Tragedia Łemków.pdf

Tragedia Łemków

Łemkowie są grupą etnograficzną Ukraińców, którzy od stuleci osiedleni byli

po obu zboczach Wschodniego Beskidu, w Karpatach, między rzeką Sanem i

Popradem i na zachód od UŜa. Osobliwości historycznego losu oraz warunków

naturalnych, kultura i sposób Ŝycia, stosunki ekonomiczne z sąsiednimi

narodami - Węgrami, Polakami, Słowakami - uwarunkowały niektóre róŜnice w

kulturze, sposobie Ŝycia, w języku Ukraińców tego regionu. Podstawowym

zajęciem Łemków była uprawa roli, hodowla bydła, rzemiosła domowe - tkactwo,

garncarstwo, rzeźbienie w drzewie. Łemkowie - naród nie bogaty, ale

pracowity, uczciwy. Do czasu II wojny światowej Łemkowie odczuwali swą

etniczną odrębność jednakŜe świadomość narodowa do tego czasu w zasadzie

jeszcze się nie obudziła.

Chciałbym aby Łemkowie, i nie tylko Łemkowie, wyobrazili sobie taką oto

sytuację: Nigdy nie było OUN, nigdy nie było UPA. Była wojna, Niemcy trochę

zaczęli mówić o jakichś odrębnych narodach - Góralach, Łemkach, itp., ale to

przeminęło. Niemcy przegrały wojnę. Powstała Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Łemkowie, poprzez swoją komunistyczną czy teŜ komunizującą inteligencję

domagają się od rządu autonomii kulturalnej, powołując się przy tym na

marksizm-leninizm, w następstwie czego u Łemków budzi się ich świadomość

narodowa. Ukraińska, naturalnie. Nie ma przyczyn dla przesiedlania Łemków

ani do ZSRR, ani na Ziemie Zachodnie i Północne Polski. W 1991 r. rozpada

się ZSRR. Powstaje niepodległa Polska, powstaje niepodległa Ukraina.

Łemkowie nadal Ŝyją na swym terytorium, na którym działają szkoły

ukraińskie.

Czy nie tak by było, gdyby nie istniała OUN-UPA? MoŜna być przekonanym, Ŝe

właśnie tak byłoby. Łemkowie - naród zdolny, nawet w warunkach

nietolerancyjnego do nich stosunku ze strony władz PRL wielu spośród nich

zdobyło wyŜsze wykształcenie, stali się cenionymi fachowcami w róŜnych

dziedzinach Ŝycia gospodarczego, a nawet politycznego w Polsce.

Ale była OUN. Była teŜ UPA, którą poczynając od 1944 roku, zaczęła

wycieśniać z terytorium Ukrainy Armia Radziecka. UPA w tym czasie nie miała

Ŝadnych szans aby skutecznie walczyć z bolszewizmem. UPA cofała się. Jedyną

drogą jej cofania się był kierunek na zachód, przez Łemkowszczyznę, w

której, ze względu na jej mieszkańców, moŜna było spodziewać się na poparcie

- dobrowolne albo teŜ przymusowe.

UPA na Łemkowszczyźnie

Na Łemkowszczyźnie UPA niczego nie tworzyła, niczego nie budowała, ona tylko

wykorzystywała teren Łemkowszczyzny w ucieczce na Zachód.

Przedwojenna polityka Polski nie przychyliła Łemków na swoją stronę, chociaŜ

Łemkowie byli lojalnymi obywatelami wobec państwa. A tu przyszli jak gdyby

swoi, Ukraińcy, którzy, jak gdyby, walczą o państwo ukraińskie. Walczą

rozpaczliwie, bowiem odwrotu juŜ nie ma. UPA wdarła się na a Łemkowszczyznę

jak gdyby ją tam powódź zaniosła. Ona nie miała czasu na rozmowy. Ona

rozpaczliwie broniła się. Miała ona zza granicy rozkaz utrzymania się do

czasu III wojny światowej, która jak gdyby miała lada dzień wybuchnąć.

Między państwami Zachodu a ZSRR.

UPA w sposób brutalny budziła u Łemków świadomość narodową. A tu ciśnie na

UPA polska władza, polskie wojsko. Na południe droga zamknięta - tam

komunistyczna Czechosłowacja. Władza Polski teŜ brutalna. W wojsku polskim,

w milicji na Łemkowszczyźnie wielu takich, którzy stracili swych bliskich z

rąk UPA na Wołyniu czy w Halicji.

W tym czasie nikt nie dochodził - czy Łemkowie popierają UPA dobrowolnie czy

teŜ w następstwie terroru. Nikt nie myślał o tym - ilu Łemków z dobrej woli

poszło "do lasu", a ilu z nich przymuszono do tego?

I stało się: Polacy to śmiertelni wrogowie Ukraińców, a więc teŜ i Łemków.

Tak uczył OUN-UPA. Wroga trzeba niszczyć. Wroga niszczyła teŜ polska armia.

Wielu jej Ŝołnierzy miało subiektywne prawo do zemsty za Wołyń, za Halicję,

gdzie pozostali nie pochowani bliscy - rodzice, mali bracia, siostry. I

niewątpliwie wykorzystywali okazje do zemsty. ChociaŜ była ona skierowana

nie przeciwko tym, którzy byli winni śmierci bliskich na Wołyniu i w

Halicji. Ona najczęściej była skierowana przeciwko dotychczas niewinnym -

zdezorientowanym, podburzonym, zastraszonym Łemkom. Zastraszonym terrorem

OUN-UPA.

Sytuację skomplikowało porozumienie rządów Polski i Ukraińskiej SRR z

września 1944 r. o przesiedleniu Ukraińców z Polski na Ukrainę i Polaków z

Ukrainy do Polski. Polacy, po okropnościach banderowszczyzny, po

doświadczeniu w zetknięciu się z reŜymem bolszewickim z lat 1939-1941,

prawie chętnie jechali do Polski. Natomiast Łemkowie nie chcieli opuszczać

swych stron rodzinnych, na których Ŝyli od wieków. I trzeba ich rozumieć.

Porozumienie co do wymiany ludności było zrobione ponad głowami Łemków,

którzy, zresztą nie mieli w tym czasie Ŝadnego przedstawicielstwa. JednakŜe

z ich wolą nie liczono się - przesiedlanie rozpoczęto przy pomocy siły. I tu

po stronie Łemków stanęła UPA. W UPA Łemkowie znaleźli swego obrońcę.

Akcja " Wisła "

A potem przyszła akcja "Wisła" - deportacja wszystkich bez wyjątku

Ukraińców, a więc teŜ i Łemków na Zachodnie i Północne Ziemie Polski. I

tutaj teŜ znalazł się obrońca Łemków - UPA. Wśród Łemków zrodziła się

nienawiść do władzy polskiej, zaczął rodzić się wśród nich ukraiński

nacjonalizm.

Winę za to ponosi ówczesna władza komunistyczna Polski. To ona była połoŜną

nacjonalizmu ukraińskiego wśród Łemków. Łemkowie zaś, nie bez wpływu

OUN-UPA, w sposób nieuzasadniony zaczęli utoŜsamiać polską władzę

komunistyczną z narodem polskim. Sprzyjała temu iście szatańska polityka

polskiego rządu komunistycznego, na rozkaz którego Łemków rozproszono po

kilka rodzin, rzucając ich do środowisk polskich, przewaŜnie w środowiska

przybyłych zza Bugu i Sanu Polaków, a więc tych, którzy wiedzieli o

zbrodniach OUN-UPA.

Czy w takich warunkach moŜna dziwić się, Ŝe Łemkowie zaczęli czuć się

obywatelami drugiej albo nawet trzeciej kategorii? Deportowani często w

sposób brutalny, otrzymywali najczęściej zdewastowane gospodarstwa

poniemieckie, musieli Ŝyć wśród obcego otoczenia, zostali pozbawienie opieki

duchownej ze strony cerkwi. Zaczął wśród nich wzmacniać się nacjonalizm,

chociaŜ nie byli oni świadomi jego istoty.

Zaś polski rząd komunistyczny nakazał deportację, wykorzystując

doświadczenia Moskwy w tym przedmiocie. PrzecieŜ na rozkaz Stalina

deportowano z ziem rodzinnych Tatarów, Czeczenów, Inguszów i inne nieduŜe

narody. Narody, a nie konkretnych ludzi.

Do obłudnych naleŜy zaliczyć uchwałę rządu polskiego z dnia 24.IV.1947 r., w

której między innymi mówi się:

W związku z koniecznością dalszej normalizacji stosunków w Polsce - dojrzała

całkowicie sprawa zlikwidowania działalności band UPA. Celem wykonania tego

zadania Prezydium Rady Ministrów uchwala:....

III. Państwowy Urząd Repatriacyjny przeprowadzi akcję przesiedleńczą

ludności ukraińskiej i ludności zamieszkałej na terenach, gdzie działalność

band UPA moŜe zagraŜać ich Ŝyciu i mieniu...1

Cel akcji - jak gdyby likwidacja UPA. Metoda - deportacja wszystkich

Ukraińców, niezaleŜnie od tego, czy Ŝyją oni na terytorium działalności UPA

czy teŜ nie. Wskazuje na to sformułowanie: ludności ukraińskiej i ludności

zamieszkałej na terenach, gdzie działalność band UPA moŜe zagraŜać...

Nie wytrzymuje krytyki twierdzenie, Ŝe deportacja Ukraińców w ramach akcji

"Wisła" podyktowana była potrzebą likwidacji UPA. Zgodnie z autorami "Drogi

do nikąd",2 którzy powołują się na dane archiwalne, Ogólnie na terenie

Polski wiosną 1947 r., przed rozpoczęciem operacji "Wisła", siły UPA liczyły

około 2,500 dobrze uzbrojonych i wyszkolonych ludzi. Stanowiły one jednak

tylko część podziemia zbrojnego ukraińskich nacjonalistów. Obok wymienionych

pododdziałów UPA w terenie operowały bojówki SłuŜby Bezpieczeństwa (około

200 ludzi)...

juŜ same przytoczone cyfry wskazują na to, Ŝe do likwidacji UPA nie była

niezbędną deportacja "95,846 osób narodowości ukraińskiej z województwa

rzeszowskiego oraz 44,728 osób z województwa lubelskiego."3 Faktyczna

przyczyna przesiedlenia Ukraińców z Polski na Ukrainę a potem tych, którzy

pozostali, na Ziemie Zachodnie i Północne sprowadza się do tego, Ŝe władza

Polski komunistycznej "zapragnęła stać się państwem jednolitym narodowo."4

Tego celu polska władza komunistyczna me osiągnęła przez przesiedlenie

Ukraińców na Ukrainę, dlatego teŜ nakazała ona deportację ich i rozproszenie

wśród ludności polskiej, co miało w następstwie przynieść dwa rezultaty: a)

przyśpieszałoby asymilację Ukraińców, b) likwidowałoby jednolite łemkowskie

terytorium.

Deportacja Ukraińców, w szczegó1ności Łemków, była zbrodnią polskiego rządu

komunistycznego w rozumieniu Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji

jakichkolwiek form dyskryminacji rasowej, uchwalonej przez Zgromadzenie

Ogó1ne Organizacji Narodów Zjednoczonych w dniu 21.XII.1965 r., która

pojęcie dyskryminacji rasowej rozszerza równieŜ na grupy etniczne:

W niniejszej Konwencji wyraŜenie "dyskryminacja rasowa" oznacza wszelkie

zróŜnicowanie wykluczenie, ograniczenie tub uprzywilejowanie z powodu rasy,

koloru skóry, urodzenia, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na

celu lub pociąga za sobą przekreślenie bądź uszczuplenie uznania ( art. 1

)... prawa swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w obrębie

granic państwa (art. 5 )5

Była to jednakŜe zbrodnia polskiego rządu komunistycznego, którego naród

polski nie wybierał w drodze wolnych wyborów, był to bowiem rząd) narzucony

Polsce przez Moskwę. Za tą zbrodnię nie ponosi odpowiedzialności naród

Polski, tak same jak naród ukraiński nie ponosi odpowiedzialności za

działalność OUN-UPA.

Oświecone koła Łemków powinny dokonać obiektywnej oceny tego co stało się z

ich narodem w latach 1944-1947. Powinny one dokonać tej oceny nie przez

pryzmat nacjonalizmu ukraińskiego) lecz z pozycji intelektualnych.

Jaworzno

Niewielu Polaków wie, Ŝe w Jaworznie, niedaleko Krakowa, po wojnie

przedłuŜył swe istnienie załoŜony przez hitlerowców obóz koncentracyjny. I

niewielu Łemków wie, Ŝe w tym obozie przebywali teŜ Polacy - przeciwnicy

ustroju komunistycznego w Polsce.

Właśnie ten obóz byt miejscem, w którym osadzano podejrzanych o współpracę z

UPA Łemków. A nawet nie tylko Łemków - wszystkich znanych Ukraińców z

Krakowa teŜ osadzono w tym obozie.

Warszawska ukraińska gazeta "Nasze Słowo" Nr 12 i 13 z 1990 roku 6 publikuje

opracowanie Jewhena Misyły na temat tego obozu. W publikacji między innymi

mówi się:

po raz pierwszy publikujemy spis nazwisk Ukraińców, którzy w latach

1947-1948 zostali zabici lub zamęczeni w obozie koncentracyjnym w Jaworznie.

W rezultacie prowadzonych w ciągu kilku lat poszukiwań dotychczas ustalono

150 nazwisk ofiar. Wiadomo jednak Ŝe w obozie zginęło o wiele więcej

ludzi...

W spisie ofiar obozu koncentracyjnego w Jaworznie są nazwiska 144 męŜczyzn,

4 kobiet oraz 15-letniego chłopca...

Najwięcej ludzi zginęło w listopadzie (33) oraz w grudniu (43) 1947 roku.

Ich w sposób nieprawdopodobny konsekwentnie torturowano i morzono głodem, a

dobiło ich zimno i niepohamowane choroby...

I dalej następuje tragiczny wykaz 150 ludzi - nazwiska, imiona, imiona

rodziców, daty urodzeń, miejsca urodzeń, daty śmierci. Między nimi - Iwan

Moroz, Ŝołnierz Wojska Polskiego, szlak bojowy którego legł od Sybiru,

poprzez Lenino do Berlina.

Greckokatolicki duchowny, ks. Stepan Dziubyna pisze: Urodziłem się we wsi

Hładyszów w Gorlickiem, na Zachodniej Łemkowszczyźnie. UPA tu nie działała,

jednakŜe dla aresztowania wystarczyło, Ŝe jestem greckokatolickim

duchownym... W wagonach towarowych z zamkniętymi oknami powieźli mnie razem

z innymi do Jaworzna, gdzie w czasie wojny była filia obozu koncentracyjnego

Oświęcim... Przybyłych zapędzili do łaźni, Ŝywność zabrali, bili do krwi,

oblewali raz zimną, raz gorącą wodą. 7

Polscy badacze tematu z reguły przemilczają istnienie obozu koncentracyjnego

w Jaworznie, nie mówią o nim teŜ A. Szczęśniak i W. Szota. JednakŜe

potwierdzenie tego faktu, faktu istnienia obozu i wykorzystania go w

kontekście akcji "Wisła", moŜna znaleźć. W czasopiśmie "Wojskowy Przegląd

Historyczny" generał Ignacy Blum, opisując akcję przeciwko UPA, mówi:

Ogółem w następstwie działań grupy operacyjnej "Wisła" zlikwidowano 1,509

bandytów, co stanowiło 75% stanu band z kwietnia 1947 r. Jednocześnie

zlikwidowano całą cywilną sieć OUN, niszcząc w ten sposób społeczną i

materialną bazę band UPA. Do obozu odosobnienia wysłano 2,781 aktywnych

faszystów ukraińskich. 8

Po przeczytaniu materiałów o obozie koncentracyjnym w Jaworznie, a w mieście

tym byłem po wojnie kilkanaście razy, nie wiedząc o tym obozie, na myśl

przychodzi porównanie obozu w Jaworznie z obozem koncentracyjnym w Berezie

Kartuskiej, w którym nie zginął ani jeden Ukrainiec!

Za obóz koncentracyjny w Jaworznie teŜ nie ponosi odpowiedzialności naród

polski. Jest to sprawa władzy komunistycznej, która wzorowała się na

bolszewickiej praktyce.

Polski rząd komunistyczny wykorzystał sytuację - obecność na Łemkowszczyźnie

UPA. I zastosował w stosunku do Łemków zasadę odpowiedzialności zbiorowej,

która stoi w sprzeczności z ustawodawstwem krajów cywilizowanych. Daleko nie

wszyscy Łemkowie współpracowali z UPA. Pisze o tym wyraźnie Artur Bata w

swej ksiąŜce "Bieszczady w ogniu". 9 Między innymi pisze on: Dramat ludności

Łemkowskiej, to jeden z tragicznych rezultatów rozpętanej przez nacjonalizm

ukraiński nienawiści (str. 215). Ten Sam autor pisze, Ŝe OUN-UPA nie miała w

Łemkach naturalnych sojuszników, Mimo usilnych starań dowództwa, na

Podkarpaciu udało się stworzyć tylko jedną Łemkowską sotnię "Smyrnego". jak

na społeczność liczącą ponad 100 tyś. osób, osiągnięcie doprawdy

niewielkie... (str. 212).

To działalność tych dwustu bojówkarzy SB OUN w pierwszym rzędzie przyczyniła

się do tragedii Łemków. Jak, zresztą i do tragedii całych wsi na Ukrainie

Zachodniej juŜ po zakończeniu wojny. PrzecieŜ tylko ś1epy nie widział, Ŝe

nie ma Ŝadnej perspektywy dla UPA. Ale ona " działała ".

Łemkowie w Polsce

Mimo przesiedleń Łemków do Ukraińskiej SRR, po wojnie w Polsce pozostało

kilkaset tysięcy Ukraińców, przewaŜnie Łemków. Oni przejawiali aktywność w

USKT - w Ukraińskim Społeczno-Kulturalnym Towarzystwie, kontrolowanym przez

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Gazeta "Nasze Słowo" miała "Łemkowską

stronicę". Istniały szkoły ukraińskie w Polsce, w tym dwa licea, otwarta

została katedra ukrainistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Niestety, mimo

oficjalnych deklaracji, w USKT, w szczegó1ności w jego terenowych ogniwach,

moŜna było odczuć nastroje nacjonalistyczne. I to w tym czasie, kiedy Ŝaden

z propagatorów nacjonalizmu ukraińskiego nie znał jego istoty, nie czytał

utworów Dmytra Doncowa, w szczegó1ności jego "Nacjonalizmu". Szerokie koła

Łemków, wśród których zaczął formować się patriotyzm, utoŜsamiały go z

nacjonalizmem, czując słuszny Ŝal do polskiego rządu, z kolei utoŜsamiając

go z narodem polskim. W ciągu dziesięcioleci traktowano Ukraińców, a więc i

Łemków, jako obywateli niŜszej kategorii, co wpłynęło na wzrost uczuć

nienawiści do wszystkiego co polskie.

Jednocześnie Łemkowie, deklarując swą ukraińskość, z bardzo małymi

wyjątkami, nie zbliŜyli się do kultury i języka swoich ziomków na Ukrainie.

Wśród Łemków w Polsce panuje, zaszczepione przez OUN, przekonanie, Ŝe

Łemkowszczyzna ma stać się częścią państwa ukraińskiego, a to z tego powodu,

Ŝe jest ona ukraińskim terytorium etnicznym. Wśród Łemków nie zrodziła się

realna myśl: domagania się stworzenia warunków dla powrotu Łemków na

Łemkowszczyznę i stworzenia tam kulturalnej, a moŜe nawet i terytorialnej

autonomii w ramach państwa polskiego. Bowiem w nich OUN posiała elementy

nacjonalizmu. Dlatego teŜ Łemkowie znaleźli się w tzw. patowej sytuacji. Do

niej doprowadziła OUN. Bez zerwania ze strukturami OUN Łemkowie nie znajdą w

warunkach polskiej państwowości Ŝadnego "modus vivendi". Niechby Łemkowie

posłuchali swojego rozumu, wówczas doszliby oni do wniosku: Winę za ich

tragedię ponosi OUN. UPA, która, ratując siebie, przebijała się na Zachód.

Ich, spośród 50-tysięcznej UPA, na Zachód cudem przedostało się tylko trzy

setki bohaterskich ounowców.10 Trzeba dodać: kosztem tragedii Łemków.

Współcześni Łemkowie i ich potomkowie powinni pogodzić się z tym, Ŝe oni

Ŝyją i Ŝyć będą w ramach państwa polskiego. Właśnie w tym kontekście powinni

oni poszukiwać "modus vivendi".

Z Wiktorem Poliszczukiem

moŜna się skontaktować

emailem poloktor@sympatico.ca

POLISZCZUK, WIKTOR

1490 PRINCE JOHN CIR

OAKVILLE, ON

L6J 6S7

Canada

Strona po angielsku.

Return to Lemko Home Page

Originally Composed: May 30, 1996.

Last Revised: January 26th, 2002

We welcome questions and comments. Please send them to Walter Maksimovich.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: