Rerum novarum (15.05.1891).pdf

Encyklika Ojca wi tego Leona XIII

o kwestii robotniczej

Czcigodnym Braciom Patriarchom, Prymasom,

Arcybiskupom i Biskupom wiata katolickiego

zostaj cym w ł czno ci ze Stolic Apostolsk .

Czcigodni Bracia, Pozdrowienie i Apostolskie Błogosławie stwo!

WST P

1. Raz zbudzona dza nowo ci, która ju od dawna wstrz sa społecze stwami, musiała w

ko cu sw ch zmian przenie z dziedziny polityki na s siednie pole gospodarstwa

społecznego. A nowe post py w przemy le i nowe metody produkcji, zmiana stosunków

mi dzy przedsi biorcami a pracownikami najemnymi, napływ bogactw do r k niewielu przy

równoczesnym zubo eniu mas, wzrost zaufania pracowników we własne siły i ł czno

mi dzy nimi, nade wszystko za pogorszenie si obyczajów, sprawiły, e walka (społeczna)

zawrzała. Jak za bardzo wielkie wchodz tu w gr warto ci, wiadczy fakt, i walka ta

wszystkie umysły trzyma w trwo nym oczekiwaniu przyszło ci; pochłania geniusz m drców,

roztropno ludzi do wiadczonych, zgromadzenia ludu, przenikliwo prawodawców, narady

panuj cych, tak e ju nie ma sprawy, która by gwałtowniej zajmowała ducha ludzkiego.

Dlatego, maj c na wzgl dzie spraw Ko cioła i dobro powszechne, Czcigodni Bracia, i id c

za przyj tym przez Nas zwyczajem, wydawszy Listy po wi cone władzy politycznej,

wolno ci ludzkiej, chrze cija skiemu ustrojowi pa stwowemu i innym tego rodzaju

zagadnieniom, a stosowne naszym zdaniem do odparcia fałszywych pogl dów, uznali my

podobne wyst pienie w sprawie robotniczej za wła ciwe. Nieraz ju wprawdzie dotykali my

tego przedmiotu przygodnie, w niniejszym jednak pi mie wzi li my sobie sumienne zbadanie

całej sprawy za obowi zek urz du apostolskiego, a to w tym celu, a eby ustali zasady jej

rozwi zania na podstawie prawdy i sprawiedliwo ci.

Sprawa jest trudna do załatwienia i niejedno mie ci w sobie niebezpiecze stwo. Trudno jest

bowiem wymierzy prawa i obowi zki, którymi powinni by zwi zani bogaci i proletariusze,

ci, którzy mienie, i ci, którzy prac przynosz . Z drugiej strony rzecz jest niebezpieczna,

poniewa chytrzy wichrzyciele wypaczaj jej sens i wyzyskuj do wzniecania rozruchów

masowych.

2. Mimo to jednak jasno widzimy i wszyscy si na to godz , e nale y szybko i skutecznie

przyj z pomoc ludziom z warstw najni szych, poniewa olbrzymia ich cz znajduje si

w stanie niezasłu onej, a okropnej niedoli. W ostatnim wieku zniszczono stare

stowarzyszenia r kodzielników, nie daj c im w zamian adnej ochrony; urz dzenia i prawa

pa stwowe pozbawiono tradycyjnego wpływu religii; i tak robotnicy osamotnieni i bezbronni

ujrzeli si z czasem wydanymi na łup nieludzko ci panów i nieokiełzanej chciwo ci

współzawodników. Zło powi kszyła jeszcze lichwa arłoczna, któr , aczkolwiek Ko ciół ju

nieraz pot pił w przeszło ci, ludzie jednak chciwi i dni zysku uprawiaj w nowej postaci;

doda jeszcze nale y - skupienie najmu pracy i handlu w r kach niewielu prawie ludzi, tak e

gar mo nych i bogaczy nało yła jarzmo prawie niewolnicze niezmiernej liczbie

proletariuszy.

I. ROZWI ZANIE FAŁSZYWE: SOCJALIZM

3. Socjali ci, wznieciwszy zazdro (ubogich do bogatych) mniemaj , e dla usuni cia

przepa ci mi dzy nimi znie trzeba prywatn własno , a zast pi j wspólnym wszystkim

posiadaniem dóbr materialnych, i to w ten sposób, eby nimi zarz dzali b d naczelnicy

gmin, b d kierownicy pa stw. Przez t przemian posiadania prywatnego na wspólne

zapewniaj c , jak s dz , równy podział rzeczy i korzy ci, spodziewaj si socjali ci uleczy

obecne zło. To jednak nie rozwi e trudno ci, a samej klasie robotników przyniesie w

rezultacie szkod . Jest ponadto ten pogl d niesprawiedliwym; zadaje bowiem gwałt prawnym

wła cicielom, psuje ustrój pa stwa i do gł bi wzburza społecze stwo.

Własno wspólna szkodliwa dla robotnika

4. Rzeczywi cie bowiem - łatwo to sprawdzi - wewn trzn pobudk pracy, której si

podejmuj wszyscy zaj ci produkcj przynosz c zysk, i celem, ku któremu bezpo rednio

zmierza pracownik, jest zdobycie dobra materialnego i posiadania go wył cznie jako swoje i

własne. Kiedy pracownik wypo ycza komu siły lub swoje zdolno ci, to po ycza je w tym

celu, a eby uzyska rodki potrzebne do ycia i do odpowiedniego utrzymania; przez prac

zatem chce posi prawdziwe i doskonałe prawo nie tylko do zapłaty, ale i do u ycia jej

według uznania.

Je li wi c kto , ograniczywszy swe wydatki, poczynił oszcz dno ci i chc c zabezpieczy te

oszcz dno ci nabył ziemi , wówczas ta ziemia nie jest czym innym jak zapłat za prac , tylko

w nowej postaci, i dlatego tak nabyta ziemia pozosta winna w jego mocy, jak zapracowana

przez niego zapłata. Na tym wła nie polega prawo własno ci ruchomej i nieruchomej.

Zmiana zatem posiadania z prywatnego na wspólne, do której d socjali ci, pogorszyłaby

warunki ycia wszystkich pracowników, pobieraj cych płac , poniewa odebrałaby im

swobod u ywania płacy na cele dowolne, i tym samym tak e nadziej i mo no

pomno enia maj tku rodzinnego i polepszenia losu.

Własno wspólna sprzeciwia si prawu natury

Ponadto, co jeszcze wa niejsze, zalecaj w ten sposób socjali ci rodek sprzeciwiaj cy si

jaskrawo sprawiedliwo ci; prywatne bowiem posiadanie dóbr materialnych na własno jest

naturalnym prawem człowieka.

5. Tutaj, w tym wzgl dzie, istnieje zasadnicza ró nica mi dzy człowiekiem a wiatem

zwierz cym. Zwierz ta nie kieruj same sob ; kieruje i rz dzi nimi podwójny instynkt

naturalny, który z jednej strony chroni ich zdolno działania i troszczy si o celowe

u ywanie sit, z drugiej za pobudza do poszczególnych czynno ci i kieruje nimi. Jeden

instynkt skłania je do utrzymania i obrony ycia, drugi za do zachowania gatunku. I jeden i

drugi cel osi gaj zwierz ta bez trudno ci, u ywaj c rzeczy obecnych i zostawionych im do

spo ycia. Lecz tu jest dla nich granica, której nigdy przekroczy nie mog , poniewa rz dz

nimi zmysły i rzeczy przez zmysły odczuwane. - Zupełnie inna jest ludzka natura. Ma

człowiek naprzód cał i pełn sił natury zmysłowej i dlatego nie mniej ni wszelka istota

zmysłowa posiada przyrodzon d no do u ywania dóbr materialnych. Lecz natura

zmysłowa, cho j posiada człowiek w całej pełni, nie wyczerpuje jeszcze natury ludzkiej i

owszem jest nawet ni sza od niej i przeznaczona do ulegania i słuchania. Tym, co nas wynosi

w wiecie stworzenia i uszlachetnia, tym, co człowieka człowiekiem czyni, i co go gatunkowo

wyró nia od zwierz t, jest zdolno my lenia, czyli rozum. Z tego te powodu, e człowiek w

przeciwie stwie do zwierz cia ma rozum, trzeba, by człowiek miał nie tak jak zwierz

zostawione sobie do bezpo redniego spo ycia dobra, ale eby miał dobra do stałego i

trwałego posiadania; nie tylko wi c te, które przez u ycie niszczej , ale tak e te, które mimo

u ywania pozostaj .

6. Ja niej jeszcze ta prawda wyst puje, gdy si gł biej bada natur Ludzk . Rozumem

swoim ogarnia człowiek niezliczon moc rzeczy, z tera niejszo ci ł czy i kojarzy przyszło ,

jest panem swych czynno ci, i w ten sposób yj c poddany prawu wiecznemu i władzy

troszcz cego si o wszystko Boga, sam dla siebie dzi ki rozumowi, jest rz dc i opatrzno ci .

Ma te mo no wybiera sobie to, co uwa a za szczególnie odpowiednie do zaspokojenia

potrzeb nie tylko w tera niejszo ci, lecz i na przyszło . Z tego wynika, e winien mie

władz nie tylko nad owocami ziemi, lecz i nad sam ziemi , która ma mu dostarczy dóbr

doczesnych w przyszło ci. Potrzeby ludzkie wracaj stale i, dzi zaspokojone, jutro nowe

stawiaj dania. Aby wi c zapewni człowiekowi stał mo no zaspokajania potrzeb,

musiała natura da człowiekowi dobra materialne do stałego i trwałego u ycia. Tej za

trwało ci adna rzecz nie potrafi zapewni , jak tylko ziemia ze swoj hojno ci . I nie ma

podstaw do wysuwania opatrzno ci pa stwowej na usprawiedliwienie własno ci wspólnej;

człowiek bowiem starszy jest, ni li pa stwo, a prawo do ycia i do troski o ciało otrzymał

jeszcze, zanim jakiekolwiek powstało pa stwo.

7. Nie mo na tak e prywatnemu posiadaniu przeciwstawia prawdy, e Bóg całemu

rodzajowi ludzkiemu dał ziemi do u ywania i do wykorzystywania. Je li si bowiem mówi,

e Bóg dał ziemi całemu rodzajowi ludzkiemu, to nie nale y tego rozumie w ten sposób,

jakoby Bóg chciał, by wszyscy ludzie razem i bez ró nicy byli jej wła cicielami, ale znaczy

to, e nikomu nie wyznaczył cz ci do posiadania, okre lenie za własno ci poszczególnych

jednostek zostawił przemy lno ci ludzi i urz dzeniom narodów. Zreszt , jakkolwiek

podzielona mi dzy prywatne osoby ziemia, nie przestaje słu y wspólnemu u ytkowi

wszystkich; nie ma bowiem takiego człowieka, który by nie ył z płodów roli. Kto nie

posiada własno ci adnej, brak ten wyrównuje prac , tak e słusznie mo na powiedzie , i

powszechnym sposobem zdobywania rodków do ycia i utrzymania jest praca, czy to na

własnej rozwijana ziemi, czy w jakim rzemio le, które daje zapłat , pochodz c ostatecznie z

owoców ziemi i zdoln do wymiany na owoce ziemi. I to równie dowodzi, e prywatny

sposób posiadania odpowiada naturze. Tych bowiem dóbr, których potrzeba do utrzymania a

szczególnie do udoskonalenia ycia, ziemia dostarcza wprawdzie w obfito ci; nie mogłaby

ich jednak dostarczy bez uprawy i bez opieki ludzkiej. Przygotowuj c sobie dobra naturalne

przy pomocy przemy lno ci rozumu i przy pomocy sił cielesnych, przyswaja sobie tym

samym człowiek t cz przyrody, któr sam uprawił i na której jak gdyby kształt swej

osobowo ci wyci ni ty zostawił; skutkiem tego najzupełniej jest słusznym, by t cz

przyrody posiadał jako własn i by nikomu nie było wolno narusza jego do niej prawa.

8. Argumenty te tak tak maj sił , e musimy, jak je odrzuca mog niektórzy zwolennicy

prze ytych pogl dów, którzy przyznaj wprawdzie prywatnemu człowiekowi prawo

u ywania ziemi i ró nych jej owoców, odmawiaj mu jednak prawa posiadania na własno

ziemi, któr zabudował lub gruntu, który uprawił. Nie widz , e odmawiaj c mu tego prawa,

pozbawiaj go praw nabytych prac . Rola bowiem poddana r kom i pracy rolnika zupełnie

zmienia swoj posta ; z le nego karczowiska zmienia si w yzn , z nieurodzajnej w

urodzajn . I to, w czym si stała lepsz , tak tkwi w ziemi i tak si z ni ł czy, e si nie da od

niej w aden sposób oddzieli . Czy by sprawiedliwym było, eby kto zawładn ł i u ytkował

ziemi , któr inny zrosił swoim potem? Jak skutek nale y do przyczyny, tak owoc pracy do

pracownika winien nale e . Dlatego ludzko , nie daj c si poruszy przeciwnym pogl dom

małej grupy ludzi, a badaj c uwa nie natur ludzk , w jej prawie znajduje uzasadnienie

podziału dóbr materialnych i podstaw prywatnej własno ci, któr obyczaj wieków u wi cił

jako instytucj najlepiej odpowiadaj c naturze ludzkiej i zgodnemu i pokojowemu po yciu

ludzi. Tak e ustawy pa stwowe, czerpi ce, o ile s sprawiedliwe, swoj sił z prawa natury,

potwierdzaj to prawo, o którym mówimy, i jeszcze chroni je przy pomocy siły pa stwowej.

U wi ciła je wreszcie powaga Boskiego prawa, zakazuj ca nawet po dania cudzego dobra.

Nie b dziesz po dał ony bli niego twego, ani domu, ani roli, ani słu ebnicy, ani wołu, ani

osła i wszystkich rzeczy, które jego s ( Pwt 5,21 ).

Własno wspólna zagra a rodzinie

9. Prawo to, wrodzone ka demu człowiekowi wzi temu pojedynczo, wydaje si jeszcze

wa niejsze, kiedy si je rozwa a na tle obowi zków wynikaj cych z ycia rodzinnego. Nie

ulega w tpliwo ci, e, je li chodzi o wybór rodzaju ycia, to w mocy i wolno ci ka dego

człowieka jest: albo pój za rad Jezusa Chrystusa o dziewictwie, albo te zwi za si

w złem mał e skim. I adne prawo ludzkie nie mo e odbiera człowiekowi naturalnego i

zasadniczego prawa do mał e stwa, ani te kr powa go w zakresie pierwszorz dnego celu

mał e stwa, dla którego je Bóg ustanowił od pocz tku. Ró cie i mnó cie si ( Rdz 1,28 ).

Rodzina wi c, czyli społeczno domowa, jakkolwiek bardzo mała, jest jednak prawdziw

społeczno ci i jest starsza od wszelkiego pa stwa; winna te mie prawa i obowi zki swoje

niezale ne od pa stwa. Udowodnione ju wy ej prawo posiadania,. które - jak widzieli my -

przysługuje jednostce na podstawie prawa natury, nale y zastosowa do człowieka, b d cego

głow rodziny; przy czym - doda musimy - prawo to tym wi ksz ma sił , im wi ksz

rodzin dana jednostka sw opiek obejmuje.

10. Jest wi tym prawem natury, by ojciec rodziny troszczył si o utrzymanie i wszelkie

potrzeby tych, których zrodził; i sama natura skłania go do tego, by dla dzieci, które odbijaj

w sobie i do pewnego stopnia przedłu aj osobowo ojca, nabywał i gromadził dobra

potrzebne im do obrony przed niedol podczas zmiennych kolei ycia. Jak e jednak uczyni

zado temu prawu, je li nie b dzie mógł posiada trwałych i korzy przynosz cych dóbr,

które by mógł w spadku dzieciom zostawi ? Jak pa stwo, tak i rodzina - powiedzieli my ju -

jest prawdziw społeczno ci i rz dzi si swoj , to jest ojcowsk władz . Dlatego rodzina -

oczywi cie w zakresie wyznaczonym przez jej cel bezpo redni - na równi przynajmniej z

pa stwem ma prawo nabywania i u ywania dóbr, potrzebnych jej do zachowania swej

stało ci i prawdziwej wolno ci. Na równi przynajmniej, powiedzieli my; albowiem prawa i

obowi zki rodziny, która jest i logicznie i faktycznie wcze niejsza ni pa stwo, wcze niejsze

s ni prawa i obowi zki pa stwa i bli sze natury. A gdyby obywatele, czy rodziny,

wchodz ce w skład społeczno ci pa stwowej, zamiast pomocy - sprzeciw, zamiast opieki -

umniejszenie praw napotkali, społeczno ci tej nale ało by raczej unika , ni pragn .

11. Chcie wi c, eby władza wiecka przenikała swym rz dem a do wn trza domu, jest

bł dem wielkim i zgubnym. Z pewno ci je li si jaka rodzina znajdzie w wielkich

trudno ciach i bez rady, e sama z nich si wyzwoli nie mo e, jest rzecz słuszn , by jej w

tych ostateczno ciach pa stwo udzieliło pomocy; rodziny bowiem s cz stkami pa stwa. Tak

samo, kiedy w obr bie czterech cian domu przyjdzie do powa nego podeptania praw

wzajemnych, niech wówczas władza pa stwowa odda ka demu, co mu si nale y; b dzie to

nie pochłanianiem praw obywatelskich, ale ich obron i wykonywaniem słusznej, a powinnej

opieki.

Tu jednak winni si wstrzyma kierownicy pa stw; natura me pozwala przekracza tych

granic. Władza ojcowska jest tego rodzaju, i ani znikn nie mo e, ani by pochłoni t przez

pa stwo; to samo i wspólne z yciem ludzkim ma ródło. Dzieci s cz stk ojca i jakby

rozszerzeniem osoby ojcowskiej; a prawd mówi c, to nie same o własnej mocy, ale przez

społeczno rodzinn , w której si urodziły, wchodz do społeczno ci pa stwowej i w niej

bior udział. Z tego te wzgl du, e dzieci s przez natur cz stk ojca, pozostaj pod władz

rodziców tak długo, jak długo nie potrafi u ywa osobistej wolno ci (S. Thom. Summa

Theol. II-II, Qu. X. art. XII). Je li zatem socjali ci, odsuwaj c w cie powag rodziców,

wprowadzaj w jej miejsce opatrzno pa stwow , grzesz przeciw naturalnej

sprawiedliwo ci i rozrywaj jedno rodziny.

Wprowadzenie własno ci wspólnej grozi społecznym rozstrojem

12. Oprócz niesprawiedliwo ci sprowadziłby ten system jeszcze bez w tpienia zamieszanie

i przewrót całego ustroju, za czym by przyszła twarda i okrutna niewola obywateli. Otwarłaby

si brama zawi ciom wzajemnym, swarom i niezgodom; po odj ciu bod ca do pracy

jednostkowym talentom i zapobiegliwo ciom wyschłyby same ródła bogactw; równo za ,

o której marz socjali ci, nie byłaby czym innym, jak zrównaniem wszystkich ludzi w niedoli.

Z tego jasno wida , e si nale y ze wszystkich sił przeciwstawi d no ci socjalizmu do

wspólnego posiadania; zaszkodziłoby ono nawet tym, którym socjali ci chc pomóc;

sprzeciwia si za naturalnym prawom jednostek, a wstrz sa ustrojem pa stwa i

powszechnym pokojem. Niech wi c pozostanie jako prawda zasadnicza, e nietykalno

własno ci prywatnej stanowi pierwszy fundament, na którym nale y oprze dobrobyt ludu.

Teraz za przyst pujemy do odpowiedzi na pytanie, gdzie nale y szuka upragnionych

rodków zaradczych.

II. PRAWDZIWE ROZWI ZANIE

Działalno Ko cioła

13. Podejmujemy to zagadnienie z pełn ufno ci i wiadomo ci , e do zabrania głosu

mamy prawo; jest ono bowiem tego rodzaju, e si go skutecznie nie rozwi e, o ile nie

przyzwie religii i Ko cioła na pomoc. A skoro do Nas w pierwszym rz dzie nale y troska o

religi i rozporz dzanie rodkami nale cymi do sfery działa Ko cioła, milczenie byłoby w

oczach wszystkich zaniedbaniem obowi zku. Z pewno ci wielka ta sprawa wymaga trudu i

współpracy innych tak e czynników: naczelników pa stw, pracodawców i bogatych, wreszcie

samych proletariuszy, o których los tu chodzi; bez adnego jednak wahania stwierdzamy, e:

pró nymi b d wszystkie wysiłki ludzi, je li si zlekcewa y Ko ciół. Ko ciół to bowiem

dobywa z Ewangelii nauki, które tak maj moc, e walk społeczn mog doprowadzi do

porozumienia, albo przynajmniej odj jej ostro i uczyni łagodniejsz ; Ko ciół, dalej, nie

tylko umysł o wieca, ale stara si jeszcze pokierowa yciem i obyczajami jednostek za

pomoc przykaza swoich; on te polepsza warunki ycia proletariuszy licznymi dziełami na

ten cel stworzonymi. A to wszystko czyni w tym celu, by wszystkie klasy razem zł czyły

swoje rady i swoje siły ku mo liwie najskuteczniejszemu rozwi zaniu kwestii robotniczej.

Uwa a wreszcie, e potrzebne tu s urz dzenia i działalno władzy pa stwowej, markowana

oczywi cie roztropno ci i okoliczno ciami.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: