SARMACI
Dunaj - Ister
Prut - Pyretus
Dniestr - Tyras
Boh - Hypanis
Dniepr - Borystenes
Don - Tanais
M. Czarne - Pontus Euxinus
M.Azowskie - jez. Meockie (Lakus Meotis) też błota Meotydy
cieśnina kerczeńska - Bospor Kimmeryjski
Wołga - Rha
Tyras - ujście Dniestru
Nimfej - na pd od Kerczu
Teodozja - na granicy półw. kerczeńskiego
Sinop - pd M.Czarnego
Odessus - w poł. zach. brzegu M.Cz
Kalatis - między Varną a Constanzą
Myrmekij - na pn od Kerczu
Olbia - ujście Bohu
Tanais - ujście Donu
Pantykapajon - Kercz
Neapol Scytyjski - Symferopol
Fanagoria - na płw. tamańskim
Kepy (Kepoi) - jak wyżej
Grgipija - Noworossijsk
Tomi - Constanza
Puszta - stepy węgierskie
Państwo Baktrii - to starożytna, grecka nazwa krainy położonej obecnie w północnym Afganistanie. Z czasem charakter hellenistyczno-baktryjski. Na terenie PN Afganistanu (st.Tillya-Tepe)
Państwo Sogda - wschodni kraniec Rosji, nad chinami (?)
K.Vekerzug - Scytowie w Europie
Państwo Farsoesa i Inismeosa - I AD, państwo sarmackie
-------------------------
Kotlina Milusińska - k. Karasulska, k. Tagarska VII-(IV)II BC (stanowiska: Salibyk, Barskcij Log)
Ałtaj - k. pazyrycka V-III BC (st. Pazyryk kurhan I i II, Berel', Bašadar, Ak-Alacha, Verch-Kal'Džin 2, Oron-Kurin-Gol)
Tuwe - tuwimski wariant kultury scytyjskiej, kurhany w Aržan IX/VIII-VII BC:
· drewniana konstrukcja
· dużo pochówków
· szkielety koni
· konstrukcje kamienne
-----------------------
Arimaspowie - górny Irtysz + górny Ob
Issedonowie - Kazachstan
Massageci - (achemenidzccy Sakowie), rz. Amudaria i rz. Syrdaria
Sakowie - (wg źródeł perskich Scytowie), ich państwo leżało na szlaku jedwabnym.(st. !!! Issyk - "złoty człowiek" i wczesnokoczowniczy styl zwierzęcy, Čilikty)
Wcześni Scytowie - nad M. Czarnym, stepy nadczarnomorskie (Dzielili się na: Królewskich, Rolników, Oraczy, Koczowników)
Meoci - (NIE byli koczownikami)
Taurowie - na Krymie.
Scytowie:
· sąsiadowali z Taurami, Sarmatami i Meotami
· pisał o nich Herodot, Strabon, Diodor, wspomina się ich w źr. Asyryjskich
· st. Kelermes, Machoševskaja, na przedkaukaziu: Tołstaja Mogiła (stąd słynny Pektorał), Kul' Obe, Ryżanówka (badał Ossowski i Jan Chochorowski, pochówek księżniczki, okolice Bohu), Soboleva Mogiła, Solocha, Certomyk
· dotarli do granic Egiptu
· poł VIII, VII, VI BC - napadali na Bl.Wschód. (Tzw "Wyprawa Dariusza" - wkroczył na stepy od zachodu, walczył z Scytami i Sauromatami, prowadzili oni wojnę szarpaną ze względu na dużą ilość Persów, którzy ostatecznie sie wycofali, 514-513 BC)
· st. Kostromskaja - kurhany, w których odnaleziono do 100 koni, dzieci, kobiet itd. konstrukcje kamienno drewniane, drewniane skrzynie grobów, okolone rowem
· NEAPOL SCYTYJSKI - pd zach Krym, Symferopol. Założony przez uciekających scytów, stolica późnych scytów (III BC- III AD)
Scytowie w Polsce:
· przełom VI/V w i V/IV BC
· zniszczyli grupę śląską kultury łużyckiej
· Witaszkowo, Wicina. Odnaleziono ich grociki strzał
------------------------------
Kolonizacja Grecka:
· VI BC, grecy z Miletu
· Chersones, Pantykapajon, Myrmekij, Tirykaka, Nimfej, Kimmeryk, Teodozja, Kerkintyda, Fanagoria, Gorgipija, Olbia, Tyras, Tomi, Tanais
· Tanais powstało w wyniku kolonizacji wtórnej
· 480 BC - powstanie Królestwa Bosporańskiego. większość z ponad 30 miast i miasteczek położonych wzdłuż obu brzegów Bosporu Kimmeryjskiego dla wspólnej obrony przed stepowymi koczownikami zjednoczyła się w jedną organizację polityczną. Stolicą utworzonego w ten sposób państwa bosporańskiego stał się Pantykapajon (tam góra Mitrydadesa), obecny Kercz. Na czele państwa stanęli przedstawiciele dynastii Archaenaktydów. Chersones czy Olbia nie wchodziły w jego skład. Początkowo bez Teodozji, Myrmekij i Nimfej
· 438 BC - władzę przejmuje dynastia Spartakoidów od Spartokusa. Tereny zostają podbite przez Meotów
· w Chersones odkryto jedyny na Krymie Amfiteatr
· Hora - były to wsie czy też zaplecza miast
Mitrydates VI Eupator:
· król Pontu z dynastii Mitrydatydów, panował w latach 120-63 p.n.e., władca Bosporu od około 107 do 63 p.n.e. Zaliczał się do najgroźniejszych przeciwników Rzymu na Wschodzie. Bliski był stworzenia mocarstwa jednoczącego w swych granicach ziemie leżące w basenie Morza Czarnego. Był niewątpliwie najpotężniejszym władcą z dynastii Mitrydatydów, przy którym Pont wyrósł na prawdziwą potęgę wschodniego regionu Morza Śródziemnego i Morza Czarnego.
· Chersones prosi go o pomoc bo musi płacić daninę scytom (Król bosporański Parisades Ostatni)
· Mitrydates wysyła Diofantesa, który w 110 BC podbija Neapol Scytyjski
· Generalnie była to walka z Rzymem o dominację w Azji Mniejszej
· 88-84 BC - I wojna, 83-81 BC II wojna, 74-66 BC III wojna
· po zakończeniu III wojny ucieka najpierw do Kolchidy, potem na Krym. Gdzie ALBO popełnił samobójstwo ALBO został zamordowany przez syna Farnakesa
· Król. Bosp. zostaje pod zwierzchnictwem rzymskim, Pont staje się prowincją
· państwa hellenistyczne zostają zromanizowane
Kwestia sarmatyzmu polskiego:
· skąd idea Sarmatyzmu? bo na mapie Ptolemeusza kraina Sarmatia leży na wschód od Wisły
· doszukiwano się podobieństwa między tamgami sarmackimi a szlacheckimi herbami co byłą totalną BZDURĄĄĄĄ
· generalnie w polsce nie było osadnictwa sarmackiego, najbliżej w dorzeczy górnego Dniestru i górnej Cisy
· jednak należy pamiętać o wymianie handlowej żon, patrz Masłomęcz i znaleziska sarmackie w pochówkach kobiecych
· Giebułtów - znaleziono tam grób sarmacki, książęcy, wczesny horyzont, schyłek B1/początek B2. Wyposażenie: ceramika toczona na kole (import Dacki. BTW w przeworskiej ceramike na kole mamy dopiero w C1, C1b). Sarmacka żona lokalnego przeworskiego księcia.
· Opatów - naczynie ceramiczne, jednak NIE przeworskie bo ma specyficzny ornament i ucha zoomorficzne
· odkryto też duże ilości fibul typowo sarmackich (gr VII z górną cięciwą)
· Stryczowice, Gać, Sobótka - groty przeworskie z wyrytymi znakami przypominającymi tamgi sarmackie
· Grabice - fibula tarczowata z jeleniem
· !!! oczywiście Masłomęcz gdzie u gotów odnaleziono elementy sarmackie (bo blisko było do ich terytorium). Pochówki kobiet sarmackich (notabene uważane za najpiękniejsze kobiety ówczesnego świata, gotki były paskudne). Mamy tu elementy stroju, wyposażenia (przejaw tolerancji gotów). Gotki upinały naszyjniki fibulami, nosiły metalowe bransolety. Sarmatki obwieszały się sznurami paciorków i takie też miały bransolety. Gotki spinały pasy sprzączkami. Sarmatki wiązały lub przeplatały pas przez kółka, przypinały sznurki z amuletami (np z muszli lub kości) i dzwonkami. Pojawiają się wisiorki parasolkowate. Najsilniejsze kontakty od C2a do C3.
-----------------------------
SARMACI. takie tam ogólne info z europy:
Sauromaci pojawili się w pocz. VII/VI BC i grasowali do IV AD
Najazd Huński nastapił w 375r AD
III BC - ciemny wiek kultury sarmackiej. ALBO następuje jej pełen rozwój ALBO rozwój zostaje przerwany (to woli Baśka)
ludy wczesnosarmackie - Jazygowie, Roksolanie, Syrakowie, Aorsowie (Alanowie dopiero potem, od I w AD)
50 AD - wojna Kwadów, Herulów i Hermundów. Kwadzi siedzieili na słowacji, ich najsłynniejszy wódz to Wanniusz
Związek Lugijski to inaczej kultura przeworska
Wojny Rzymian z Dakami toczyły się na przełomie I i II w. n.e. Mowa o dwóch wojnach: (85-89 r. wojna Domicjana) oraz (101-105 r. wojna Trajana)
SKĄD SARMACI? (ŹRÓDŁA I LEGENDY):
· Heraklit Pontyjski IV BC
· Herodot (powstali w wyniku małżeństw scytów i amazonek)
· Hipokrates (legenda o Amazonkach)
· Sarmaci mówili zniekształconym jęz. scytyjskim, był to lud irańsko-języczny
· początkowopanował matriarchat, pojawiały się kobiety wojowniczki i kapłanki stąd pomysł na Amazonki
· podłoże kulturowe - w ep. brązu Kultura Grobów Zrębowych i Kultura Andronowska. Wykształcili się w ep. żelaza
· o Alanach i Hunach pisał Ammianus Marcellinius
· Tacyt wzmiankował o Roksolanach
· Kasjusz Dion opisuje walki między sarmatami a Rzymianami w 16 BC
· Pompejusz Mella też co nie co o nich wiedział
· mamy ich tez na kolumnie Trajana w Rzymie (mamy tam m.in. katafrakty roksolańskie i jeńców), licznych płaskorzeźbach i malowidłach
I. ok. sauromacki VII/VI - pocz IV BC
II. ok. wczesnosarmacki IV - kon I BC (ALBO pocz lub poł I AD)
III. ok. środkowosarmacki I - II AD
IV. ok. późnosarmacki 1 lub 2 poł II - IV AD i dzielimy na:
· faza największego rozwoju - 2 poł II-poł III AD
· etap finalny poł III - kon IV AD
ok sauromacki - kultura sauromacka
ok wcz-sarmacki - k. prochorowska (od st. Prochorowsk)
ok. śr-sarmacki - k. susłowska (st. Susły)
ok. póź-sarmacki - k. szypowska/šipowska (st. šipowo)
OKRES SAUROMACKI:
· st. Biš Oba, Mečet-Saj, Pjatimaz, Besoba
OKRES WCZESNOSARMACKI:
· geneza: k. sauromacka.
· Roksolanie, Jazygowie, Aorsowie (gr. Saratowska), Syrakowie (gr. Orenburska)
· Aorsowie - rozżedzenie osadnictwa nad d. Wołgą, więcej ich nad śr. Wołgą i śr. Donem
SARMACKIE GRUPY ARCHEO:
· gr. samaro-uralska , pd Ural, Baszkiria, śr Wołka, dorzecze Samary i Uralu. Geneza - ludy Baszkirii, Massageci, Sakowie, Scytowie ze stepów nadczarnomorskich, elementy środkowo azjatyckie (ważne, że leciał tamtędy szlak handlowy), KULTURA ANDRONOWSKA
gr. nadwołżańska (dolnowołżańska) - Geneza - scytowie z PN Kaukazu, z czasem wsch Meoci, K. GR. ZRĘBOWYCH
ETAPY ZASIEDLANIA EUROPY WSCHODNIEJ:
· w VII/VI BC wg Herodota ( który jest z Vw.) znajdowali się "15 dni marszu na wschód od Tanais" czyli w dorzeczu Wołgi i Uralu
· w V i IV BC przesuwają się nad d. Don i na przedkaukazie gdzie byli Scytowie (stopniowo pojawia się osadnictwo mieszano Scyto-Sarmackie i Sarmacko-Meockie)
· w IV BC przekraczają Don. Odnotowywani są między Donem a Dnieprem. Scytowie z tych terenów częściowo uciekają na Krym i Kaukaz
· w II/II BC przekraczają Dniepr. Dochodzą do Dniestru i ruszają na północ. Dalej tez panoszą się na przedkaukaziu i na Kaukazie.
· pisał też o nich Strabon (zył 68 BC-26 AD, ostatni wpis odnotowano 18 AD). Lokalizował Jazygów między Dunajem a Dnieprem, a Roksolanów między Dnieprem a Donem.
· w II w. wzięli udział w wojnach z Diofantesem po stronie Scytów
· mamy też źródła Pliniusza Starszego (zmarł w 79BC kiedy zżarła go ciekawość i podpłynął za blisko wybuchającego Wezuwiesza). Po nim dzieło kontynuował Pliniusz Młodszy, dla którego był wujem
· między 18 AD (gsy siedzieli tam gdzie byli) a 79 AD przesunęli się dalej. Najprawdopodobniej przed rokiem 50 AD
· Roksolanie kłębią się na PN od d. Dunaju (gdzie wcześniej siedzieli Jazygowie). Aorsowie na PN od Roksolanów, między Donem a Wołgą. Ruch wywowało pojawienie się ...
Alime