Stłuczenie płuc i zespół ostrych zaburzeń oddechowych ARDS jako powikłania tępego urazu klatki piersiowej.pdf

ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2009, LIX, 155-158 PRACE KAZUISTYCZNE

Andrzej Pokrywka, Dorota Kwiatkowska, Damian Gorczyca

Możliwe przyczyny obecności metabolitów nandrolonu w moczu

Possible reasons for the presence of nandrolone metabolites in urine

Z Zakładu Badań Antydopingowych Instytutu Sportu, Warszawa

Kierownik: dr inż. Dorota Kwiatkowska

W pracy opisano przypadek zawodniczki, która

oskarżyła swojego trenera, m.in. o podawanie jej

środków dopingujących. W postępowaniu wyjaś-

niającym pobrano od zawodniczki próbki biolo-

giczne (moczu i włosów) w celu przebadania ich

na obecność środków dopingujących. W próbce

moczu zawodniczki wykryto metabolity nandrolonu,

natomiast analiza próbek włosów dała wynik nega-

tywny. W pracy przedstawiono możliwe przyczyny

obecności 19-norandrosteronu w moczu i problemy

związane z interpretacją wyników badań antydo-

pingowych związanych z wykryciem tego związku

w trakcie kontroli antydopingowej.

WSTęP

W ostatnich latach Zakład Badań Antydopin-

gowych Instytutu Sportu w Warszawie (ZBA)

coraz częściej, oprócz wykonywania działań

rutynowych – tj. analiz próbek moczu i krwi

sportowców pod kątem stosowania przez

nich dopingu – prowadzi badania na zlecenie

prokuratury, sądu czy policji. Z reguły dotyczą

one przypadków użycia środków lub metod

uznanych za dopingujące w sporcie bądź też

nielegalnego handlu tymi substancjami. O tym,

co jest zabronione w sporcie, decyduje świa-

towa Agencja Antydopingowa (WADA – World

Anti-Doping Agency), która corocznie publikuje

Listę substancji i metod zabronionych w sporcie .

W 2009 roku do zabronionych substancji należą:

środki anaboliczne (steroidy anaboliczno-andro-

genne i inne środki anaboliczne, np. klenbuterol

i selektywne modulatory receptora androgeno-

wego), hormony i substancje pokrewne (ery-

tropoetyna, hormon wzrostu, insulino-podobne

czynniki wzrostu, mechaniczne czynniki wzro-

stu, gonadotropina łożyskowa, hormon luteini-

zujący, insuliny, kortykotrofiny), beta-2 agoniści,

antagoniści i modulatory hormonów (inhibitory

aromatazy, selektywne modulatory receptora

estrogenowego, inne środki antyestrogenowe

– np. klomifen, środki modyfikujące funkcje

miostatyny), diuretyki i inne środki maskujące,

stymulanty, narkotyki (narkotyczne środki prze-

ciwbólowe), kanabinoidy i glukokortykosteroidy.

Zabronionymi metodami dopingu są: metody

poprawiające transport tlenu, manipulacje

The report presents the case of a sportswoman

who accused her coach of having administered

to her doping substances. During the judicial

proceedings, biological samples of urine and hair

were collected from this sportswoman. In the urine

sample, a nandrolone metabolite was detected, but

the result of hair analysis was negative. The paper

presents possible reasons for the presence of 19-

norandrosterone in urine, as well as the difficulties

associated with interpretation of 19-norandrosterone

detection during the doping control.

Słowa kluczowe: doping, steroidy anabolicz-

no-androgenne, nandrolon, 19-norandroste-

ron

Key words: doping, anabolic-androgenic ste-

roids, nandrolone, 19-norandrosterone

156 Nr 2

chemiczne i fizyczne oraz doping genetyczny.

