marks w kwesti zydowskiej.pdf

Karol Marks

W kwestii żydowskiej

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2005

Karol Marks – W kwestii żydowskiej (1843 rok)

Karol Marks “W kwestii żydowskiej” (“Zur

Judenfrage”) napisał na jesieni 1843 roku a tekst

został ogłoszony drukiem w “Rocznikach

Niemiecko-Francuskich” w 1844 roku.

Źródłem dla niniejszego wydania są “Dzieła”

Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, tom I, wyd.

Książka i Wiedza, Warszawa 1960 r.

- 2 -

www.skfm-uw.w.pl

Karol Marks – W kwestii żydowskiej (1843 rok)

1. Bruno Bauer, “Kwestia żydowska”, Brunszwik 1843.

2. Bruno Bauer, “Zdolność dzisiejszych Żydów i chrześcijan do emancypacji”. “Dwadzieścia jeden arkuszy

z Szwajcarii”. Wydał Jerzy Herwegh. Zurych i Winterthur 1843, str. 56-71.

Bruno Bauer, “Kwestia żydowska”, Brunszwik 1843

Żydzi niemieccy domagają się emancypacji. Jakiej emancypacji domagają się oni? Emancypacji

obywatelskiej , politycznej .

Bruno Bauer odpowiada im: Nikt nie jest w Niemczech politycznie emancypowany. My sami nie

jesteśmy wolni. Jakże więc mamy was wyzwolić? Wy, Żydzi, jesteście egoistami , jeśli żądacie specjalnej

emancypacji dla siebie jako Żydów. Powinniście jako Niemcy pracować na rzecz politycznej emancypacji

Niemiec, jako ludzie – na rzecz emancypacji człowieka; specyficzną zaś formę waszego ucisku i poniżenia

powinniście odczuwać nie jako wyjątek z reguły, lecz przeciwnie, jako potwierdzenie reguły.

A może Żydzi żądają równouprawnienia z poddanymi chrześcijańskimi ? W takim razie uznają oni

rację bytu państwa chrześcijańskiego , w takim razie uznają oni ten ustrój powszechnego ujarzmienia.

Dlaczegoż więc narzekają na swoje specyficzne jarzmo, skoro podoba im się jarzmo powszechne? Dlaczego

Niemiec ma się interesować wyzwoleniem Żyda, gdy Żyd nie interesuje się wyzwoleniem Niemców?

Państwo chrześcijańskie zna tylko przywileje . Żyd posiada w nim przywilej być Żydem. Jako Żyd

posiada on prawa, których chrześcijanie nie mają. Dlaczego więc domaga się praw, których nie posiada, a z

których korzystają chrześcijanie?

Domagając się od państwa chrześcijańskiego emancypacji, Żyd żąda, aby państwo chrześcijańskie

wyrzekło się swoich przesądów religijnych . Ale czy on, Żyd, wyrzeka się swoich przesądów religijnych?

Czy ma on więc prawo od kogo innego wymagać takiego wyrzeczenia się religii?

Państwo chrześcijańskie z samej istoty swojej nie może emancypować Żyda; lecz Żyd, dodaje

Bauer, z samej istoty swej nie może być emancypowany. Dopóki państwo jest chrześcijańskie, a Żyd –

Żydem, dopóty zarówno państwo, jak i Żyd są tak samo niezdolni do użyczenia emancypacji jak do jej

przyjęcia.

Państwo chrześcijańskie może ustosunkowywać się do Żyda tylko na sposób państwa

chrześcijańskiego, tj. stosując przywileje; pozwala więc Żydom wyodrębnić się od reszty poddanych,

naraża ich jednak na ucisk ze strony pozostałych wyodrębnionych warstw, i to tym dotkliwszy ucisk, że

jako Żydzi znajdują się oni w przeciwieństwie religijnym do religii panującej. Ale i stosunek Żyda do

państwa może być tylko żydowski, czyli uważa on państwo za coś obcego przeciwstawiając rzeczywistej

narodowości swą chimeryczną narodowość, rzeczywistemu prawu – swe iluzoryczne prawo, sądząc się

uprawnionym do wyodrębniania się od ludzkości, nie biorąc zgodnie ze swoimi zasadami żadnego udziału

w ruchu historycznym, wyczekując jakiejś przyszłości, która nie ma nic wspólnego z przyszłością ogółu

ludzi, uważając się za członka narodu żydowskiego, a naród żydowski – za naród wybrany.

Z jakiegoż więc tytułu wy, Żydzi, domagacie się emancypacji? Z racji waszej religii? Jest ona

śmiertelnym wrogiem religii państwowej. Jako obywatele państwa? W Niemczech nie ma obywateli. Jako

ludzie? Nie jesteście ludźmi, podobnie zresztą jak i ci, do których apelujecie.

Bauer postawił zagadnienie emancypacji Żydów w nowy sposób, poddawszy uprzednio krytyce

dotychczasowe sposoby stawiania i rozwiązywania tego zagadnienia. Jakimi – zapytuje on – są oni w swej

istocie , i Żyd, który ma być emancypowany, i państwo chrześcijańskie, które ma emancypować?

Odpowiedzi na te pytania udziela on w ten sposób, że poddaje krytyce religię żydowską, analizuje

przeciwieństwo religijne między żydostwem a chrystianizmem, odsłania istotę państwa chrześcijańskiego.

A czyni to z odwagą i bystrością, z talentem i gruntownością, używając języka zarówno ścisłego jak

jędrnego i pełnego werwy.

- 3 -

www.skfm-uw.w.pl

Karol Marks – W kwestii żydowskiej (1843 rok)

Jak więc rozwiązuje Bauer kwestię żydowską? Do jakich dochodzi wniosków? Sformułowanie

zagadnienia jest jego rozwiązaniem. Krytyka kwestii żydowskiej jest odpowiedzią na kwestię żydowską.

Oto jakie jego wnioski:

Aby móc emancypować innych, musimy wpierw wyemancypować samych siebie.

Najbardziej uporczywą formą przeciwieństwa między Żydem a chrześcijaninem jest przeciwieństwo

religijne . W jaki sposób rozwiązuje się jakieś przeciwieństwo? W ten sposób, że się je czyni niemożliwym.

W jaki sposób czyni się niemożliwym przeciwieństwo religijne ? W ten sposób, że się usuwa religię . Z

chwilą gdy Żyd i chrześcijanin uświadomią sobie, że ich przeciwstawne religie są tylko różnymi stopniami

rozwoju ducha ludzkiego – jakby różnymi skórami węża, które historia zrzucała ze siebie, a człowiek tym

wężem, który zmieniał skórę – wówczas stosunek między nimi przestanie być stosunkiem religijnym, stanie

się zaś stosunkiem krytycznym, naukowym , ludzkim. Nauka będzie wówczas ich jednością. A sprzeczności

w nauce rozwiązuje sama nauka.

W szczególności niemieckim Żydom przeciwstawia się brak emancypacji politycznej w ogóle, jako

też silnie zaakcentowany chrześcijański charakter państwa. Zdaniem Bauera, kwestia żydowska ma jednak

znaczenie ogólne, niezależne od specyficznie niemieckich stosunków. Jest to zagadnienie stosunku religii

do państwa, zagadnienie sprzeczności między ograniczonością religijną a emancypacją polityczną .

Wyemancypowanie się od religii stawia się jako warunek zarówno Żydowi, który chce być politycznie

emancypowany, jak i państwu, które ma emancypować i które samo ma być emancypowane.

“Dobrze – powiadają, i sam Żyd tak mówi – Żyd powinien też być emancypowany nie jako Żyd, nie

dlatego, że jest Żydem, nie dlatego, że posiada tak znakomitą ogólnoludzką zasadę moralności; sam Żyd

raczej ustąpi na dalszy plan wobec obywatela i będzie obywatelem , mimo że jest Żydem i ma nim nadal

pozostać; tzn. że jest on i pozostanie Żydem , mimo że jest obywatelem i żyje w tych samych stosunkach, co

ogól ludzi: jego żydowska i ograniczona istota odniesie w końcu zawsze zwycięstwo nad jego obowiązkami

ludzkimi i politycznymi. Przesąd pozostaje, mimo że ogólne zasady wzięły nad nim górę. Skoro jednak

pozostaje, to raczej bierze górę nad wszystkim innym”. “Tylko sofistycznie, pozornie, mógłby Żyd pozostać

Żydem w życiu państwowym; gdyby więc chciał pozostać Żydem, sam pozór byłby tym, co istotne, i

odniósłby zwycięstwo, tzn. że jego życie w państwie byłoby tylko pozorem czy też chwilowym wyjątkiem

nie odpowiadającym istocie i regule” (“Zdolność dzisiejszych Żydów i chrześcijan do emancypacji”,

“Dwadzieścia jeden arkuszy”, str. 57).

Posłuchajmy, z drugiej strony, jak Bauer formułuje zadanie państwa.

“Francja – powiada Bauer – dała nam ostatnio” (obrady Izby Deputowanych z dnia 26 grudnia 1840

r.) “w kwestii żydowskiej – jak we wszystkich innych kwestiach politycznych daje nam ciągle – obraz

życia, które jest wolne, które jednakże w ustawie znosi swą wolność, a więc ogłasza ją za pozór; a z drugiej

strony czynem przekreśla swe wolne ustawy” (“Kwestia żydowska”, str. 64).

“Powszechna wolność nie jest jeszcze we Francji prawem, również kwestia żydowska jeszcze nie

jest tam rozwiązana, gdyż wolność ustanowiona przez prawo – wszyscy obywatele są równi – jest

ograniczana w życiu, wciąż jeszcze opanowanym i rozbitym przez przywileje religijne. Ten brak wolności

w życiu oddziaływa z kolei na prawo i zmusza je do usankcjonowania podziału wolnych, w rzeczy samej,

obywateli na uciśnionych i uciskających” (str. 65).

Kiedyż więc kwestia żydowska byłaby rozwiązana, gdy chodzi o Francję?

“Żyd np. musiałby przestać być Żydem, gdyby nie licząc się z przepisami swej religii, wypełniał

obowiązki wobec państwa i współobywateli, gdyby więc np. wybierał się w sobotę do Izby Deputowanych i

brał udział w publicznych obradach. Wszelki w ogóle przywilej religijny , a więc i monopol

uprzywilejowanego kościoła, musiałby być zniesiony, a jeśliby niewielu lub wielu, lub nawet przeważająca

większość uważała, że musi spełniać swe religijne obowiązki , to sprawę tę należałoby pozostawić jej samej

jako czysto prywatną sprawę ”(str. 65).

“Gdy nie będzie religii uprzywilejowanej, nie będzie religii w ogóle. Odbierzcie religii ducha

wyłączności, a przestanie ona istnieć” (str. 66). “Podobnie jak pan Martin du Nord widział w propozycji

opuszczenia w ustawie wzmianki o niedzieli próbę deklaracji, że chrześcijaństwo przestało istnieć, z tą samą

- 4 -

www.skfm-uw.w.pl

Karol Marks – W kwestii żydowskiej (1843 rok)

słusznością (a słuszność ta jest najzupełniej uzasadniona) deklaracja, że przestrzeganie soboty nie

obowiązuje już Żyda – oznaczałaby proklamację zniesienia żydostwa" (str. 71).

Z jednej więc strony żąda Bauer, by Żyd wyrzekł się żydostwa, by w ogóle człowiek wyrzekł się

religii, jeśli ma być emancypowany jako obywatel . Z drugiej zaś strony uważa on konsekwentnie, że

polityczne zniesienie religii oznacza zniesienie religii w ogóle. Jeżeli religia stanowi przesłankę jakiegoś

państwa, to nie jest ono jeszcze prawdziwym, rzeczywistym państwem.

“Co prawda, religijne wyobrażenia dają państwu określone gwarancje. Ale jakiemu państwu?

Jakiego rodzaju państwu? ” (str. 97).

W punkcie tym występuje jednostronne ujęcie kwestii żydowskiej.

W żadnym razie nie należało ograniczyć się do badania: Kto ma emancypować? Kto ma być

emancypowany? Krytyka miała jeszcze inne zadanie, powinna była zapytać: O jaką emancypację chodzi?

Jakie warunki wynikają z istoty żądanej emancypacji? Dopiero krytyka samej emancypacji politycznej

byłaby ostateczną krytyką kwestii żydowskiej, która stałaby się przez to rzeczywiście „powszechnym

zagadnieniem epoki” .

Ponieważ Bauer nie rozpatruje zagadnienia na tym poziomie, popada on w sprzeczności. Stawia

warunki, które nie wynikają z samej istoty emancypacji politycznej . Wysuwa kwestie, których jego zadanie

nie obejmuje, i rozwiązuje zadania, które nie dają rozwiązania jego kwestii. Jeżeli Bauer o przeciwnikach

emancypacji Żydów powiada: “Błąd ich polegał tylko na tym, że z góry zakładali, iż państwo

chrześcijańskie jest jedynym prawdziwym państwem, i nie poddawali go takiej krytyce, jakiej poddawali

żydostwo” (str. 3) – to my sądzimy, że błąd Bauera polega na tym, iż poddaje on krytyce jedynie “państwo

chrześcijańskie”, a nie “państwo w ogóle”, że nie analizuje stosunku emancypacji politycznej do

emancypacji ludzkiej , wobec czego stawia warunki, które można jedynie wytłumaczyć bezkrytycznym

pomieszaniem emancypacji politycznej z ogólnoludzką emancypacją. Jeżeli Bauer pyta Żydów: Czy z

waszego punktu widzenia macie prawo domagać się emancypacji politycznej ? – to my pytamy na odwrót:

Czy z punktu widzenia emancypacji politycznej mamy prawo wymagać od Żydów wyrzeczenia się

żydostwa, a od człowieka w ogóle – wyrzeczenia się religii?

Kwestia żydowska przybiera różne formy, w zależności od państwa, w którym Żyd się znajduje. W

Niemczech, gdzie państwo polityczne, państwo jako państwo, nie istnieje, kwestia żydowska jest

zagadnieniem czysto teologicznym . Żyd znajduje się w przeciwieństwie religijnym do państwa, które

uznaje chrześcijaństwo za swą podstawę. Takie państwo jest teologiem ex professo 1 . Krytyka jest w tym

wypadku krytyką teologii, krytyką obosieczną: krytyką teologii chrześcijańskiej i teologii żydowskiej. Ale

w takim razie obracamy się wciąż jeszcze w obrębie teologii, choć mamy do niej stosunek krytyczny .

We Francji, w państwie konstytucyjnym , kwestia żydowska jest kwestią konstytucjonalizmu,

kwestią połowiczności emancypacji politycznej . Ponieważ zachowany tu jest pozór religii państwowej –

zachowany co prawda w formule nic nie mówiącej i sprzecznej samej w sobie, w formule o religii

większości – więc i stosunek Żydów do państwa zachowuje pozór religijnego, teologicznego

przeciwieństwa.

Dopiero w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej – a przynajmniej w części tych stanów –

kwestia żydowska traci swe znaczenie teologiczne i staje się kwestią rzeczywiście świecką . Tylko tam,

gdzie państwo polityczne ukształtowało się w pełni jako polityczne, tylko tam stosunek Żyda czy w ogóle

religijnego człowieka do państwa politycznego, a więc stosunek religii do państwa, może wystąpić w

formie sobie właściwej, w swej czystej formie. Krytyka tego stosunku przestaje być krytyką teologiczną,

gdy państwo przestaje odnosić się w sposób teologiczny do religii, gdy odnosi się do religii jako państwo,

czyli politycznie . Krytyka staje się wtedy krytyką państwa politycznego . W tym punkcie, w którym kwestia

ta przestaje być teologiczna , krytyka Bauera przestaje być krytyczna.

“Il n'existe aux Êtats-Unis ni religion de l'Êtat, ni religion déclarée celle de la majorité ni

prééminence d'un culte sur un autre. L'Êtat est étranger à tous les cultes” ( “Marie ou l'esclavage aux Êtats-

1 – z urzędu. – Red.

- 5 -

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: