Wojskowy Przegląd Prawniczy.pdf

Wojskowy Przegląd Prawniczy

Numer 1 z 2003 r.

Naczelna

Prokuratura

Wojskowa

ul. Nowowiejska 26B 00-909 Warszawa

tel. 628-00-31 wewn. 8445-53

BOLESŁAW KURZĘPA

MOŻLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA W PROCESIE

KARNYM INFORMACJI UZYSKANYCH PRZEZ

AGENTA POLICYJNEGO

Jednym z często stosowanych sposobów zdobywania informacji przez organy policyjne

całego świata jest wykorzystywanie agentów. Ich zadaniem jest wejście w kontakt z

przestępcą lub grupą przestępczą w celu ujawnienia czynu przestępczego i wykrycie jego

sprawców. Rzecz jasna, że przy wykonywaniu tych czynności, ukrywają oni własną

tożsamość i związki z policją lub innymi służbami śledczymi państwa. Tajnym agentem

policji może być zarówno kadrowy jej pracownik, jak też osoba zwerbowana przez policję i

wykonująca wyznaczone jej zadania w zakresie kontaktów z osobami podejrzanymi 1 .

Niejednokrotnie zdarza się, że dla zdobycia zaufania przestępców, agent zmuszony jest do

współdziałania w dokonaniu przestępstwa z członkami grupy. Jak do tej pory, problematyka

wykorzystania tajnego agenta w działaniach polskich organów ścigania nie została

uregulowana w żadnej z tzw. ustaw policyjnych. Stwarza to określone problemy natury

prawnej, a przede wszystkim dowodowej, tzn. uniemożliwia wykorzystanie uzyskanych w ten

sposób informacji operacyjnych do procesu karnego. Luki tej nie zauważył ustawodawca i nie

usunął jej np. w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o

działalności ubezpieczeniowej, ustawy - Prawo bankowe, ustawy o samorządzie powiatowym

oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (DzU nr

100, poz. 1084). Omawiana instytucja jest stosowana przez policję szeregu państw, które w

różny sposób wykorzystują zdobyte przy jej pomocy informacje. Tylko w niektórych krajach

posługiwanie się tajnym agentem policji zostało uregulowane w ustawie. Dotyczy to Danii,

Niemiec

Francji.

W obowiązującej w Danii od 1986 r. znowelizowanej ustawie o wymiarze sprawiedliwości (§

754a) przewidziano, że tajny agent policji może być wykorzystany, jeżeli spełnione zostaną

łącznie następujące warunki:

1. zachodzić będzie szczególnie uzasadnione podejrzenie, że popełnione zostało

przestępstwo lub że będą podejmowane próby jego popełnienia,

2. żadna inna metoda ścigania nie rokuje nadziei na doprowadzenie do zdobycia i

zabezpieczenia dowodów przestępstwa,

3. agent działał będzie wyłącznie w sprawie o przestępstwo zagrożone karą co najmniej

do sześciu lat pozbawienia wolności lub o ciężki występek celny.

Agentem może być wyłącznie policjant. O skierowaniu go do akcji decyduje sąd, chociaż w

szczególnie nagłych wypadkach może to również uczynić przełożony policjanta. Musi jednak

w przeciągu 24 godzin od rozpoczęcia akcji uzyskać zgodę sądu. Materiały zdobyte przez

agenta są włączane do akt postępowania przygotowawczego i przekazywane wraz z aktem

oskarżenia do sądu. Z reguły agent składa zeznania na rozprawie jako świadek. Jednak w

przypadku obawy wyrządzenia poważnej szkody jemu lub osobom mu najbliższym, może on

odmówić zeznań, chyba że miałyby one szczególne znaczenie dla strony w procesie lub dla

społeczeństwa. Z chwilą wniesienia aktu oskarżenia zawiadamia się obrońcę o tym, że w

zbieraniu dowodów uczestniczył tajny agent policji. Ustawa przewiduje, że w niektórych

szczególnych sytuacjach policja może odmówić podania szczegółów jego działania. Według

opinii duńskiej policji, mankamentem obowiązującego rozwiązania jest zawężenie kręgu

agentów tylko do policjantów, co w znaczny sposób ogranicza możliwość korzystania z tej

instytucji.

We Francji użycie agentów przewiduje ustawa z dnia 14 stycznia 1992 r. o wzmożeniu walki

z handlem narkotykami. Mogą nimi być funkcjonariusze Police Judiciaire lub

dochodzeniowych organów celnych, których zadaniem jest dokonanie pozornych zakupów,

przejęcie narkotyków w czasie ich posiadania, dostawy lub transportu. Środek ten może być

zastosowany na mocy postanowienia sędziego śledczego albo prokuratora. Każda zmiana

scenariusza akcji specjalnej wymaga nowego zezwolenia.

Użycie tajnego agenta policji ( Verdeckte Ermittler ) w Niemczech możliwe jest po

nowelizowaniu w dniu 15 lipca 1992 r. ustawy o postępowaniu karnym (StPO). W myśl §

110a.. ust. 2, agentem może być wyłącznie funkcjonariusz policji, zajmujący się ściganiem

karnym i mający zmienioną tożsamość. Tylko ze zmienioną tożsamością może on później

brać udział w czynnościach procesowych. Funkcjonariusza tego wolno skierować do

wykonywania czynności agenta dopiero wówczas, gdy uzasadniają to uprawdopodobnione

dane faktyczne, a przestępstwo jest dużej wagi (§ 110 a ust. l StPO). W tym wypadku chodzi

wyłącznie o następujące przestępstwa: nielegalnego obrotu narkotykami lub bronią,

fałszowania pieniędzy lub znaków wartościowych, przeciwko bezpieczeństwu państwa,

popełnione zawodowo lub nagminnie, a także popełnione przez uczestnika porozumienia

przestępczego. Ważną przesłanką podjęcia decyzji o skierowaniu tajnego agenta policji do

ścigania karnego jest brak możliwości wyjaśnienia sprawy przy użyciu innych metod bądź

gdy wyjaśnienie sprawy przy ich pomocy byłoby w istotny sposób utrudnione. Zgodę na

posłużenie się agentem wydaje prokurator. Jednak w razie nagłej potrzeby można to uczynić

bez jego zgody pod warunkiem, że prokurator w ciągu trzech dni otrzyma informację o takim

fakcie. Jeśli zatwierdzi on taką decyzję, powinien równocześnie zakreślić okres jego działania

(§ 11 Ob. ust. l StPO). W sytuacji, gdy działanie agenta miałoby być skierowane przeciwko

znanemu już podejrzanemu lub kiedy miałby on wejść do pomieszczenia, które nie jest

dostępne powszechnie, zgodę na skierowanie agenta do ścigania wydaje sędzia (§ 110b. ust. 2

StPO). Wprawdzie ustawa z dnia 15 lipca 1992 r. nie wypowiadała się na temat granic

stosowania podstępu, to nie budzi obecnie wątpliwości, że jest on dopuszczalny w trakcie

omawianej

czynności

operacyjnej 2 .

W Anglii, Holandii, Belgii i USA użycie tajnego agenta zostało uregulowane aktami niższego

rzędu niż ustawa. W Anglii są to wytyczne Home Office . Zabraniają one jakiejkolwiek formy

prowokacji oraz doprowadzenia do popełnienia przestępstwa przez inną osobę. Agent może

brać udział w przestępstwie pod warunkiem, że nie będzie planował przestępstwa ani tym

bardziej kierował jego popełnieniem. Jego udział musi być niezbędny dla wykrycia

przestępstwa i jego sprawców. Policja nie ma co prawda prawa ukrywania przed sądem osoby

agenta, tym niemniej w praktyce robi wszystko, aby zataić fakt jego istnienia.

W Belgii natomiast obowiązuje tajne zarządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia

1990 r., które wprowadza cztery zasady:

1. nie jest dopuszczalna jakakolwiek prowokacja ze strony agenta,

2. agenta wolno wprowadzić do akcji tylko w sprawach o poważne występki, zbrodnie

lub przestępstwa popełnione przez grupę przestępczą i to pod warunkiem, że inne

środki byłyby bezskuteczne,

3. decyzję o użyciu agenta musi podjąć prokurator na pisemny wniosek policji,

4. akcja powinna trwać krótko, a agent nie ma żadnego przyzwolenia na popełnienie

zbrodni lub ciężkiego występku 3 .

Podobnie jak w Anglii, również i w Belgii w orzecznictwie sądowym nigdy nie

kwestionowano legalności działania tajnych agentów policji. W Holandii kwestie związane z

użyciem agenta policji zawarte są w wytycznych Prokuratora Generalnego z 1991 r. oraz

orzecznictwie sądowym (od roku 1979 r.), w którym sformułowano warunki legalności

posługiwania się tym instrumentem. Zakazują one stosowania przez agenta prowokacji,

chociaż dopuszczają prowokować czyn, na popełnienie którego sprawca się już zdecydował.

Zezwalają też na popełnienie przestępstwa, jeżeli jest ono mniejszej wagi niż to, do wykrycia

którego ma doprowadzić działanie agenta. W praktyce jednak regułą jest bezkarność agenta w

sytuacji, kiedy działał on za zgodą prokuratora.

Inna sytuacja ma miejsce w USA, gdzie działalność agentów jest jedynie częściowo

uregulowana. W poszczególnych stanach organy ścigania kierują się fragmentarycznymi

rozwiązaniami zawartymi w niektórych ustawach stanowych oraz orzecznictwem stanowych

sądów najwyższych. Natomiast na płaszczyźnie federalnej, oprócz orzecznictwa Sądu

Najwyższego Stanów Zjednoczonych, obowiązuje zbiór wytycznych Prokuratora

Generalnego Stanów Zjednoczonych ( Attorney General ). Tajny agent policji jest

wykorzystywany w sprawach o obrót narkotykami oraz o przestępstwa przeciwko mieniu

(najczęściej jako pozorny nabywca). Problemem jest prowokacja, która często towarzyszy

działaniom agenta 4 , jednak obowiązująca w tym kraju zasada oportunizmu w praktyce

zapewnia bezkarność agentowi, który za zgodą prokuratora popełnił przestępstwo, brane pod

uwagę przy kierowaniu go do akcji. Przyjmuje się, że właściwe władze zezwalają agentowi na

udział w przestępstwie wówczas, gdy ma to na celu zdobycie potrzebnych informacji lub

dowodów niezbędnych do osiągnięcia dalszych celów postępowania karnego,

uwiarygodnienie osoby agenta wśród osób ściganych bądź dla zapobieżenia śmierci lub

ciężkiemu uszkodzeniu ciała. Należy zauważyć, że w doktrynie amerykańskiej jest wiele

wypowiedzi krytycznych pod adresem tajnego agenta policji. Podnosi się m.in., że

wprowadzenie w błąd obywatela, co do tożsamości agenta, stanowi zagrożenie nietykalności

mieszkania i prywatności, gdyż w ten sposób omija się ustawowe reguły obowiązujące przy

wejściu policji do mieszkania oraz podczas przesłuchania. W innych państwach policja

posługuje się tajnymi agentami, przyjmując za podstawę prawną ich działania wykonywanie

czynności w warunkach stanu wyższej konieczności (Hiszpania) bądź też orzecznictwo

sądowe

(Austria,

Szwajcaria ) 5 .

Jak już wspomniano na wstępie, brak uregulowania instytucji tajnego agenta policji w

polskim ustawodawstwie powoduje, że zdobyte przez niego materiały tylko w niewielkim

zakresie mogą być bezpośrednio wykorzystane w procesie karnym. Wynika to z konieczności

nieomal każdorazowego ujawnienia jego osoby w celu przesłuchania przez organ procesowy,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: