ROLA ĆWICZEŃ I ZABAW RELAKSACYJNYCH
W PRZEDSZKOLU
Opracowała
Hanna Heinrich
Do napisania powyższego artykułu zachęcił mnie fakt, iż od dawna w pracy z dziećmi w przedszkolu stosuję techniki relaksacji. Uważam, iż pomimo, że techniki relaksu kierowane są głównie do osób dorosłych, uwzględniając ich potrzebę odprężenia mogą a nawet powinny znaleźć zastosowanie w zabawie i nauce dzieci najmłodszych. Jak stwierdzono naukowo ćwiczenia relaksacyjne przyczyniają się do kształtowania osobowości i stymulują proces nauki. Wielu autorów książek zawierających ćwiczenia z zakresu technik relaksacji, uważa, że relaks jest niezbędny już w przedszkolu. Termin relaks oznacza „określenie stanów lub czynności, w których dominuje odpoczynek, odprężenie i zwolnienie procesów psychofizycznych. Wyjątkowo korzystnie relaks może oddziaływać na proces równowagi psychicznej człowieka ....”.
( „Funkcja ćwiczeń odprężających”, Szyszko – Bohusz, s. 19 ).
Pamiętając, iż dzieci w wieku przedszkolnym żyją w dwóch światach poruszając się na granicy fantazji i rzeczywistości korzystanie z relaksu wywołującego „magiczne myślenie” pomaga im spełniać życzenia, niemożliwe do spełnienia w realnym świecie. Umożliwia dzieciom także zastanowienie się nad swoimi problemami i troskami. Kiedy popadają w opresję, uciekają w swój „magiczny świat”, w którym „nie możliwe staje się możliwe”. Dla tej grupy wiekowej bardzo „ważne” jest istnienie „Wewnętrznego świata”, który działa, jak tarcza osłaniająca przed przeciążeniem i stresem. Przedszkolaki mają wspaniały dar „wyłączania się” w trudnych sytuacjach. Jeżeli rzeczywistość staje się zbyt realna uciekają do własnego programu relaksującego”.
( G. Teusen, „Relaks twojego dziecka”, s. 28).
Relaks ma ogromny wpływ na uwolnienie organizmu dziecka od stresu. Bardzo często przejawem stresu jest agresja w zachowaniu. Agresja wg G. Teusen „ma wiele twarzy, ale żadna z nich nie jest sympatyczna. Takie ataki agresji u przedszkolaków pojawiają się bardzo często i mogę być wołaniem o pomoc”.
- 2 -
W związku z czym niezbędne jest szybkie rozładowanie napięcia. Relaks staje się również niezbędny w przypadku gdy dziecko nie potrafi usiedzieć spokojnie w jednym miejscu, mówi bez przerwy i ma problemy z koncentracją. Jest to występująca tzw. faza hiperkinetyczna, która jest jednym z etapów rozwoju dziecka i nie należy jej mylić z objawami chorobowymi lub z nadpobudliwością nerwową.
Poza tym zabawy i ćwiczenia z zastosowaniem technik relaksacji wg J. Gniteckiego przyczyniają się do rozwoju „wzwyż”, czyli do osiągnięcia nadefektów uczenia się w procesie dydaktyczno – wychowawczym. Z. Brześkiewicz w książce „Superumysł” czyli „Jak uczyć się trzy razy szybciej” porównuje funkcje prawej i lewej półkuli mózgowej odpowiedzialnych za osiąganie nadefektów w procesie kształcenia. Ze względu na wagę procesów zachodzących w prawej i lewej półkuli przybliżę pokrótce funkcje obydwu półkul mózgowych. I tak „prawa półkula mózgowa” kontroluje lewą część ciała, pamięta twarze, reaguje na instrukcje symboliczne, eksperymentuje przypadkowo i bez umiaru, preferuje rozwiązywanie problemów przez patrzenie na całość, następnie podchodzi do problemu poprzez wzorce, posługując się domysłem. Dokonuje subiektywnych osądów, spostrzega podobieństwa. Działa elastycznie i spontanicznie, preferuje informacje złudne i niepewne, syntetyzuje, w myśleniu i zapamiętywaniu posługuje się głównie wyobrażeniami, preferuje rysowanie i manipulowanie, otwarte pytania, intuicyjne rozwiązywanie problemów. „Lewa półkula” natomiast kontroluje prawą część ciała (intelekt). Pamięta nazwiska, reaguje na ustne instrukcje i wyjaśnienia, eksperymentuje w sposób systematyczny z zachowaniem kontroli, preferuje rozwiązywanie problemów w sposób sekwencyjny, posługując się logiką; dokonuje obiektywnych osądów, spostrzega odmienności, planuje, tworzy struktury i preferuje informacje pewne i sprawdzone, analizuje; w myśleniu i zapamiętywaniu posługuje się głównie słowami; preferuje mówienie i pisanie; preferuje naukę dokładnie zaplanowaną; hierarchiczną strukturę władzy,
- 3 -
panuje nad uczuciami, lepiej reaguje na bodźce wzrokowe i słuchowe, z trudem interpretuje mowę ciała, wrażliwa na środowisko, rzadko używa metafor i analogii, preferuje logiczne rozwiązywanie problemów i zadania z jedną zmienną.
( J. Gnitecki, „Supernauczanie”, s. 30 ).
„Chociaż każda półkula pełni wyżej wymienione funkcje – oddzielnie, to istnieje też zjawisko zwane dwustromością mózgu, co oznacza, że „każda półkula dzieli się swoimi funkcjami ze sobą i obydwie uczestniczą w większości wykonywanych działań”.
( J. Gnitecki, „Supernauczanie”, s. 31 ).
Takie funkcjonowanie prawej i lewej półkuli przyczynia się do rozwoju zdolności intelektualnych. Na przykład wiemy, że prawy mózg nie jest w stanie werbalizować tego, co wie, w jego wydaniu jest to bezsłowne niewypowiadalne. Informacje w nim zawarte mają postać wyobrażeń, symboli, metafor. Lewy mózg natomiast musi rozpoznawać wyobrażenia prawego mózgu i przetransformować je w słowa.... Lewy mózg stanowi „alfabet mózgu”. Wnioski wynikające z tej relacji są dalekosiężne. „Jeśli w nocy mamy kolorowe sny, to nad ranem wyparują nam z głowy, chyba, że je zapiszemy”. Intuicyjne, symboliczne i całościowe wyobrażenie prawej strony mózgu przepadnie, jeśli nie ubierzemy ich w słowa za pomocą lewej strony mózgu. Innym znaczącym odkryciem związanym ze zróżnicowaniem półkul jest, to, że lewa półkula – tak jak komputer – rozpoznaje, organizuje i asymiluje nowe informacje w ramach istniejących już ram, jej podstawową funkcją jest rozpoznawanie powiązań między nowym bodźcem a tym, co jest znane. To z prawej półkuli pochodzą nowe pomysły, całościowe konteksty i twórcze interpretacje. Ale bez lewej półkuli treści te nie mogłyby zostać odkodowane, zrozumiane i wypowiedziane. Obydwie półkule uzupełniają się. Jedna z nich nie jest nadrzędna w stosunku do drugiej, bo efektywne myślenie wymaga użycia obydwu....””.
(J. Gnitecki, „Supernauczanie”, s. 31 ).
- 4 -
Metoda relaksacji wspomaga ten proces i skierowana jest na rozwój obydwu półkul. Stosowanie jej jest jedynym z warunków osiągania prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego, dokonywania zmian związanych z „rozwojem wzwyż” tzn. powyżej górnych możliwości.
Stan relaksacji umożliwia „synchronizację funkcji fal mózgowych lewej i prawej półkuli, czyli stan, który można określić, jako wewnętrzne wyciszenie i otwarcie oraz odblokowanie funkcji lewej i prawej półkuli mózgowej”.
( J. Gnitecki, „Supernauczanie”, s. 55 ).
W związku z tak szerokim znaczeniem relaksacji dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju psychofizycznego dziecka proponuje kilka ćwiczeń, których celem jest osiągnięcie odprężenia i uzyskanie równowagi fizycznej i psychicznej organizmu
Zważając na fakt, iż odprężenie to nie tylko osiąganie spokoju, ale przede wszystkim doprowadzenie organizmu do równowagi. Proponuję na początek kilka ćwiczeń oddechowych, których celem jest zmniejszenie stresu i napięcia poprzez właściwe i świadome sterowanie oddechem. Maluchom można dodatkowo zaproponować ćwiczenia oddechowe z elementami fantazjowania. W ćwiczeniach dla starszych dzieci na plan pierwszy wysuwa się świadome oddychanie. Dzieci te uczą się wykorzystania pojemności płuc, koncentracji na oddechu, zmuszają organizm do osiągnięcia spokoju.
A oto przykłady ćwiczeń oddechowych dla dzieci od 3 roku życia.
Ćwiczenie 1
To ćwiczenie nazywa się „rąbanie drzewa”. Dziecko staje w rozkroku i podczas wdechu unosi wyprostowane ręce nad głową. Następnie pochyla się energicznie do przodu i prowadzi ręce pomiędzy nogi, wydychając przy tym powietrze. Podczas kolejnego wdechu ponownie unosi ręce nad głową.
- 5 -
Ćwiczenie 2
Dziecko kładzie się na brzuchu i lekko unosi się na rękach. Teraz jego zadaniem jest zdmuchnięcie z podłogi wyimaginowanych okruszków.
Ćwiczenie 3
Dziecko kładzie się na plecach. Złączone nogi podkula ku górze i kładzie na bok ( na prawą i lewą stronę ). Teraz dziecko głęboko nabiera powietrza, następnie silnie je wydmuchuje i wstrzymuje licząc do dziesięciu i nie nabierając w tym czasie powietrza. Inny wariant: podczas wydechu dziecko śpiewa zwrotkę dowolnej piosenki dla dzieci, nie nabierając przy tym powietrza.
Ćwiczenie 4
Dziecko bawi się w balon. W tym celu kładzie się na plecach i zwija w kulkę, przyciągając kolana do siebie i obejmując je rękami. Następnie nabiera nosem powietrza tak długo, aż poczuje, że jego brzuch dotyka do ud. Teraz dziecko jest jak balon, z którego uchodzi powietrze. Balon (brzuch dziecka) jest ściskany poprzez dociągnięcie rękami nóg do brzucha. W tym czasie dziecko wypuszcza powietrze przez lekko uchylone usta.
Ćwiczenie 5
Dziecko skacze lub biegnie przed siebie, udając lokomotywę. Sapie i gwiżdże, naśladując typowe dźwięki wydawane przez parowóz.
Ćwiczenie 6
Oddech można wzmocnić poprzez tak proste zabawy jak puszczanie baniek, nadmuchiwanie balona i dmuchanie na wiatraczek.
- 6 -
Ćwiczenie 7
Dziecko siada w siadzie skrzyżnym i unosi obie ręce do góry tak długo, aż czubki palców wskażą sufit. Wdycha przy tym powietrze przez nos. Następnie wypuszcza powietrze ustami, opuszczając skokowo ręce ku podłodze i naśladując odgłosy wydawane przez pociąg. Dziecko powinno sobie wyobrazić, że jest ruszającą z miejsca lokomotywą i wołać tak głośno jak tylko może; „szu – szu – sz –szu”.
Ćwiczenie 8
Dziecko siada w siadzie skrzyżnym i unosząc ręce nad głową wdycha powietrze nosem. Następnie wydycha powietrze ustami, opuszczając ręce płynnie na dół. Podczas tej czynności dziecko musi powiedzieć „muu”, nie nabierając przy tym powietrza. Jeśli dzieci ćwiczą w grupie, to możemy zaproponować im zawody. Wygrywa ten, którego „mii” będzie najdłuższe.
A oto przykłady ćwiczeń oddechowych dla dzieci od 5 roku życia.
Dziecko siada w siadzie skrzyżnym na podłodze. Plecy są wyprostowane, ręce składa w taki sposób, aby plecy były ze sobą splecione i wdycha powietrze przez nos, unosząc przy tym ręce wysoko nad głowę. Następnie wdycha powietrze ustami, prowadząc ręce z powrotem do podłogi i garbiąc plecy.
Dziecko kładzie się na boku i wyciąga ręce nad głowę. Podczas nabierania powietrza unosi ku górze swobodnie ręce, a podczas wydychania powietrza opuszcza je.
- 7 -
W tym ćwiczeniu bardzo dużą rolę odgrywa prawidłowe ułożenie ciała. Dziecko kładzie się na lewym boku. Lekko ugięta prawa noga jest ułożona na lewej. Teraz obraca sam tułów na plecy, wyciąga prawą rękę do góry, tuż obok ucha, i dmucha w kierunku pachy. Aby te ćwiczenie uatrakcyjnić, można trzymać na wysokości pachy dziecka przyrząd do robienia baniek mydlanych. Dziecko próbuje wydychać powietrze bardzo wolno, aby powstała jak największa bańka.
Ćwiczymy z dzieckiem indiański okrzyk. Aby uatrakcyjnić to ćwiczenie, opowiadamy dziecku następującą historyjkę; „Kiedy Indianie szykowali się do walki, stosowali swój sposób, który pozwolił im na zachowanie siły. Teraz ty też możesz wypróbować tę metodę. Stań prosto, otwórz usta i nabierz głęboko powietrza, wydając przy tym niemy okrzyk. Bardzo ważne jest, aby nikt nie usłyszał tego okrzyku, ponieważ mógłby on ostrzec wrogów przed niebezpieczeństwem. Wyobraź sobie, jak ten okrzyk brzmi i jak daleko by doleciał, gdybyś mógł głośno krzyczeć. Musisz przy tym głęboko nabrać powietrza i włożyć w ten niemy krzyk swoją siłę. Równocześnie musisz rozłożyć ręce szeroko na boki”.
( G. Teusen, „Relaks twojego dziecka”. s. 71 )
Należy pamiętać, aby żadne z tych ćwiczeń nie było powtarzane więcej niż 3 razy. W przerwach na wytchnienie można stosować ćwiczenia innego typu.
Relaks poprzez ćwiczenia wyrównujące należy do najzdrowszych metod odprężania się. Są to ćwiczenia ogólnorozwojowe. Trenują zmysł równowagi, motorykę, koordynację ruchową. Dzięki nim dzieci mogą wzmocnić przez długotrwałe siedzenie zmęczoną maskulatrę pleców, co zapobiega skrzywieniom kręgosłupa. Ćwiczenia te można stosować kilkoma ćwiczeniami oddechowymi omówionymi wcześniej.
- 8 -
A oto przykłady takich ćwiczeń przewidziane dla dzieci od 3 roku życia.
Plecy, kręgosłup, barki.
Dziecko kładzie się na plecach i wyciąga ręce oraz nogi do góry. Do rąk dajemy dziecku plastikowy kręgiel lub dużą pustą plastikową butelkę. Dziecko obejmuje kręgiel w takiej pozycji huśta się wolno w tę i z powrotem. Nieco starsze dzieci mogą się huśtać bez pomocy kręgla i próbować przejść z huśtawki do pozycji siedzącej. Następnie ponownie się kładą i powtarzają ćwiczenie.
Dziecko siedzi ze złączonymi, wyprostowanymi nogami na podłodze. W odległości ok. ½ m od jego stóp wyznaczamy linię i dajemy dziecku do rąk kijek lub plastikową butelkę. Dziecko unosi ręce do góry i trzymając przedmiot nad głową, próbuje poruszając nogami dojść do wyznaczonej linii. Inny wariant: ręce mogą być także wyciągnięte do przodu, ale dziecko nie może sobie nimi pomagać przy przesuwaniu się do celu. Oczywiście na gładkiej podłodze to ćwiczenie jest znacznie łatwiejsze do wykonania.
Dziecko siada na podłodze. Nogi ma wyprostowane i rozłożone na boki. Ręce zakłada na kark, tak żeby łokcie były skierowane na boki. Teraz dziecko schyla się w lewą stronę, dotykając prawym łokciem do lewego kolana / nóg nie można odrywać od podłogi /, a następnie wykonuje skręt w drugą stronę i dotyka lewym łokciem prawego kolana.
Do worka wkładamy różne przedmioty. Dziecko, obmacując worek, ma rozpoznać te przedmioty i powiedzieć, po czym je rozpoznaje. Mówi np. „To jest kulka do gry. Jest twarda, okrągła i ciężka”.
- 9 -
Zawiązujemy dziecku oczy i prowadzimy je do sterty różnych przedmiotów. Zadaniem dziecka jest posortowanie tych przedmiotów. Np. „na jedną kupkę kładzie kulki, na drugą ołówki itd.”.
Dziecko kładzie się na plecach i wyciąga ręce oraz nogi do góry. Do rąk dajemy dziecku plastikowy kręgiel lub dużą, pustą plastikową butelkę. Dziecko obejmuje kręgiel stopami w takiej pozycji huśta się wolno w tę i z powrotem. Nieco starsze dzieci mogą się huśtać bez pomocy kręgla i próbować przejść z huśtawki do pozycji siedzącej. Następnie ponownie się kładą i powtarzają ćwiczenie.
Dziecko siedzi ze złączonymi, wyprostowanymi nogami na podłodze. W odległości ok. ½ od jego stóp wyznaczamy linię i dajemy dziecku do rąk kijek lub plastikową butelkę. Dziecko unosi ręce do góry i trzymając przedmiot nad głową, próbuje poruszając nogami dojść do wyznaczonej linii. Inny wariant: ręce mogą być także wyciągnięte do przodu, ale dziecko nie może sobie nimi pomagać przy przesuwaniu się do celu. Oczywiście na gładkiej podłodze to ćwiczenie jest znacznie łatwiejsze do wykonania.
Dziecko siada w siadzie skrzyżnym. Całe ciało jest rozluźnione, plecy zaokrąglone, dłonie spoczywają na kolanach. Z takiej pozycji dziecko prostuje plecy i wypina pierś do przodu. To ćwiczenie powtarza kilka razy, głęboko przy tym oddychając. Inny wariant: podczas wdechu dziecko robi rękami wymach do przodu i przeciąga się jak po przebudzeniu.
- 10 -
Ćwiczenie 9
Dziecko kładzie się na brzuchu, opiera na wyprostowanych rękach i wykonuje dziesięć pompek. Następnie robi przerwę na odpoczynek, po czym znowu podpiera się na wyprostowanych rękach. Z takiej pozycji „idzie” dłońmi w kierunku stóp. Stopy przez cały czas pozostają w jednym miejscu. Kiedy dłonie znajdą się przy stopach, dziecko ponownie powraca do pozycji wyjściowej.
Mięśnie brzucha
Przykłady ćwiczeń przewidziane dla dzieci od 3 roku życia.
Dziecko siada na grubym miękkim kocu lub na karimacie i dłońmi chwyta nogi na wysokości kolan. Teraz przewraca się na plecy, przenosząc nogi za głowę, a następnie powraca do pozycji wyjściowej /niekiedy jest przy tym potrzebna pomoc rodziców/.
Dziecko kładzie się na podłodze, wyprostowane ręce rozkłada na boki. Z takiej pozycji równocześnie unosi obie nogi do pionu i bez pomocy dłoni kładzie złączone nogi raz po prawej, a raz po lewej stronie tułowia. W tym czasie nogi powracają do pionu.
Przykłady ćwiczeń przewidziane dla dzieci od 5 roku życia.
Dziecko klęka na podłodze i przysiada na piętach. Ręce trzyma swobodnie zwieszone wzdłuż ciała. Teraz próbuje wypiąć brzuch i pośladki, tak jakby było bardzo grube, a następnie wciąga je z powrotem najmocniej jak może. To ćwiczenie należy powtórzyć kilka razy.
- 11 -
Dziecko kładzie się na plecach, nogi ma wyprostowane, a ręce wyciągnięte nad głową. Z takiej pozycji unosi równocześnie nogi, ręce oraz tułów do góry i dłońmi dotyka stóp. Ćwiczenie łatwiej wykonać, jeśli ruchy są szybkie. Podczas ćwiczenia dziecko może sobie wyobrazić, że jest scyzorykiem.
Nogi i stopy
Dziecko siada na podłodze i podpiera się z tyłu dłońmi. Teraz przyciąga kolana do tułowia i lekko odrywa stopy od podłogi. Poprzez prostowanie i zginanie stóp dotyka podłogi na przemian palcami i piętami, coraz bardziej zwiększając tempo.
Dziecko stoi boso w dowolnej pozycji. Na podłodze kładziemy gruby flamaster. Zadaniem dziecka jest uchwycenie flamastra palcami, podniesienie go i ponownie upuszczenie na podłogę. Przy następnej próbie dziecko musi unieść flamaster, a następnie powoli położyć go na podłodze. Inny wariant: na podłodze kładziemy duży arkusz papieru. Wkładamy dziecku flamaster pomiędzy paluch i drugi palec. Zadaniem dziecka jest namalowanie na papierze jakiejś figury geometrycznej.
Dzieci powinny codziennie chodzić przynajmniej 5 minut na palcach. Dzięki temu stopy będą miały prawidłową budowę. Takie bieganie na palcach sprawia dzieciom większą przyjemność, jeśli mogą je wykonywać przy muzyce. Inny wariant: każde dziecko biega na piętach.
- 12 -
Dzięki temu ćwiczeniu wzmacnia się sklepienie przedłużone stopy i muskulatura nóg.
Dziecko siada w rozkroku na podłodze. Pomiędzy nogami stawiamy mu pustą, lub obciążoną piaskiem, plastikową butelkę. Dziecko opiera dłonie za palcami, unosi nad butelkę prawą nogę i kładzie ją obok lewej, a następnie powraca do pozycji wyjściowej i powtarza to samo ćwiczenie lewą nogą. Na koniec łączy nogi i przenosi je równocześnie nad butelką.
Dziecko stoi wyprostowane, dłonie opiera na biodrach i lekko przykuca. Teraz wyciąga stopę do przodu, opiera ją na pięcie / palce skierowane ku górze / i wykonuje nią krążenia. Następnie powtarza to samo ćwiczenie drugą stopą. Inny wariant: dziecko opiera stopę na palcach i poduszkach i próbuje „wywiercić” nią dziurę w podłodze.
Ręce, dłonie i palce
Dziecko staje w rozkroku i wykonuje krążenia ramion od przodu do góry, do tyłu i z powrotem do przodu. Później wykonuje krążenia w odwrotnym kierunku. Przy wykonywaniu krążeń musi się poruszać cały tułów. Na koniec dziecko wykonuje krążenia w przeciwnych kierunkach.
Dziecko siada w siadzie skrzyżnym, unosi wyprostowane ręce na boki i zakreśla obydwiema rękami najpierw małe, a później coraz większe i znowu mniejsze kółka.
- 13 -
Dziecko siada w siadzie skrzyżnym i kładzie dłonie na kolanach. Teraz unosi do góry na przemian prawy i lewy bark, a następnie oba barki naraz. To ćwiczenie powtarza kilka razy.
Dziecko klęka na podłodze, przysiada na piętach, kładzie lewą rękę od dołu na plecach, a prawą na kark i próbuje złączyć palce obu rąk. Jeżeli mu się to uda, próbuje wykonać ćwiczenie na odwrót / prawa ręka na plecach, a lewa na karku /.
Koordynacja, motoryka i równowaga
Dziecko kładzie się na brzuchu na krześle, prostuje ręce oraz nogi i próbuje utrzymać równowagę. Z takiej pozycji stara się unieść nogi i ręce jak najwyżej. Inny wariant: starsze dzieci mogą wykonywać to ćwiczenie na piłce lekarskiej.
Skradanie się jak kot usprawnia koordynację ruchową dziecka. Dziecko staje na czworaka, opierając się o podłogę jedynie dłońmi i stopami. Z takiej pozycji powoli przenosi najpierw jedną rękę do przodu, a później wykonuje taki sam ruch drugą ręką. Następnie przenosi kolejno obie nogi. Ruchy muszą być bardzo spokojne i powolne, tak jak u skradającego się kota.
...
martyna2502