Sytuacje niezwiązane bezpośrednio z kontrolą

antydopingową, w których ZBA proszony jest

o opinię lub przeprowadzenie badań próbek bio-

logicznych, dotyczą najczęściej steroidów ana-

boliczno-androgennych, które są nadużywane

nie tylko w sporcie wyczynowym. Ich stosowanie

może wywołać wiele efektów niepożądanych

i doprowadzić do nagłej śmierci [1-4].

gujących. Obecność w moczu 19-norandroste-

ronu może wskazywać na przyjmowanie przez

badaną preparatów nandrolonu lub prohormo-

nów nandrolonu. Fakt wykrycia w próbce moczu

19-norandrosteronu, w stężeniu mieszczącym

się w granicach normy przyjętej w sporcie, w ża-

den sposób nie wyklucza stosowania dopingu,

nie powoduje jedynie naruszenia przepisów

antydopingowych.

Dopuszczalny poziom 19-norandrosteronu

w próbkach moczu sportowców wyznaczono

na podstawie wyników prac wielu badaczy [5-7],

którzy wykazali, że w moczu osób poddanych

intensywnym wysiłkom możliwe jest oznaczenie

śladowych ilości 19-norandrosteronu, zwykle

w granicach od 0,05 do 0,6 ng/ml. Przykładowo,

w badaniach przeprowadzonych podczas Zi-

mowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano (1998),

jedynie u 5 zawodników (na 370 badanych) stę-

żenie 19-norandrosteronu przekroczyło wartość

0,1 ng/ml. W moczu żadnego z badanych nie

stwierdzono wartości powyżej 0,4 ng/ml.

Z powyższego wynika, że oznaczony w prób-

ce moczu X 19-norandrosteron mógł być rezul-

tatem fizjologicznych procesów zachodzących

w jej organizmie. Należy także wziąć pod uwagę

inne niezwiązane z dopingiem przyczyny obec-

ności 19-norandrosteronu w moczu kobiet, np.

przyjmowanie preparatów antykoncepcyjnych

zawierających noretisteron, a także procesy

fizjologiczne zachodzące podczas ciąży [8].

Ponieważ próbkę moczu, którą analizowano

w ZBA, pobrano od X nie bezpośrednio po

zawodach sportowych a w trakcie trwającego

postępowania (kilka miesięcy od momentu

ewentualnego przyjmowania przez X środków

dopingujących), można także domniemywać,

że oznaczony 19-norandrosteron w próbce

moczu X mógł być efektem przyjmowania

przez nią środków dopingujących, tj. nandro-

lonu lub jego prekursorów. Wyniki wielu badań

naukowych wskazują, że 19-norandrosteron

może zostać zidentyfikowany w próbce moczu

osoby, która przyjęła nandrolon (bądź jego

prekursor) w dość odległym czasie przed po-

braniem próbki do badań. Nandrolon jest me-

tabolizowany w organizmie człowieka do dwóch

zasadniczych związków: 19-norandrosteronu

i 19-noretiocholanolonu. Metabolity nandrolonu

mogą utrzymać się w organizmie nawet do 13

miesięcy od wstrzyknięcia Deca-Durabolinu

(preparatu, zawierającego 50 mg nandrolonu)

[9]. Po doustnym zażyciu jednej tabletki z 50 mg

19-norandrostendionu lub 19-norandrostendiolu

pojawiają się w moczu te same metabolity, co

Opis przypadku

W 2007 roku Sąd Rejonowy w M. zwrócił się

do Zakładu Badań Antydopingowych z prośbą

o opinię z zakresu badań antydopingowych.

Miała ona dać odpowiedź, m.in. na pytanie: czy

na podstawie wyników badań laboratoryjnych

próbek moczu i włosów przeprowadzonych kilka

lat wcześniej, można stwierdzić, że osoba płci

żeńskiej X, od której pobrano próbki biologiczne

do badań, przyjmowała środki dopingujące?

Analizując wyniki badań próbki moczu X,

przeprowadzonych w ZBA na przełomie sierpnia

i września 2001 roku, oraz odnosząc je wyłącz-

nie do regulacji antydopingowych należałoby

stwierdzić, że badana X nie naruszyła przepi-

sów antydopingowych. Tym samym nie można

jednoznacznie wskazać na fakt przyjmowania

przez nią środków dopingujących. Co prawda

w badanej próbce moczu, przy zastosowaniu

metody GC/MS (chromatografii gazowej po-

łączonej ze spektrometrią mas), stwierdzono

obecność zakazanego w sporcie związku, tj. me-

tabolitu nandrolonu – 19-norandrosteronu. Jed-

nak oznaczone stężenie tejże substancji (1,12

ng/ml ± 0,19) nie przekroczyło dopuszczalnej

wartości. W 2001 roku za dopuszczalne limity

stężeń 19-norandrosteronu w próbkach moczu

sportowców uznawano następujące wartości: 2

ng/ml – u mężczyzn, 5 ng/ml – u kobiet (zgodnie

z przepisami Komisji Medycznej Międzynaro-

dowego Komitetu Olimpijskiego). W aktualnie

obowiązujących regulacjach antydopingowych,

wprowadzonych przez światową Agencję Anty-

dopingową, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn,

obowiązuje dopuszczalny poziom 2 ng/ml dla

19-norandrosteronu w moczu sportowca.

Ponieważ jednak badanie próbki nie było

związane z rutynową kontrolą antydopingową,

a odbyło się w ramach trwającego postępowania

(dochodzenia/śledztwa), które miało miejsce

jakiś czas po przypuszczalnym przyjmowaniu

przez X środków dopingujących, należy spoj-

rzeć na wyniki badań w nieco szerszym aspek-

cie. W tym przypadku nie można jednoznacznie

stwierdzić, że X nie przyjmowała środków dopin-

Andrzej Pokrywka

Nr 2 157

po wstrzyknięciu nandrolonu, a ich wykrycie

możliwe jest nawet po 7-10 dniach. W pierw-

szych godzinach po przyjęciu 19-norsteroidów

w moczu pojawia się również nandrolon, który

powstaje w procesie przemiany tych związków

[10].

Z kolei analiza próbek włosów pobranych

od X w październiku 2001 roku, dała wynik

negatywny, tj. w badanych próbkach nie stwier-

dzono obecności środków dopingujących.

Włosy miały stanowić alternatywny dla moczu

materiał biologiczny do poszukiwania dowodów

dopingu, szczególnie, gdy wyniki analizy pod-

stawowego materiału (moczu) są wątpliwe [11].

Jednak negatywny wynik badań próbek włosów

X w żaden sposób nie wyklucza stosowania

przez nią środków dopingujących, w szczegól-

ności steroidów anaboliczno-androgennych

(SAA). W piśmiennictwie opisano przypadki

osób, u których zidentyfikowano SAA w próbce

moczu, a badanie próbek włosów dało rezultat

negatywny. Przykładowo, nie stwierdzono nan-

drolonu we włosach 37-letniego mężczyzny,

który otrzymał domięśniowo pojedynczą dawkę

tego związku (50 mg), mimo że przez 8 mie-

sięcy od podania identyfikowano w próbkach

moczu tego mężczyzny metabolity nandrolonu.

W tym przypadku próbki włosów ochotnika były

pobierane i analizowane w okresie od 2 do 6

miesięcy od momentu aplikacji nandrolonu.

Podobne wyniki uzyskano przy badaniu próbek

włosów i moczu osoby, która doustnie przyjęła

nandrolon w pojedynczej dawce [12]. Stąd też

w medycynie sądowej zostało przyjęte, że ne-

gatywna analiza włosów nie może wykluczyć

przyjmowania substancji farmakologicznych

przez osobę, od której pobrano próbki, a także

nie może negować pozytywnego wyniku badań

próbki moczu.

W tym miejscu konieczne jest podkreślenie,

że obecność 19-norandrosteronu w próbce

moczu nie musi być wynikiem żadnej z dwóch

przedstawionych powyżej możliwości, tj. proce-

sów fizjologicznych zachodzących w organizmie

człowieka lub świadomego dopingu (w tym

pojęciu mieści się również podawanie środków

zabronionych w sporcie przez osoby trzecie,

przy jednoczesnej niewiedzy osoby, której środ-

ki zabronione podano). Równie prawdopodobną

hipotezą może być nieświadome przyjęcie za-

bronionych substancji, przy okazji spożywania

różnych odżywek czy suplementów, których

przyjmowanie jest standardowym postępowa-

niem sportowców. Na przełomie XX i XXI wieku

w wielu krajach odnotowano wzrost przypadków

wykrycia nandrolonu w próbkach moczu spor-

towców pobranych do badań antydopingowych.

Przykładowo, w Wielkiej Brytanii w 1999 roku

nandrolon stwierdzono w 0,29% badanych

próbek. W poprzednich 11 latach wskaźnik ten

mieścił się w granicach 0,02-0,22% (średnia

wynosiła 0,10%). Także w Polsce zaobserwo-

wano w tym okresie więcej próbek pozytywnych

z nandrolonem. Podobnie było we Włoszech,

co tłumaczono, m.in. przyjmowaniem przez

sportowców bardzo wysokich dawek odżywek

zanieczyszczonych prohormonami i steroidami

anaboliczno-androgennymi [13]. Na zlecenie

Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego,

w okresie od października 2000 roku do listopa-

da 2001 roku, w laboratorium antydopingowym

w Kolonii przeanalizowano 634 produkty ofero-

wane sportowcom jako suplementy. Aż 94 z nich

zawierały niedeklarowane przez producentów

steroidy anaboliczno-androgenne, co stanowiło

14,8% przebadanych próbek [14]. Przykładowo,

w preparacie kreatyny, którego producent dekla-

rował w składzie wyłącznie kreatynę i dekstrozę,

zidentyfikowano także prohormony: 4-norandro-

stendion (4,4 μg/tabletkę) i 4-norandrostendiol

(10,9 μg/tabletkę). Zażycie takiego preparatu

przez ochotnika spowodowało pozytywny wynik

badania antydopingowego, gdyż oznaczone

stężenie metabolitu nandrolonu w próbce mo-

czu ochotnika było na poziomie 19,8 ng/ml (przy

dopuszczalnym progu 2 ng/ml).

Kolejną hipotezą (której nie sposób zarówno

wyeliminować, jak i uznać za jedyną możliwą)

mogącą pomóc w wyjaśnieniu przyczyn obec-

ności 19-norandrosteronu w próbce moczu X,

jest spożycie przez X mięsa, które mogło zawie-

rać nandrolon. Karmienie zwierząt hodowlanych

hormonami i promotorami wzrostu oraz import

mięsa traktowanego hormonami zostały zakaza-

ne w Unii Europejskiej w 1988 roku. Może się jed-

nak zdarzyć, że spożyte przez sportowca mięso

będzie pochodziło z nielegalnego uboju lub od

zwierząt leczonych substancjami anabolicznymi,

co może skutkować wykryciem zabronionych

substancji u zawodnika poddanego kontroli an-

tydopingowej. Ponadto zaobserwowano także,

że niektóre produkty naturalne, takie jak mięso

z dzika, mogą zawierać nandrolon w takich iloś-

ciach, że po ich spożyciu uzyskano pozytywne

wyniki kontroli antydopingowych [15].

Podsumowując, na podstawie analizy wy-

ników badań laboratoryjnych, każda z przed-

stawionych hipotez, dotyczących obecności

19-norandrosteronu w próbce moczu X, wydaje

się prawdopodobna. Trudno jednoznacznie

PRZYCZYNY OBECNOśCI METABOLITÓW NANDROLONU W MOCZU

158 Nr 2

Andrzej Pokrywka

uznać którąkolwiek z przedstawionych hipotez

za bardziej wiarygodną od pozostałych. Gdyby

podobny przypadek miał miejsce dzisiaj, przy

jego wyjaśnianiu analitycy skorzystaliby zapew-

ne z innej nowoczesnej techniki analitycznej,

tj. układu GC/C/IRMS (chromatografii gazowej

połączonej z komorą spalania i sprzężonej

z izotopową spektrometrią mas). W większości

przypadków pozwala ona na stwierdzenie czy

wykryty w próbce moczu sportowca steroid ana-

boliczno-androgenny jest pochodzenia endo-

czy też egzogennego, tzn. czy jest wynikiem

procesów fizjologicznych lub patologicznych

zachodzących w organizmie sportowca, czy też

został dostarczony do organizmu z zewnątrz

[16]. W przypadku opisanej powyżej sprawy

sądowej badanie przy pomocy GC/C/IRMS mo-

głoby pomóc w odpowiedzi na pytanie sędziego

czy X przyjmowała środki dopingujące, czy też

pochodzenie stwierdzonego w próbce moczu

badanej 19-norandrosteronu miało podłoże

endogenne.

7. Reznik Y., Dehennin L., Coffin C., Ma-

houdeau J., Leymarie P.: Urinary nandrolone

metabolites of endogenous origin in man:

a confirmation by output regulation under hu-

man chorionic gonadotropin stimulation. J Clin

Endocrinol Metab, 2001, 86, 146-150.

8. Kwiatkowska D., Chrostowski K., Partyka

E., Wójcikowska-Wójcik B.: Nandrolon – meto-

dy wykrywania. Sport Wyczynowy, 2001, 7-8,

67-76.

9. Marek-Engelke U., Gayer H., Schänzer W.:

19-norandrosterone– criteria for the decision

making process. Recent Advances in Doping

Analysis (6). Sport und Buch Strauß, Cologne,

1998, 119-129.

10. Earnest C.P.: Dietary androgen „Supple-

ments”: Separating substance from hype. Phys

Sports Med, 2001, 29, 63-79.

11. Kintz P.: Criteria that can affect the de-

tection of doping agents in hair. Progress in

Hair Analysis for Illegal Drugs. Sport und Buch

Strauß, Köln, 2000, 79-89.

12. Kintz P., Cirimele V., Ludes B.: Testing for

19-norsteroids in hair. Progress in Hair Analysis

for Illegal Drugs. Sport und Buch Strauß, Köln,

2000, 111-119.

13. Pokrywka A., Kwiatkowska D., Obmiński

Z., Turek-Lepa E., Grucza R.: Problem zanie-

czyszczenia odżywek środkami uznanymi za

dopingujące w sporcie. Med Sport Pract, 2004,

5, 115-120.

14. Geyer H., Parr M. K., Mareck U., Reinhart

U., Schrader Y., Schänzer W.: Analysis of non-

hormonal nutritional supplements for anabolic

androgenic steroids – results of an international

study, Int J Sports Med, 2004, 25, 124-129.

15. Pokrywka A.: Nieświadome użycie sub-

stancji zabronionych. Doping zabija sport. To-

warzystwo Lekarskie Warszawskie, Warszawa,

2006, 29-47.

16. Cawley A. T., Flenker U.: The application

of carbon isotope ratio mass spectrometry to

doping control. J Mass Spectrom, 2008, 43,

854-864.

PIśMIENNICTWO

1. Gross A.: Nagły zgon związany z naduży-

waniem steroidów anaboliczno-androgennych

w celach dopingowych. Medicina Sportiva,

1999, 3 (Suppl. 1), 9-13.

2. Fineschi V., Baroldi G., Monciotti F., Paglicci

Reattelli L., Turillazzi E.: Anabolic steroid abuse

and cardiac sudden death: a pathologic study.

Arch Pathol Lab Med, 2001, 125, 253-255.

3. Fineschi V., Riezzo I., Centini F., Silingardi

E., Licata M., Beduschi G., Karch S. B.: Sudden

cardiac death during anabolic steroid abuse:

morphologic and toxicologic findings in two fatal

cases of bodybuilders. Int J Legal Med, 2007,

121, 48-53.

4. Di Paolo M., Agozzino M., Toni C., Luciani

A. B., Molendini L., Scaglione M., Inzani F., Pa-

sotti M., Buzzi F., Arbustini E.: Sudden anabolic

steroid abuse – related death in athletes. Int J

Cardiol, 2007, 114, 114-117.

5. Dehennin L., Bonnaire Y.: Urinary excretion

of 19-norandrosterone of endogenous origin in

man: quantitative analysis by gas chromatog-

raphy – mass spectrometry. J Chromatogr B,

1999, 721, 301-307.

6. Saugy M., Robinson N., Cardis C., Sch-

weizer C., Rivier L., Mangin P., Ayotte C., Dvorak

J.: Nandrolone metabolites in football players:

utility for in and out of competition tests. Recent

Advances in Doping Analysis (7), Sport und

Buch Strauß, Cologne, 1999, 95-107.

Adres do korespondencji:

Dr n. farm. Andrzej Pokrywka

Zakład Badań Antydopingowych

Instytut Sportu

Trylogii 2/16

01-982-Warszawa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: