Zaburzenia lewopółkulowe_ZA.pdf

Marta Korendo

Katedra Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej

Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Źródło: Zagadnienia Mowy i Myślenia, red. M. Michalik i A. Siudak, seria: Nowa Logopedia,

tom 1, Kraków 2010

Zaburzenia lewopółkulowe u dzieci z zespołem Aspergera

Streszczenie

Autorka przedstawia objawy uszkodzeń strukturalnych i funkcjonalnych lewej półkuli mózgu.

Omawia skutki tych uszkodzeń w zachowaniach językowych, a w konsekwencji także społecznych i

emocjonalnych dzieci z zespołem Aspergera. Wykazuje skutki tych dysfunkcji dla rozwoju

poznawczego. Wiedza na temat istoty zachowań i reakcji dzieci ze spektrum autyzmu pozwala

konstruować skuteczne programy terapeutyczne i przygotowywać dzieci do prawidłowego

funkcjonowania w szkole oraz w społeczeństwie.

Wczesne problemy z funkcjonowaniem lewej półkuli mózgu obserwujemy w wielu

zaburzeniach rozwojowych, w tym także w zespole Aspergera. Przyczyny tych trudności nie

zostały jeszcze do końca zbadane, ale dotychczasowe doniesienia badawcze wskazują, że

jednym z powodów zaburzeń ze spektrum autyzmu może być zarówno uszkodzenie struktury,

jak i funkcji mózgu. Bez względu na przyczyny, dysfunkcje lewej półkuli mózgu zawsze

prowadzą do problemów z odbiorem i tworzeniem przekazów językowych. Brak prawidłowo

działających mechanizmów lewopółkulowych należy jednak widzieć w szerszym kontekście

trudności poznawczych i sposobów działania. Zaburzenia sekwencyjności – podstawowego

programu przetwarzania bodźców przez lewą półkulę mózgu – dotyka każdej sfery

funkcjonowania dziecka, która wymaga sprawności porządkowania „po kolei”. Jedną z tych

sfer może być ruch – zaburzenia sekwencji ruchowych mogą w konsekwencji powodować:

 opóźnienie rozwoju motorycznego dotyczące praksji oralnej oraz małej i dużej

motoryki. Opóźnienia te obserwujemy podczas rozwoju dziecka na wczesnych

etapach życia (problemy z nauką chodzenia, posługiwaniem się narzędziami,

koordynacją ruchową), ale utrzymują się często na dalszych etapach, objawiając się

obniżoną sprawnością ruchową. Najczęściej w przypadku zespołu Aspergera mamy do

czynienia z nieprawidłowym rozwojem manualnym, co jest jednym z powodów

niechęci dzieci do rysowania, a w wieku szkolnym – do pisania. Proces budowania

sprawności manualnej dziecka z zespołem Aspergera jest długotrwały, dlatego

ćwiczenia doskonalące tę umiejętność trzeba wykonywać systematycznie od początku

terapii.

 problemy z czynnościami samoobsługowymi wynikają z trudności z sekwencyjnym

ich ułożeniem. Ma to zwykle ścisły związek z koniecznością wykonania (powtórzenia)

sekwencji ruchów. Z tego powodu dzieci z zespołem Aspergera przez długi czas

wykazują opóźnienia w zakresie samoobsługi, co dodatkowo zwiększa ich

niesamodzielność.

 trudności z jazdą na rowerze – jest to czynność diagnostyczna ze względu na

popularność tej formy aktywności u dzieci. Prawie każdy trzylatek posiada rowerek i

jest zachęcany, aby z niego korzystać. Z tego powodu łatwo zaobserwować posiadane

przez dziecko dysfunkcje sekwencyjne i koordynacyjne w zakresie ruchowym oraz

sposoby reagowania na propozycję tej zabawy. Dzieci z zespołem Aspergera bardzo

często odmawiają radykalnie podjęcia takich prób, a sposób ich reakcji jest odmienny

niż np. w dysleksji, gdzie dzieci często próbują jeździć, ale robią to zwykle

nieporadnie.

 kłopoty z naśladowaniem sekwencji ruchów (niechęć do rysowania) – lewopółkulowe

kłopoty z zachowaniem odpowiedniej kolejności dotyczą wszelkich ruchów , które

warunkują wykonywanie czynności złożonych. Do takich należą także ruchy

manualne, odpowiadające za precyzyjne wykonanie czynności typu rysowanie,

pisanie, wycinanie, lepienie. Reakcje dzieci z zespołem Aspergera są zwykle

impulsywne, a formy protestu radykalne. Zdecydowanie unikają zadań, które

sprawiają im trudności.

 problemy z artykulacją – sekwencyjność ruchów jest ważną składową poprawnej

artykulacji. Sprawność praksji oralnej w zakresie następstwa ruchów wyznacza

poziom prawidłowej wymowy, a brak tej sprawności może powodować opóźnienia

rozwoju języka lub pojawianie się wad wymowy.

Kolejną sferą zależną od sprawności sekwencyjnych jest słuch – zaburzenia sekwencji

słuchowych mogą być przyczyną:

 opóźnień rozwoju mowy – do problemu tego mogą przyczynić się kłopoty zarówno z

identyfikacją, różnicowaniem i zapamiętywaniem dźwięków mowy (np. kiedy język

mówiony przetwarzany jest przez struktury prawej półkuli mózgu), jak i linearnym

uporządkowaniem elementów języka odbieranych drogą słuchową. Jako

konsekwencję tych zaburzeń możemy obserwować nieprawidłowe kształtowanie się

systemu fonetyczno-fonologicznego (także pozanormatywne realizacje dźwięków

mowy), trudności z budowaniem wyrazów z sylab, kłopoty z tworzeniem zdań,

zarówno w zakresie prawidłowości składniowych, jak i fleksyjnych.

 wad wymowy – ich powody zostały omówione powyżej.

 trudności ze słuchaniem i rozumieniem mowy – zarówno tekstu mówionego, jak i

czytanego. Rozumienie języka zależy m.in. od umiejętności linearnego

uporządkowania elementów językowych. W przypadku zaburzeń lewopółkulowych

kolejność odbioru nie zawsze jest tożsama z kolejnością nadawania. Powoduje to brak

rozumienia zarówno tekstu czytanego, który ze względu na swoją odmienność

gramatyczną i leksykalną od mowy, jest w odbiorze bardzo trudny, jak i dłuższych,

złożonych wypowiedzi ustnych.

 rozumienie z konsytuacji i kontekstu – posiadające intencję komunikacji dzieci z

zespołem Aspergera mają także intuicyjną potrzebę rozumienia kierowanych do nich

komunikatów. Aby tę potrzebę sobie zapewnić, w sytuacji braku odpowiednich

kompetencji językowych, sięgają po mechanizmy kompensacyjne, m.in. po

rozumienie z kontekstu i konsytuacji. Mechanizmy te powodują przekonanie

rodziców, że dziecko rozumie przekazy słowne – skoro proszone o buty, podaje je, a

na polecenie wrzucania klocków do pudełka reaguje poprawnie. Uwadze opiekunów

umykają jednak gesty i kontekst (wskazanie palcem, wypowiadanie polecenia z

jednoczesnym rozpoczynaniem czynności lub w miejscu jednoznacznie wskazującym

na jej charakter).

Trzecią sferą zaburzoną na skutek uszkodzeń lewej półkuli mózgu jest spostrzeganie

wzrokowe. Nieprawidłowości analizy i syntezy sekwencji wzrokowych mogą powodować:

 trudności z rozumieniem treści obrazków – dotyczy to zarówno obrazków

przedstawiających przedmioty, ale przede wszystkim – sytuacje. Problem wynika

głównie z dominacji procesów analitycznych – z całego obrazka dziecko potrafi

spostrzec jedynie jeden drobny element i na nim skupić uwagę. W przypadku

obrazków sytuacyjnych, dzieci z zespołem Aspergera nie potrafią ujmować relacji

elementów na obrazkach, stąd nie dokonują właściwej syntezy przedstawionej treści.

 kłopoty z rozumieniem znaczenia symbolicznego – trudności te wynikają przede

wszystkim z deficytów językowych. Dzieci z zespołem Aspergera cechuje często

dosłowne rozumienie słów oraz zdań. Nie jest więc zwykle możliwe nazywanie

czegoś inaczej, niż dziecko to widzi (klocek nie może być stolikiem, pisak nie może

być walcem), albo odczytywanie znaczeń przenośnych, symbolicznych. Dotyczy to

także symbolicznego przedstawienia graficznego materiału tematycznego.

 problemy z ujęciem relacji na obrazku (składanie z części, historyjki obrazkowe) –

zaburzenia funkcjonowania lewej półkuli w konsekwencji prowadzą do zaburzeń

rozumienia relacji. Podczas układania całości z części dziecko musi dostrzec

wzajemny układ elementów, a nie spostrzegać, globalnie, całościowo, jednostkowo.

Podobne umiejętności konieczne są podczas odkrywania zależności w historyjkach

obrazkowych. Problemy z zauważaniem relacji oznaczają kłopoty ze spostrzeganiem

wzajemnych powiązań, zależności. Bez tej umiejętności świat może jawić się jako

zbiór odrębnych, jednostkowych elementów, bez reguł i porządku.

 problemy z nauką czytania – zwykle dzieci z zespołem Aspergera uczą się czytać

szybko. Znane jest nawet zjawisko hiperleksji, kiedy technika czytania znacznie

wyprzedza rozumienie tekstów. Niekiedy jednak trudności z nauką czytania

spowodowane są opóźnionymi umiejętnościami symbolizacji oraz trudnościami w

ustalaniu relacji. W takich sytuacjach dochodzi do zaburzeń nabywania zarówno

techniki czytania, jak i rozumienia treści.

 problemy z nauką pisania – obniżony poziom umiejętności manualnych przyczynia się

do niechęci dzieci z zespołem Aspergera do zadań typu rysowanie i pisanie. Przyczyny

tego faktu leżą także w odmiennym postrzeganiu wzrokowym, w przewadze

wzrokowych procesów analitycznych nad syntezą. Problem ten musi znaleźć się pod

ścisłą kontrolą terapeuty, ponieważ proces wypracowywania u dziecka z zespołem

Aspergera umiejętności manualnych jest długotrwały, a wypracowanie gotowości do

nauki pisania wymaga ze strony dziecka wielu żmudnych ćwiczeń.

 trudności z linearnym uporządkowaniem znaków – zaburzenia sekwencyjności lewej

półkuli mózgu często ujawniają się poprzez trudności w linearnym porządkowaniu,

m.in. znaków. Podobnie jak dzieci dyslektyczne, dzieci z zespołem Aspergera mogą

dokonywać przestawień oraz odwróceń liter, sylab, wyrazów, czy też dłuższych

fragmentów tekstu.

Trudności z sekwencyjnym opracowywaniem materiału dotyczą również wyższych

struktur językowych, np. informacji. W związku z tym obserwujemy u charakteryzowanych

dzieci także:

 trudności z porządkowaniem czasowym: przedtem/teraz/potem; na początku/na końcu

– objawiają się one przede wszystkim na poziomie organizacji informacji czasowych.

Brak linearnego uporządkowania wydarzeń skutkuje zamykaniem się dzieci w

teraźniejszości, w obszarze „tu i teraz”. W tej sytuacji dzieciom tym trudno jest

budować prawdziwy obraz otaczającego je świata, w którym poszczególne

wydarzenia tworzą ciąg czasowy oraz uporządkowany zbiór doświadczeń,

pozwalających tworzyć reguły, m.in. społeczne.

 kłopoty z opanowaniem językowego opisu relacji przestrzennych (przyimków) –

wpisują się konsekwentnie w zbiór trudności z zauważaniem i opisywaniem relacji.

Przestrzeń jest tylko jednym z wymiarów, w którym relacje warunkują prawidłowe

poznanie. Bardzo trudne są dla osób z zaburzeniami lewopółkulowymi relacje

czasowe, ponieważ wymagają pierwotnego linearnego uporządkowania zdarzeń.

 problemy z myśleniem przyczynowo-skutkowym – występują bardzo często,

podobnie jak rozumienie i nazywanie relacji czasowych, są wynikiem trudności z

linearnym porządkowaniem zdarzeń. Ustalenie przyczyny i skutku jest możliwe

wówczas, kiedy wiadomo, co było najpierw, a co potem.

 brak rozumienia poleceń wieloczłonowych – jak wiele poprzednich trudności

wynikają także z zaburzeń sekwencyjności. Wieloczłonowe polecenia wymagają

umiejętności ułożenia (zaplanowania) poszczególnych działań w odpowiedniej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: