W latach 1967-1980 opracowałam podstawową wersję metody dobrego startu, wzorując się. na francuskiej metodzie Bon Depart z inspiracji prof. H. Jaklewicz i przy współpracy zespołu Poradni Nerwic w Gdańsku oraz nauczycieli przedszkoli (Bogdanowicz 1985). Obecnie metoda ma trzy różne formy. Metoda dobrego startu ma wszechstronne zastosowanie w pracy z dziećmi, ponieważ może być wykorzystywana w szkołach, przedszkolach, ogniskach przedszkolnych, poradniach, ośrodkach leczniczo-pedagogicznych podczas zająć zbiorowych i indywidualnych. Stosuje się ją w terapii i w profilaktyce w odniesieniu do dzieci, których rozwój jest zaburzony — usprawniając nieprawidłowo rozwijające się funkcje, oraz do dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym — aktywizując ten rozwój. Jest to więc metoda rehabilitacji psychomotorycznej i zarazem metoda stymulowania rozwoju psychomotorycznego. Metoda dobrego startu to system ćwiczeń oddziałujących przede wszystkim na procesy instrumentalne: percepcyjne i motoryczne. Zasadniczą rolę odgrywają w tej metodzie trzy elementy: wzrokowy (wzory graficzne), słuchowy (piosenka) i motoryczne (wykonywanie ruchów zorganizowanych w czasie i przestrzeni, odtwarzanie wzorów graficznych, zharmonizowanych z rytmem piosenki). Celem metody jest jednoczesne usprawnienie czynności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego, kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. W jej założeniach leży więc usprawnienie i koordynacja, czyli integrowanie funkcji wzrokowo-słuchowo-ruchowych, a także harmonizowanie wszystkich funkcji psychomotorycznych. Dzięki tej integracji dochodzi do wykształcenia prawidłowej orientacji czasowo-przestrzennej, możliwości wykonywania ruchów dowolnych, coraz lepiej zorganizowanych, zlokalizowanych w określonej przestrzeni i czasie. Metoda dobrego startu oprócz rozwijania percepcji, motoryki i integracji percepcyjno-motorycznej kształci też zdolność rozumienia i operowania symbolami abstrakcyjnymi, co ma szczególne znaczenie dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci mające trudności w przystosowaniu się lub zaburzone emocjonalnie. Metoda dobrego startu — ma za zadanie uzupełnienie stosowanych metod oddziaływania pedagogicznego. Ze względu na celowe i planowe ukierunkowanie ćwiczeń na usprawnienie czynności analizatorów i współdziałanie między nimi oraz ujęcie ich w cykl ćwiczeń o wzrastającym stopniu trudności — zajęcia te szybciej i skuteczniej niż inne pozwalają osiągnąć postęp w rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych i ich integracji. Należy jednak zaznaczyć, że metoda oddziałuje też na inne funkcje psychiczne, sprzyjając rozwojowi wielu aspektów osobowości. Metoda dobrego startu występuje obecnie w formie modyfikacji :
§ „Piosenki do rysowania" — dla dzieci w wieku od 4 lat (Bogdanowicz, Szlagowska),
§ „Piosenki i znaki" — dla dzieci od 6 lat (Bogdanowicz 1985),
§ „Piosenki na literki" — dla dzieci od 7 lat (Bogdanowicz, Tomaszewska 1994).
Ćwiczenia metodą dobrego startu składają się z trzech zasadniczych grup: ćwiczeń ruchowych, ruchowo-słuchowych, ruchowo-słuchowo-wzrokowych. Wszystkie trzy rodzaje ćwiczeń występują w każdym zajęciu, stanowiąc jego kolejne etapy. Zajęcia prowadzone metodą dobrego startu, z punktu widzenia organizacji zajęć, przebiegają zawsze zgodnie ze stałym schematem. Zależnie od wieku dzieci i przyjętej formy tej metody zmieniają się proporcje poszczególnych części struktury zajęć. W każdym seansie występują:
1. Zajęcia wprowadzające.
2. Zajęcia właściwe:
A. ćwiczenia ruchowe,
B. ćwiczenia ruchowo-słuchowe,
C. ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe.
3. Zajęcia końcowe.
Przygotowaniem do właściwych zajęć metodą dobrego startu są zajęcia wprowadzające. Mają one charakter zajęć orientacyjno-porządkowych. Zawierają elementy dyscyplinujące, koncentrujące uwagę na rozpoczynających się zajęciach, korygują postawę ciała, kształcą znajomość własnego ciała i orientację w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni. Następnie dzieci słuchają piosenki i uczestniczą w rozmowie na jej temat (wyjaśnienie nie znanych pojęć i treści). Prowadzi się też ćwiczenia rozwijające kompetencję fonologiczną: uwagę, pamięć i słuch fonematyczny na materiale tekstu piosenki. Ćwiczenia ruchowe, które stanowią pierwszy etap właściwych ćwiczeń, mają charakter zajęć usprawniających motorykę i relaksujących, a prowadzone są w postaci zabawy ruchowej. Ćwiczenia ruchowo—słuchowe to rytmiczne ćwiczenia dużych ruchów i ćwiczenia dłoni i palców na wałeczkach z piaskiem, przy równoczesnym śpiewaniu piosenki. Na tym etapie zająć do ćwiczeń ruchowych dołącza się element muzyczny — piosenka. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe są zasadniczą częścią metody dobrego startu i stosowane są jako trzeci etap każdego zajęcia. Podstawę ćwiczeń w modyfikacji „Piosenki do rysowania" i „Piosenki i znaki" stanowi zestaw wzorów graficznych zawierający w kolejności: linie (pionowe, poziome, ukośne, łamane), figury geometryczne (koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt), linie krzywe tworzące kształty literopodobne. Wzory te uszeregowano według zasady stopniowania trudności—wymagaj ą przy odtwarzaniu coraz większej precyzji ruchów. Do wzorów dobrano piosenki, których rytm jest zgodny z układem elementów wzoru. Ćwiczenia polegaj ą na odtwarzaniu ruchem i różnymi technikami (element ruchowy) wzorów graficznych (element wzrokowy), w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki (element słuchowy). Kolejne etapy tych ćwiczeń są stałe. Dwie modyfikacje różnią się jedynie stopniem komplikacji wzorów. „Piosenki na literki" zamiast wzorów zawierają litery. Etapy ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych w wersji metody „Piosenki i znaki":
1. Demonstracja wzoru i ćwiczenia.
2. Polisensoryczne uczenie się wzoru (jego powiązania z piosenką—wodzenie palcem po wzorze i śpiewanie piosenki).
3. Odtwarzanie wzoru różnymi technikami z jednoczesnym śpiewaniem piosenki:
a. w powietrzu — ręką (odwzorowywanie z planszy, następnie z pamięci),
b. na powierzchni stołu, podłogi — palcem, na tackach z piaskiem — palcem,
c. na tabliczce lub arkuszu papieru — kredą, węglem, kredkami woskowymi,
d. na kartce papieru z bloku rysunkowego — grubym mazakiem, pędzlem,
e. w liniaturze zeszytu — ołówkiem lub długopisem.
Zajęcia kończymy zabawą z piosenką.
Wszystkie zajęcia prowadzone metodą dobrego startu składają się z wymienionych trzech rodzajów ćwiczeń. Można je łączyć w tematyczną całość poprzez nawiązywanie do piosenki stanowiącej podkład muzyczny wzoru graficznego, przewidzianego w trzeciej części ćwiczeń. W ten sposób piosenka staje się jakby ośrodkiem tematycznym, wokół którego można budować cały program seansu. Wzór, piosenka z nim związana, zabawa ruchowa, zestaw ćwiczeń na wałeczkach zmieniają się co tydzień, pozostaje jedynie ten sam schemat przebiegu zajęć. Zajęcia metody dobrego startu prowadzi się głównie w formie zajęć zespołowych, choć bywa też stosowana indywidualnie. Liczebność zespołu może być większa, jeżeli wykorzystujemy ten system ćwiczeń w celu przygotowania do nauki czytania i pisania dzieci bez zaburzeń rozwoju psychomotorycznego. Zajęcia mogą być wówczas prowadzone na zmianę z połową grupy starszaków (około 15 dzieci), odbywają się raz w tygodniu i trwają 30 minut. W wypadku stosowania tych ćwiczeń w rehabilitacji dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym, zespół nie powinien liczyć więcej niż 6-8 dzieci. Uczestniczą one w zajęciach prowadzonych z całą grupą oraz powtórnie w ćwiczeniach o charakterze utrwalającym—w zespole terapeutycznym. W przypadku pracy z ciężej zaburzonymi dziećmi prowadzimy zajęcia indywidualnie lub w parach złożonych z 2-3 dzieci i ich opiekunów. Prowadzący nie tylko proponuje ćwiczenia, ale też obserwuje dzieci, sposób pracy, poprawność wykonania ćwiczenia, co dostarcza „informacji diagnostycznych". Zgodnie z postawą „podążania za dzieckiem", prowadzący wykorzystuje pomysły dzieci w modyfikacji ćwiczeń, wprowadza ćwiczenia proponowane przez uczestników i sam je do tego zachęca. Rozwija to twórcze zachowania dzieci.
Zaprezentowana metoda dobrego startu jest efektem moich wieloletnich doświadczeń w prowadzeniu zajęć tą metodą z dziećmi o prawidłowym i zaburzonym rozwoju psychomotorycznym. Metoda ta jest stosowana w Polsce w różnych placówkach oświaty i służby zdrowia. Stosuje się jako system ćwiczeń lub wykorzystuje się jej elementy w zajęciach terapeutycznych z dziećmi wykazującymi zaburzenia rozwoju psychomotorycznego i mającymi trudności w nauce oraz w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania w przedszkolach. W ostatnich latach jest często wykorzystywana w terapii dzieci upośledzonych umysłowo, autystycznych, z mózgowym porażeniem dziecięcym (Bogdanowicz, Tomaszewska 1994; Bogdanowicz, Szlagowska).
Badania nad efektywnością metody dobrego startu wykazały, że ma ona także wyraźny aspekt diagnostyczny. W badaniach nad efektywnością tej metody analizowano początkowo jej wpływ na rozwój percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej, motoryki lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni (Bogdanowicz, Lo-ebl 1983; Bogdanowicz 1985).
W dalszych badaniach wykazano, że służy ona przede wszystkim rozwijaniu integracji percepcyjno—motorycznej (Bogdanowicz 1987).
Cytowane z: "Integracja-percepcyjno-motoryczna" M. Bogdanowicz, Warszawa 1997
Więcej o metodzie w:
§ Bogdanowicz M.: „Metoda dobrago startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat. WsiP, Warszawa 1985 A
§ Bogdanowicz M., Loebl W.: „Efektywność metody dobrego startu w pracy z dziećmi w wieku przeszkolnym. „Logopedia” 1983, nr 13/15, str. 69-85
nadka85