12. białas.pdf

Marcin Biaças

Kompetencja jħzykowo-kulturowa a toŇsamoĻę

narodowa niesþyszĢcych

Powszechnie wiadomo, ñe procesem ksztaçtujécym toñsamoëí osoby jest

socjalizacja. Z antropologicznego punktu widzenia rozumieí jé moñna jako

mechanizm przekazu i przeñywania kultury. Socjalizacja jest w tym sensie

procesem trwajécym caçe ñycie, ktÜry nastópuje poprzez interakcje w rodzinie,

szkole, w grupach rÜwieëniczych. Stéd moñna stwierdzií, ñe toñsamoëí osoby nie

tworzy sió w prÜñni, lecz w stosunkach z innymi i w uczestnictwie w strukturach

spoçecznych. Rozumieí jé moñna takñe jako samoëwiadomoëí wiedzó o sobie

i swoich uczuciach, ktÜra z kolei tworzy sió poprzez introspekcjó, doëwiadczanie

samego siebie 1 . Przecieñ osobliwoëcié czçowieka jest zdolnoëí rÜwnoczesnego

bycia aktorem wçasnych dziaçaõ, ich obserwatorem, a nawet ich sódzié, ktÜry je

wartoëciuje 2 .

Stéd dotykajéc problemu toñsamoëci spoçeczno-kulturowej osÜb

niesçyszécych, juñ na samym poczétku naleñy ukazaí dwie drogi reprezentujéce

skrajnie odmienne stanowiska. RÜñnice te wynikajé z odpowiedzi udzielanej

na fundamentalne pytanie: kim jest osoba niesçyszéca? Od tej, z pozoru banalnej,

odpowiedzi zaleñy, w jaki sposÜb bódziemy pojmowaí termin toñsamoëci

spoçeczno-kulturowej gçuchych.

Odwoçujéc sió zatem do przesçanek etnologicznych i etnolingwis-

tycznych, z ktÜrych wynika teza o wieloëci i rÜñnorodnoëci kultur oraz o wyko-

rzystywaniu przez nie rÜñnego typu józykÜw niesçyszécego naleñy okreëlií jako

czçonka wspÜlnoty osÜb posçugujécych sió józykiem dostópnym dla jego zmysçÜw

józykiem migowym. W ëwietle tych tez, naleñy dojëí do wniosku,

1 H. Malewska-Peyre, Jednostka w zmieniajécym sió ëwiecie, Warszawa 2005, s. 1012.

2 Tamñe, s. 10.

M. Biaças, Kompetencja józykowo-kulturowa a toñsamoëí narodowa niesçyszécych

ñe uszkodzenie jednego organu zmysçu nie prowadzi do ograniczenia czçowieka,

ale tworzy nowé jakoëí. Sprawia, ñe czçowiek jest sprawny w peçni, ale inaczej.

Najwyrazistsze okreëlenie tej innoëci zawiera sió w tezie, iñ józyk migowy jest

ojczystym józykiem wszystkich gçuchych. Przy takim zaçoñeniu czçowiek

niesçyszécy nie jest postrzegany jako niepeçnosprawny, jeñeli ñyje w spoçecznoëci

zçoñonej z osÜb podobnych do niego. Stéd zwolennicy takiego sposobu myëlenia

twierdzé, ñe niesçyszécy mogé byí szczóëliwi ñyjéc we wçasnym ërodowisku,

w ktÜrym sió wzajemnie dobrze rozumiejé i nie odczuwajé swojej niepeçno-

sprawnoëci. Dzióki temu, ñe doskonale migajé, nie majé takñe ñadnych

ograniczeõ we wzajemnym komunikowaniu sió. Józyk migowy daje im poczucie

bezpieczeıstwa, chroni przed przeñywaniem niñszoëci, daje poczucie

atrakcyjnoëci towarzyskiej i dumy z wçasnej odmiennoëci 3 . Przede wszystkim

jednak umoñliwia im poczucie wçasnej toñsamoëci spoçecznej, tworzenie wçasnej

kultury i godne ñycie w autonomicznym ëwiecie ciszy.

GæUSI

Józyk:

MIGOWY

Spoçecznoëí:

GæUCHYCH

êwiat ciszy

Kultura:

Gçuchych

Analizujéc powyñszy model, stworzony na potrzebó niniejszego artykuçu,

oraz bioréc pod uwagó synonimy pojócia toñsamy (rozumiany jako: jednakowy,

identyczny, taki sam, bliïniaczy) dochodzi sió jednak do wniosku, ñe w przypad-

ku spoçecznoëci niesçyszécych i sçyszécych niestety nie moñna mÜwií

o toñsamoëci spoçeczno-kulturowej.

Wynika stéd, ñe gçuchym nie jest potrzebny zarÜwno dostóp do józyka

narodowego (w tym przypadku polskiego), bo majé wçasny (migowy), nie jest

potrzebny dostóp do kultury narodowej (w tym przypadku polskiej) i ogÜlno-

ludzkiej, bo tworzé wçasné kulturó, nie jest potrzebna toñsamoëí narodowa,

bo ñyjé we wçasnej spoçecznoëci gçuchych. Kontynuujéc przyjóty tok rozumo-

wania niesçyszécy winni byí konsekwentni w swoim wyborze. Zatem byí moñe

3 K. Krakowiak, Kim jest moje niesçyszéce dziecko? Rozwañania o ukrytych zaçoñeniach antropolo-

gicznych wspÜçczesnych koncepcji surdopedagogiki i audiofonologii, Lublin 2003, s. 714.

109

M. Biaças, Kompetencja józykowo-kulturowa a toñsamoëí narodowa niesçyszécych

stworzyí wçasne Paõstwo Niesçyszécych w Paõstwie, wçasne szkoçy, instytucje,

prawo, zakçady pracy itp. dostópne dla tych, ktÜrzy znajé specjalny kod

dostópu józyk migowy. Takie myëlenie to oczywiëcie utopia, choí zawierajéca

odrobinó prawdy, bo wskazujéca na niewidzialny mur, ktÜry oddziela te dwie

spoçecznoëci. Té barieré, ktÜra uniemoñliwia niesçyszécym proces utoñsamiania

sió ze spoçecznoëcié i kulturé wçasnego narodu jest józyk, a wçaëciwie jego brak 4 .

Niesçyszécy, ktÜrzy nie majé dostópu do józyka narodowego, nie majé

tym samym dostópu do kultury narodowej i ogÜlnoludzkiej, co powoduje, ñe obcy

i niedostópny staje sió dla nich ëwiat spoçecznoëci osÜb sçyszécych.

Powyñszy wniosek moñna oprzeí na stwierdzeniu, iñ podstawowym

elementem kultury konstytuujécym czçowieka jest umiejótnoëí posçugiwania sió

znakami, a w szczegÜlnoëci znakami sçownymi (mÜwionymi czy w jakië sposÜb

zapisanymi). Sçuñé one zarÜwno do porozumiewania sió miódzy ludïmi, jak

i utrwalania myëli na wçasny czy kogoë innego uñytek 5 . Przecieñ dzióki powszech-

nemu uñywaniu józyka ludzkoëí zorganizowaça sió, rozwinóça spoçeczeõstwa,

naukó, sztukó, moralnoëí, religió czyli ludzké kulturó 6 . Stéd moñna stwierdzií,

ñe józyk ma pierwszorzódne znaczenie dla uczenia sió kultury i jest takñe

wañnym skçadnikiem uczestniczécym w procesach przystosowania sió osÜb

do rzeczywistoëci. Powszechnie wiadomo, iñ doëwiadczenia ludzkie zapoëredni-

czone sé józykowo i ñe rzeczywistoëí spoçeczna jest w duñej mierze uzaleñ-

niona od józykowych zwyczajÜw panujécych w grupie. Oznacza to, ñe w józyku

zawarty jest myëlowy, konstrukcyjny schemat danej kultury. Stéd józyk okreëlií

moñna jako zespÜç wzorÜw, ktÜre ukierunkowujé nasze sposoby doëwiadczania

ëwiata przyrodniczego i spoçecznego 7 . Stanowi on zatem pierwszé bazó i pçasz-

czyznó, na ktÜrej zostaje nadbudowane wszystko co jest ludzkie 8 . Dlatego tak

wañny jest dostóp osÜb niesçyszécych do józyka narodowego, umoñliwiajécego

sprawne myëlenie, czyli jasne formuçowanie swoich myëli w sçowach.

Przyjmujéc stanowisko dotyczéce relacji miódzy józykiem a myëleniem,

ktÜre dowodzi, iñ poczétkowo rozwijajé sió one niezaleñnie od siebie,

by nastópnie (w pewnym wieku) józyk staç sió narzódziem myëlenia, a myëlenie

4 Podkreëlenie moje.

5 Z. Ziembiõski, Logika praktyczna, Warszawa 2005, s. 1315.

6 M. A. Krépiec, Józyk i ëwiat realny, Lublin 1995, ze wstópu, s. 14 31.

7 W. J. Burszta, Antropologia kultury, Poznaõ 1998, s. 6267.

110

M. A. Krépiec, Józyk..., s. 14.

M. Biaças, Kompetencja józykowo-kulturowa a toñsamoëí narodowa niesçyszécych

wpçywaço na józyk 9 , obawiaí sió moñna, czy w przypadku osÜb niesçyszécych

ñyjécych w pewnej izolacji od józyka narodowego nie nastópuje inne kodowanie

pojóí. Skoro obie grupy ñyjé w odmiennych kulturach, a kañda bez wyjétku

kultura to zawsze jakië odróbny system pojóciowy, to sfera józyka obu tych grup

(sçyszécych i niesçyszécych) jawi sió jako ta, w ktÜrej sé odmienne zakodowane

kulturowo funkcjonujéce formy pojóciowe, systemy terminologiczne, normy

i wartoëci 10 .

Zatem józyk migowy (co wyraïnie podkreëlam) choí jednoczeënie

traktowany z wielkim szacunkiem i uznaniem jako przejaw zdolnoëci twÜrczych,

przejaw geniuszu niestety nie jest ërodkiem umoñliwiajécym peçne uczestnictwo

w ñyciu spoçecznym osobom niesçyszécym. Nie umoñliwia korzystania z dorobku

ogÜlnoludzkiego, kultury, duchowych doëwiadczeõ. Bez znajomoëci józyka

narodowego niesçyszécy nie poznajé twÜrczoëci narodowych wieszczy

Mickiewicza, Sçowackiego, nie poznajé Biblii, filozofii kultury narodowej

i ogÜlnoludzkiej czyli nie utoñsamié sió ze spoçecznoëcié sçyszécych.

Przeciwnicy tej tezy zapewne odwoçajé sió do roli, jaké peçnié tçumacze,

ktÜrzy mogé niesçyszécym pomÜc w dotarciu do kultury sçyszécych. Oczywiëcie

nie moñna nie doceniaí ich roli i ujmowaí zasçug, jakie peçnié, realizujéc swojé

misjó. Jednakñe w tym miejscu naleñy sió zastanowií, czy moñliwy jest peçen,

synonimiczny przekçad z jednego józyka na drugi (migowego na józyk narodowy

polski)?

Odpowiedï jest jednoznaczna: niestety nie, zwçaszcza, ñe komuni-

kowanie sió w józyku migowym wymaga od uñytkownikÜw swoistego przesta-

wienia sió na zupeçnie inny sposÜb kodowania znaczeõ. Józyk migowy nie jest

podobny do józykÜw dïwiókowych. Wymaga innych czynnoëci do rozumienia

i nadawania komunikatÜw. Nie tylko poszczegÜlne migi odpowiadajéce sçowom,

ale i zdania w tym józyku sé zbudowane zupeçnie inaczej niñ w józyku polskim

czy angielskim. Podejmowane prÜby transliteracji ukazujé prymitywny przekçad

wynikajécy z tego, ñe im józyki sé bardziej od siebie oddalone systemowo, tym

bardziej strefa rozbieñnoëci sió rozszerza, a pole zgodnoëci kurczy 11 .

Przykçadem ilustrujécym tego typu trudnoëci moñe byí prÜba przekçadu

ërodkÜw józykowych wyrañajécych myëli, a zwçaszcza ich zabarwienie uczucio-

9 L. Wygotski (1971), za: T. Maruszewski, Psychologia poznania, Gdaõsk 2001, s. 339.

10 Por. W. J. Burszta, Antropologia kultury, Poznaõ 1998, s. 59.

11 Tamñe, s. 105.

111

M. Biaças, Kompetencja józykowo-kulturowa a toñsamoëí narodowa niesçyszécych

we i wolicjonalne. Bawienie sió józykiem (dïwiókowym i migowym), gra sçÜw

i znakÜw wyrañana poprzez rÜñnego rodzaju ñarty, kalambury, skçadanki

józykowe, lapsusy stanowiéce znak racjonalnoëci ludzkiej, skupiajéce uwagó

odbiorcÜw nie na naturalnych zwiézkach pomiódzy znakami i ich znaczeniami,

ale na rÜñnego rodzaju poëlizgach znaczeniowych 12 . Powoduje to powstawanie

naturalnej bariery józykowej, a w konsekwencji narzuca koniecznoëí ñycia

spoçecznoëci osÜb sçyszécych i niesçyszécych w osobnych, hermetycznych

ërodowiskach.

Zatem jeñeli chcemy mÜwií o toñsamoëci spoçeczno-kulturowej

niesçyszécych i sçyszécych, rozumianej jako wspÜlnota tychñe spoçecznoëci,

trzeba podaí inné definicjó niesçyszécego. Wedçug niej niesçyszécy jawi sió jako

peçnoprawny czçonek spoçecznoëci narodowej, komunikujécej sió józykiem

wspÜlnym. Dzióki czemu spoçecznoëí i kultura osÜb ñyjécych wspÜlnie (nie obok

siebie) jest toñsama.

GæUSI

Józyk:

Narodowy

Spoçecznoëí:

Narodowa

Kultura:

Narodowa,

ogÜlnoludzka

Przeciwnicy tego kierunku, bódé starali sió zapewne dowieëí,

ñe niesçyszécy nie sé w stanie nauczyí sió józyka narodowego, ñe jest to józyk

zbyt trudny. Nie majé jednak racji, poniewañ uzasadniona nadzieja wynika

z przeëwiadczenia, ñe skoro ludzie z gçóbokimi uszkodzeniami sçuchu posiadajé

zdolnoëí spontanicznego kreowania nowych, wçasnych józykÜw, to potrafié teñ

opanowaí józyki juñ istniejéce. Sé rÜwnieñ w stanie uzyskaí çécznoëí z osobami

sçyszécymi oraz kulturé narodowé i ëwiatowé. Konieczny jest im jednak peçny

i dogodny zmysçowy dostóp do sçowa 13 .

Zatem naczelnym zadaniem spoçecznym winno byí upowszechnienie

metod umoñliwiajécych swobodne komunikowanie sió osÜb niesçyszécych

i sçyszécych w józyku wspÜlnym. Natomiast realizacja tego zadania moñliwa jest

12 Por. M. A. Krépiec, Józyk, s. 127129.

13 K. Krakowiak, Kim jest moje niesçyszéce dziecko , s. 17.

112

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: