Planeta.pdf

Planeta

Planeta ( późnołac. planeta , od gr. πλανήτ-

planét- , πλανής planés , nowogr. πλανήτης

planétes ; dosł. „ wędrowiec ” od πλανάσθαι

planásthai , wędrować) – zgodnie z definicją

Międzynarodowej Unii Astronomicznej

obiekt astronomiczny o krążający gwiazdę

lub pozostałości gwiezdne,

nieprzeprowadzający reakcji termojądrowej

w swoim wnętrzu, wystarczająco duży, aby

uzyskać prawie okrągły kształt o raz

osiągnąć dominację w przestrzeni wokół

swojej orbity. W odróżnieniu od gwiazd

świecących światłem własnym planety

świecą światłem odbitym. [1]

Planety dzielone są na dwie kategorie: duże

gazowe olbrzymy o małej gęstości oraz

mniejsze planety skaliste . Według definicji

IAU, w Układzie Słonecznym znanych jest 8 planet: cztery wewnętrzne - Merkury , Wenus, Ziemia , Mars i cztery

zewnętrzne - Jowisz , Saturn , Uran i Neptun . Z wyjątkiem Merkurego i Wenus, wokół każdej z nich krąży jeden lub

więcej księżyc ów. Do 27 sierpnia 2010 p otwierdzono także istnienie 490 planet pozasłonecznych . [2]

Planeta pozasłoneczna HD 209458 b i jej macierzysta gwiazda (wyobrażenie

artysty)

Historia pojęcia

W starożytności terminem „ planeta ” określano siedem jasnych ciał: Merkurego , Wenus, Marsa , Jowisz a, Saturna , a

także Słońce i Księżyc, poruszających się na niebie względem gwiazd. W czasach nowożytnych, wraz z

rozpowszechnieniem się poglądu heliocentrycznego , wykluczono z tego grona dwa ostatnie obiekty, natomiast

naturę planety przypisano Ziemi, co łącznie dawało sześć planet.

W 1781 r . odkryto siódmą planetę – Urana . Odkrywane od początku XIX w. o biekty krążące między orbitami Marsa

i Jowisza również zaliczano do planet. Po 1851 r., kiedy znanych było już piętnaście takich obiektów, zdecydowano

się na zmianę klasyfikacji. Ciała takie, jak Ceres, Pallas, Juno i Westa, zaliczono do osobnej kategorii: planetoid ,

bowiem wyraźnie różniły się one od dotychczas poznanych planet – wszystkie były znacznie mniejsze i wszystkie

poruszały się po zbliżonych orbitach, współtworząc większą populację ciał ( pas planetoid ). Przez następnych

kilkadziesiąt lat uznawano istnienie ośmiu planet (łącznie z odkrytym w 1846 r . Neptun em).

Kiedy w 1930 r. za orbitą Neptuna odkryto Plutona, pierwsze obserwacje sugerowały, że jest on większy od Ziemi,

został więc powszechnie uznany za kolejną, dziewiątą planetę. Dalsze badania ujawniły wprawdzie, że jest on

znacznie mniejszy, niż początkowo sądzono, jednak ponieważ był większy niż wszystkie planetoidy i zdawał się nie

być częścią większej populacji, na długo zachował status planety. Dopiero pod koniec XX w. z a orbitą Neptuna

zaczęto odkrywać obiekty podobne do Plutona, niektóre z nich zbliżone do niego także rozmiarem. Astronomowie

zdali sobie sprawę, że Pluton jest tylko jednym z wielu obiektów pasa Kuipera. Odkrycie w 2005 r. Eris , obiektu

transneptunowego większego od Plutona, zmusiło astronomów do zrewidowania klasyfikacji – w 2006 r .

wypracowano definicję, która pozostawiała w Układzie Słonecznym osiem planet, zaś Pluton został zaliczony do

nowej kategorii planet karłowatych. W 2008 r. Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) przyznała planetom

karłowatym k rążącym za orbitą Neptuna n azwę plutoidy .

Planeta

Naukowcy od dawna przypuszczali, że oprócz planet Układu Słonecznego istnieją także planety pozasłoneczne. Już

w XVI w. Giordano Bruno pisał o niezliczonych ziemiach krążących wokół niezliczonych słońc. Bardzo długo

jednak nie udawało się znaleźć dowodów na istnienie takich planet. Dopiero w 1992 r . ogłoszono odkrycie

pierwszych planet krążących wokół pulsar a. W kolejnych latach odkryto wiele innych planet obiegających odległe

gwiazdy.

Definicje

Układ Słoneczny

24 sierpnia 2006 roku na kongresie Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU) w Pradze uchwalona została

definicja planety w Układzie Słonecznym. [3]

Zgodnie z tą definicją, planetą jest ciało niebieskie , które:

• znajduje się na orbicie wokół Słońca

• posiada wystarczającą masę, by własną grawitacją p okonać siły ciała sztywnego tak, aby wytworzyć kształt

odpowiadający równowadze hydrostatycznej (prawie kulisty)

• oczyściło sąsiedztwo swojej orbity z innych względnie dużych obiektów.

Obiekty niespełniające trzeciego warunku i niebędące księżycami są określane jako planety karłowate . Obiekty

niespełniające drugiego i trzeciego warunku (a niebędące księżycami) to małe ciała Układu Słonecznego .

Kontrowersje i krytyka

Nowa definicja wzbudziła wiele kontrowersji i niektórzy naukowcy nie zgodzili się z jej przyjęciem [4] . Dyskusja co

do adekwatności definicji koncentruje się wokół jej trzeciego punktu, dotyczącego oczyszczenia sąsiedztwa orbity.

Część astronomów wolała, by uchwalono definicję pierwotnie zaproponowaną na wyżej wymienionej konferencji,

która nie zawierała warunku oczyszczenia sąsiedztwa orbity. Według tej definicji za planety mogły być od razu

uznane jeszcze trzy ciała niebieskie: Ceres, Eris i Charon (Pluton i Charon miały być uznane za planetę podwójną).

Wersja ta spotkała się jednak ze sprzeciwem większości delegatów na kongres IAU, gdyż w przypadku jej przyjęcia

ostateczna liczba planet w Układzie Słonecznym najprawdopodobniej przekroczyłaby pięćdziesiąt [5] .

Kontrowersje wzbudziła również interpretacja terminu "oczyszczenie sąsiedztwa" – rezolucja IAU nie podawała

jego definicji, pojawiały się więc opinie, że np. Ziemia nie powinna być uznawana za planetę, bo nie oczyściła strefy

swojej orbity z Księżyc a i pobliskich planetoid. Jednak pojęcie oczyszczenia strefy orbitalnej zostało użyte m.in. w

artykule Stevena Sotera [6] , gdzie jest rozumiane jako uzyskanie dynamicznej dominacji. Obiekt uzyskuje dominację,

gdy stosunek jego masy do łącznej masy pozostałych obiektów w jego strefie orbitalnej (wyznacznik planetarny μ )

jest większy od 100. Pomiary masy ciał Układu Słonecznego ujawniają bardzo wyraźną różnicę (cztery rzędy

wielkości) między wyznacznikami planetarnymi planet (najmniejsze μ – Mars: 5,1 · 10³) i planet karłowatych

(największe μ – Ceres: 0,33).

Amerykański astronom Alan Stern, będący głównym naukowcem misji New Horizons mającej za zadanie

dokładniejsze zbadanie Plutona s twierdził, że misja na swojej stronie internetowej i w swoich oficjalnych

dokumentach będzie wciąż określać Plutona mianem "dziewiątej planety" [7] .

Definicja ogólna

Definicja uchwalona w 2006 r. odnosi się jedynie do planet w Układzie Słonecznym i nie wprowadza rozgraniczenia

między planetami a obiektami gwiazdopodobnymi. Ogólna, niezależna od układu planetarnego definicja planety jak

dotąd nie została wypracowana, jednak astronomowie często posługują się tymczasową definicją przedstawioną w

2001 i 2003 r. w oświadczeniu Grupy Roboczej IAU ds. Planet Pozasłonecznych. [8] Zgodnie z tą definicją planetą

jest obiekt, który:

Planeta

• okrąża gwiazdę l ub pozostałości gwiezdne

• posiada masę mniejszą, niż masa wymagana do przeprowadzenia fuzji jądrowej deuteru (czyli ok. 13 mas

Jowisza)

• spełnia wymagania minimalnej masy takie same, jak w przypadku planet Układu Słonecznego (obecnie:

kryterium równowagi hydrostatycznej).

Niegwiazdowe obiekty o masie większej od minimalnej masy wymaganej do przeprowadzenia fuzji deuteru są

nazywane brązowymi karłami .

Obiekty spełniające warunek maksymalnej masy, ale swobodnie unoszące się w przestrzeni w młodych gromadach

gwiazd n ie są planetami; IAU sugeruje określanie takich obiektów mianem brązowych podkarłów. Definicja z 2003

r. nie przesądza natomiast statusu pozostałych obiektów spełniających warunki masy przewidziane dla planet, ale

wolno unoszących się w przestrzeni międzygwiazdowej (poza młodymi gromadami gwiazd). Niektórzy

astronomowie proponują określanie wszystkich takich obiektów mianem planemo .

Planety Układu Słonecznego

Osiem planet Układu Słonecznego ponumerowanych wg rosnącej odległości od

Słońca (w nawiasie symbol planety):

1. Merkury ( )

2. Wenus ( )

3. Ziemia ( )

4. Mars ( )

1. Jowisz ( )

2. Saturn ( )

3. Uran ( )

4. Neptun ( )

Planety w Układzie Słonecznym można podzielić na dwie, wyraźnie się różniące kategorie. Pierwsze cztery planety

( wewnętrzne ) są planetami skalistymi , rozmiarami i składem są dość podobne do Ziemi. Pozostałe cztery planety

( zewnętrzne) to gazowe olbrzymy , znacząco większe od planet skalistych, złożone głównie z materiału gaz owego;

posiadają pierścienie planetarne .

Planeta

Nazwy

Nazwy wszystkich planet Układu Słonecznego z wyjątkiem Ziemi i Urana pochodzą od imion rzymskich b ogów.

Nazwy te są uniwersalne w niemal całym zachodnim ś wiecie, choć w niektórych nieeuropejskich językach, jak np.

chiński, używa się innych. Wyjątkiem jest też Grecja , gdzie funkcjonują imiona bóstw greckich – Hermes (zastępuje

Merkurego), Afrodyta (Wenus), Gaja ( Ziemia), Ares ( Mars), Zeus ( Jowisz), Kronos ( Saturn), Uranos (Uran),

Posejdon ( Neptun). Również nazwy większości księżyców p lanet pochodzą od imion postaci z klasycznej mitologii.

Charakterystyka

Wszystkie planety krążą wokół Słońca w tym samym kierunku – przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, patrząc

znad północnego bieguna Słońca. Okres obiegu ( rok ) zależny jest od odległości od Słońca – im dalej planeta krąży

wokół gwiazdy centralnej, tym dłuższy dystans musi pokonać i tym wolniej porusza się po orbicie (ze względu na

mniejsze oddziaływanie grawitacyjne S łońca).

Planety obracają się również wokół własnej osi – okres jednego takiego obrotu planety jest znany jako jej dzień .

Prawie wszystkie planety rotują w tym samym kierunku, przeciwnym do ruchów wskazówek zegara. Wyjątkiem jest

Wenus, a jedną z hipotez tłumaczących ten fakt jest uderzenie masywnej planetoidy w początkowym okresie

istnienia Układu Słonecznego. Ze względu na duże nachylenie osi Urana, kierunek jego obrotu jest określany na

zasadzie umowy jako przeciwny do ruchu wskazówek zegara. Tak duże nachylenie ma wpływ na wiele innych

aspektów związanych z ruchem Urana. Długości dni planetarnych są różne. Pełny obrót zajmuje Wenus ponad 243

dni ziemskie, natomiast gazowe giganty rotują w kilka godzin (Jowisz – 9,925 godziny).

Wszystkie planety posiadają atmosferę , choć w przypadku Merkurego jest to tylko minimalna, bardzo rozrzedzona

otoczka gazowa. Gazowe olbrzymy posiadają atmosferę złożoną głównie z wodoru i helu, w przypadku Wenus i

Marsa dominują dwutlenek węgla i azot, a w przypadku Ziemi – azot i tlen .

Charakterystyka planet Układu Słonecznego

Nazwa

Średnica

równikowa *

Masa *

Promień

orbity * [ AU]

Okres

orbitalny *

[lata]

Inklinacja [°] Mimośród

Dzień *

[dni]

Księżyce

Merkury

0,39

0,06

0,39

0,24

7,00

0,206

58,6

Wenus

0,95

0,82

0,72

0,62

3,39

0,0068

-243

Ziemia * *

1,00

0,00

0,0167

1,00

Mars

0,53

0,11

1,52

1,88

1,85

0,0934

1,03

Jowisz

11,2

317,8

5,20

11,86

1,31

0,0484

0,414

Saturn

9,41

95,2

9,54

29,46

2,48

0,0542

0,426

Uran

3,98

14,6

19,22

84,01

0,77

0,0472

-0,718

Neptun

3,81

17,2

30,06

164,8

1,77

0,0086

0,671

* Miara względna w stosunku do Ziemi. ** Wartości absolutne można znaleźć w artykule Ziemia.

Planeta

Obiekty uznawane niegdyś za planety

• Słońce

• Księżyc

• 1 Ceres

• 2 Pallas

• 3 Juno

• 4 Westa

• 5 Astraea

• 6 Hebe

• 7 Iris

• 8 Flora

• 9 Metis

• 10 Hygiea

• 11 Parthenope

• 12 Victoria

• 13 Egeria

• 14 Irene

• 15 Eunomia

• 134340 Pluton

Planety pozasłoneczne

Do 27 sierpnia 2010 o dkryto 490 planet okrążające gwiazdy inne niż Słońce [2] . Większość z nich to planety o masie

podobnej lub większej od masy Jowisza. Odkrywane są jednak także mniejsze planety – najmniejszą obecnie znaną

jest planeta MOA-2007-BLG-192-L b , tylko trzykrotnie masywniejsza od Ziemi.

Przypisy

[1] Definicja ta jest połączeniem dwóch definicji IAU z lat 2003 i 2006. Oficjalna definicja z 2006 została oficjalnie zatwierdzona, ale dotyczy

tylko planet z naszego Układu Słonecznego. Definicja z 2003 roku dotyczy planet pozasłonecznych i nie została jeszcze oficjalnie

zatwierdzona

[2] Jean Schneider: Interaktywny Katalog Planet Pozasłonecznych (http:/ / exoplanet. eu/ catalog. php) . W: Encyklopedia pozasłonecznych

układów planetarnych [on-line]. 2010-08-27. [dostęp 2010-08-31].

[3] IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes (http:/ / www. iau2006. org/ mirror/ www. iau. org/ iau0603/ index. html)

[4] Tomasz Rożek, Układ (Słoneczny) wściekle się broni (http:/ / serwisy. gazeta. pl/ nauka/ 1,34136,3574287. html)

[5] Michael E. Brown, How many planets are there? (http:/ / www. gps. caltech. edu/ ~mbrown/ whatsaplanet/ howmanplanets. html)

[6] Steven Soter, What is a Planet? (http:/ / arxiv. org/ ftp/ astro-ph/ papers/ 0608/ 0608359. pdf)

[7] "So on this Web site and in documents, discussions and other aspects of the New Horizons mission, we will continue to refer to Pluto as the

ninth planet." Unabashedly Onward to the Ninth Planet (http:/ / pluto. jhuapl. edu/ overview/ piPerspectives/ piPerspective_09_06_2006. php)

(en)

[8] Working Group on Extrasolar Planets: Defintion of a "Planet" (http:/ / www. dtm. ciw. edu/ users/ boss/ definition. html)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: