienia tej godności.

W okresie rozbicia dzielnicowego miało miejsce szereg zdarzeń, które w znacznym stopniu wpłynęły

na bieŜące i przyszłe dzieje Polski. NaleŜały do nich:

- działalność kronikarska Galla Anonima (...-1116) i kanonika Wincentego Kadłubka (1150-1223);

- zjazd w Łęczycy, na którym Kościół otrzymał znaczne przywileje gospodarcze;

- uzaleŜnienie Pomorza Zachodniego od Cesarstwa Niemieckiego;

- w XII w. wyodrębnienie i podział Śląska, zniemczenie dynastii śląskich Piastów;

- sprowadzenie w 1226 r. na Ziemię Nieszawską i Chełmińską przez księcia Konrada Mazowieckiego

Zakonu KrzyŜackiego do walki z pogańskimi Prusami;

- w 1250 r. ksiąŜę śląski Bolesław Rogatka sprzedał Marchii Brandenburskiej Ziemię Lubuską;

- najazdy Litwinów i Jadźwingów na Małopolskę w 1256 i 1264 r.;

- trzy najazdy Tatarów: w 1241 r., kiedy doszli do Legnicy na Śląsku, gdzie w walnej bitwie 9 kwietnia

rozbili wojska księcia Henryka II PoboŜnego; w 1259 r., gdy spalili Kraków, oraz w 1287 r.;

- zakończenie w 1283 r. podboju Prus przez Zakon KrzyŜacki;

- kanonizacja na świętych biskupa krakowskiego Stanisława (1253) i Ŝony księcia Henryka I

Brodatego, Jadwigi (1267);

- rozwój produkcji i eksportu zbóŜ, bydła, drewna, soli, skór, płótna oraz rozwój handlu tranzytowego

na szlakach z Europy przez imperium mongolskie do Chin i z Południa Wisłą i Bałtykiem do

Skandynawii;

- zakładanie nowych miast na prawie magdeburskim przez kolonistów niemieckich, z czym wiąŜe się

powstanie stanu mieszczańskiego; lokacja Krakowa w 1257 r., załoŜenie Warszawy ok. 1300 r.;

- ukształtowanie się stanu rycerskiego, jako szlachty i jednolitego stanu chłopskiego;

- budowa licznych kościołów, katedr, opactw, parafii, a równieŜ ratuszy, sukiennic w stylu romańskim,

a od połowy XIII w. w stylu gotyckim;

- nadanie wielu nowych przywilejów dla. moŜnych świeckich i kościelnych.

Scalenie dzielnic.

Próby zjednoczenia kraju podejmowali: Bolesław II Wstydliwy(1243-79), oŜeniony z Kingą, córką

króla węgierskiego; Leszek Czarny (1279-88), pogromca Litwinów i Jadźwingów, najeŜdŜających na

ziemie polskie; Henryk Probus (1288-90), pozostający pod wpływami zgermanizowanego dworu

czeskiego; Przemysław II (1295-96), koronowany w Gnieźnie, a zabity przez zbirów, nasłanych przez

margrabiów branderburskich, liczących na anarchię w Polsce.

Faktyczne scalenie dzielnic nastąpiło wszak dopiero w 1300 r. przez króla czeskiego Wacława II

(1300-05), z dynastii Przemyślidów, kiedy koronował się w Gnieźnie na króla polskiego i poślubił córkę

Przemysława II, lub, jak uwaŜają inni historycy, w 1320 r.,

gdy Władysław I Łokietek (1306-33) , po opanowaniu większości dzielnic

polskich, koronowany został w Krakowie. Łokietek do władzy doszedł w drodze

walki z Wacławem czeskim, wygnany przez niego ukrywał się w jaskiniach

Ojcowa, zabiegał teŜ skutecznie w Rzymie o poparcie papieŜa Bonifacego VIII.

Pełne zwycięstwo uzyskał Łokietek (Niezłomny), gdy Wacław II zmarł, a w rok

potem takŜe jego syn Wacław III, przez co wygasła dynastia Przemyślidów.

W 1309 r., w początkowym okresie panowania Władysława I Łokietka, Zakon

KrzyŜacki podstępnie zajął Pomorze Gdańskie, o którego odzyskanie toczył się

potem proces przed sędziami papieskimi w Inowrocławiu. KrzyŜacy nie uznali

jednakŜe wyroku sądu, nakazującego im zwrot Pomorza Gdańskiego. Na tym tle

doszło do wojny Polski z Zakonem, który sprzymierzony z Czechami, uderzył w 1331 r. na Kujawy.

Słabsze wojska Łokietka stawiły niezwycięŜonym dotąd KrzyŜakom skuteczny opór, i w bitwie pod

Płowcami niedaleko Włocławka, zadały im dotkliwe straty. W rozejmie zawartym w 1332 r. Zakon

KrzyŜacki utrzymał wszak Pomorze i Kujawy w swych rękach. Poszukując sojuszników, Łokietek

zapoczątkował wtedy przymierze z Litwą i Węgrami. Zmarł na Wawelu w wieku 72 lat, z których 45

strawił na wojnach o zjednoczenie państwa polskiego.

Kazimierz Wielki (1333-70) , syn Łokietka, po wieloletnich zatargach i rozprawie

papieskiej w Warszawie, wreszcie w bezpośrednich rokowaniach z Zakonem

KrzyŜackim odzyskał w 1343 r. Kujawy i Ziemię Dobrzyńską. W miejsce

utraconych na rzecz KrzyŜaków Pomorza Gdańskiego i uznania praw czeskich do

Śląska, przyłączył do Polski w 1366 r. Ruś Czerwoną, to jest tereny od Przemyśla

do Krzemieńca Podolskiego, z Haliczem i Lwowem, stanowiące 1/4 powierzchni

królestwa i 30 procent jego zaludnienia. W latach 1350-57 prowadził walki z

Litwinami o dalsze ziemie ruskie, planował teŜ chrystianizację Litwy. Umocnił

centralną władzę, powiększył wpływy do skarbu państwa przez reformy:

monetarną (srebrny grosz), ceł, podatków gruntowych i wprowadzenie monopolu

solnego. Zbudował około 50. zamków obronnych i warowni, Umocnił centralną

władzę, powiększył wpływy do skarbu państwa przez reformy: monetarną (srebrny grosz), ceł,

podatków gruntowych i wprowadzenie monopolu solnego, zbudował około 50. zamków obronnych i

warowni, otoczył murami obronnymi 27 miast, wprowadził wojska zacięŜne i artylerię, skodyfikował

prawodawstwo (statuty wiślicki i piotrkowski), załoŜył w 1364 r. uniwersytet w Kazimierzu-Krakowie,

jako drugi, po praskim, w Europie Środkowej.

Za panowania Kazimierza Wielkiego rozbudowały się miasta, rozwinęło się rolnictwo, górnictwo,

handel i rzemiosło, rozpowszechniło murowane budownictwo ceglane. Stąd powiedzenie “Kazimierz

Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. W budownictwie monumentalnym, kościelnym,

pałacowym dominował styl architektoniczny zwany gotykiem. Cechowało go zastosowanie strzelistych

sklepień krzyŜowo-Ŝebrowych i murów przyporowych. Zakładane na prawie niemieckim miasta

posiadały prostokątny układ ulic z centralnym rynkiem, przy którym lokalizowano ratusz, kościół,

często sukiennice. Miasta były otaczane murami obronnymi.

Polska wówczas wiele znaczyła na arenie międzynarodowej. Przykładem moŜe być Kongres

Krakowski w 1364 r. z udziałem monarchów Niemiec, Francji, Danii, Brandenburgii, Cypru i wielu

ksiąŜąt dzielnicowych. Celem jego było utrzymanie pokoju w Europie i przygotowanie wyprawy

krzyŜowej przeciw Turcji, a zakończył się wystawną ucztą “u Wierzynka”. Po renesansie gospodarczo-

kulturowym za panowania Kazimierza Wielkiego, Polska jawiła się jako silne, zasobne i znaczące

państwo w Europie. ZagraŜały jej jednakŜe dwaj powaŜni wrogowie: nawisające od północy Państwo

KrzyŜackie, realizujące swój niemiecki „Drang nach Osten” i islamska potęga Turcji osmańskiej,

przybliŜająca się do południowych granic Polski.

Kazimierz III Wielki był ostatnim królem dynastii piastowskiej. Był czterokrotnie Ŝonaty, posiadał 5

córek, ale ani jednego syna, który mógłby przejąć po nim koronę.

Andewagenowie (1370-1386).

Następcą po Kazimierzu III Wielkim został Ludwik Węgierski (1370-82), syn jego siostry, ElŜbiety

Łokietkówny i Karola I, załoŜyciela węgierskiej dynastii andewagenskiej. Była to transakcja

uwarunkowana wcześniejszą pomocą Karola I Węgierskiego w podboju Rusi Czerwonej (Halickiej) i

brakiem męskich potomków Kazimierza III. W ten sposób doszło do unii personalnej obu państw, to

jest Polski i Węgier, połączonych osobą wspólnego monarchy. Na Węgrzech Ludwik panował 40 lat i

w tym czasie to państwo szybko się rozwijało, zdobywając dominującą pozycję w regionie, natomiast

w Polsce tylko 12 lat. PoniewaŜ na stałe przebywał na Węgrzech, w Krakowie rządy regencyjne

sprawowała jego matka ElŜbieta. By zdobyć poparcie w kraju prowadziła przychylną dla miast i stanu

rycerskiego-szlachty politykę, m.in. zmniejszając znacznie wysokość podatku, tzw. poradlnego, od

posiadanej ziemi. Dalsze przywileje otrzymała szlachta w 1374 r. w Koszycach, np. bez jej zgody król

nie mógł podnosić ani wprowadzać nowych podatków. Przywileje koszyckie de facto stały się

zaczynem nowego ustroju demokracji szlacheckiej w Polsce. Dzięki nim ElŜbieta uzyskała teŜ zgodę

szlachty i miast na uznanie praw dynastycznych przez córki Ludwika, który nie miał synów. Po śmierci

Ludwika Węgierskiego została więc królową jego córka Jadwiga (1384-86) . Na niej zakończyła się

unia personalna polsko-węgierska, po niej nastała w Polsce dynastia Jagiellonów. W 1997 r.

kanonizowana została na świętą.

Tadeusz Binek - Historia Polski w pigułce.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: