Motyw przewodni – myśl muzyczna charakteryzująca jakąś postać, sytuację lub stan.
Motyw przewodni został po raz pierwszy zastosowany w operze Wolny strzelec Karola Marii Webera. Rozwinął go Ryszard Wagner, a następnie Ryszard Strauss.
W muzyce programowej technika ukazywania motywów przewodnich podobnie jak w operze ma wielkie znaczenie.
· Fontanna Bakczysaraju
· baśń muzyczna Piotruś i wilka Sergiusza Prokofiewa
o Ptaszek – flet
o Kaczka – obój
o Kot – klarnet
o Piotruś – orkiestra smyczkowa
o Dziadek – fagot
o Wilk – rogi (akord molowy)
o Myśliwi – kotły
· suita programowa Szeherezada Nikołaja Rimskiego-Korsakowa (cz. I, wstęp – Morze i okręt Sindbada; cz. II – opowiadanie o ks. Kalenderze; cz. III – Młody książę i księżniczka; cz. IV – Święto w Bagdadzie)
o motyw księcia
o motyw Szecherezady
· Mieczysław Karłowicz, Odwieczne pieśni
o Pieśń o wiekuistej tęsknocie
o Pieśń o miłości i śmierci
o Pieśń o wszechbycie
· Ryszard Strauss, poemat symfoniczny Dyl Sowizdrzał
o motyw przewodni – róg
wstęp zakończenie
a Dyl Sowizdrzał b
wstęp w rodzaju „Był sobie kiedyś...”
Dyl Sowizdrzał:
· chodzi, przedrzeźnia ludzi,
· przebiera się za wędrownego kaznodzieję,
· wchodzi między pochód alumni (kandydatów na księży), podstawia im nogi, ucieka,
· wraz z ulicznikami robi psoty na mieście,
· zostaje schwytany i skazany na śmierć.
· Modest Musorgski, Obrazki z wystawy (ros. Картинки с выставки), 1874 – cykl 10 miniatur fortepianowych, zainspirowane wystawą akwarel i rysunków Wiktora Hartmanna, zorganizowaną latem 1874 roku, niedługo po jego śmierci. Instrumentacji na orkiestrę dokonał Maurice Ravel.
o Promenada (Przechadzka) – ilustruje przechodzenie kompozytora od jednego obrazu do drugiego, jego zadumę, żal z powodu straty przyjaciela oraz sytuację jako zwiedzającego wystawę: niezdecydowanie, w którą stronę się zwrócić, przed którym obrazem zatrzymać się na dłużej – a
o Gnom à a1 à
o Stary zamek à a2 à
o Sprzeczka dzieci w parku
o Bydło (para smutnych wołów ciągnie wielkie, skrzypiący wóz na ogromnych kołach)
o Taniec kurcząt w skorupkach (fragment z baśni)
o Samuel Goldberg i Szmul (dwaj Żydzi, jeden pewny siebie, bogaty, drugi – biedny, proszący)
o Rynek w Limogenes (kłócące się przekupki)
o Katakumby (podziemny cmentarz paryski)
o Chatka na kurzej stopce (baśniowe mieszkanie Baby-Jagi)
o Wielka Brama Kijowska (w staromiejskiej architekturze, oparta muzycznie na Promenadzie – a)
a (trąbka) ------------ gnom
a1 (róg) ------------ stary zamek Wielka Brama Kijowska (a)
a2 ------------ sprzeczka dzieci w parku
Motyw to najmniejsza cząstka utworu muzycznego (co najmniej 2 nuty lub pauza i jedna nuta).
Motywy tworzą frazę. W wielkich zdaniach często mogą być dwie frazy, tzw. podwójne.
Najczęściej jednak zdania mają dwie frazy, czyli myśli muzyczne.
operowanie motywem = praca motywiczna
Motyw można:
· powtórzyć na tym samym stopniu (powtórzenie proste),
· powtórzyć w progresji (coraz to wyżej – wznoszącej – lub niżej – opadającej),
· powtórzyć w augmentacji – proporcjonalnym rozszerzeniu rytmicznym,
· powtórzyć w dyminucji – proporcjonalnym skróceniu rytmu,
· zapisać w inwersji (odwrotny kierunek interwałów),
· przestawić jako tzw. „rak” (przedstawienie motywu od tyłu),
· podzielić na motywy cząstkowe.
Przy powtórce motywu można wypuścić jeden z członów motywu i w to miejsce dodać inne nuty; powstaje wtedy wariant motywu.
Przy kolejnych powtórzeniach można stosować wszelkie ww. sposoby.
...
Ali_Orbis