Kolo Wiedenskie - Buczynska.pdf - filozofia w języku polskim - bibiariel

Seria My ś li i Lii d'z i e

M y ś l i i L u d z i e

Filozofia nowożytna

i współczesna

pod redakcją

doc. dr Bronisława Baczko

Hanna Buczyńska

KOŁO WIEDEŃSKIE

POCZĄTEK NEOPOZYTYWIZMU

W a r s z a w a l 9 60

W i e d z a P o w s z e c h n a

MORITZ SCHLICK

(1882—1936)

W S T Ę P

Kołem Wiedeńskim nazwali się filozofo-

wie skupieni wokół seminarium wiedeńskiego

M. Schlicka. Seminarium to zostało stworzone przez

Schlicka w 1922 roku. Skupiało ono szereg wybit-

nych postaci z ówczesnego świata naukowego. Po-

czątkiem działalności Koła Wiedeńskiego był kon-

gres filozoficzny w Pradze w 1929 r. i wydany

w tymże roku manifest filozoficzny Wissenschaft-

liche Weltauffassung. Der Wiener Kreis. Rozprawa

ta, napisana przez R. Carnapa, H. Hahna i O. Neu-

ratha, a zadedykowana Schlickowi, zawierała cha-

rakterystykę głoszonych przez nich podstawowych

tez filozoficznych, ich cele i program naukowy.

Uzupełniona została biografią naukową członków

Koła.

Działalność i wpływy Koła Wiedeńskiego roz-

wijały się dość szybko. Od początku swej działal-

ności grupa ta wykracza poza wpływy lokalne

i nabiera znaczenia i charakteru międzynarodo-

wego. Zdobywa nowych zwolenników w Berlinie

i w Anglii. Utrzymuje bliskie kontakty naukowe

ze szkołą Iwowsko-warszawską.

W roku 1930 pismo „Annalen der Philosophie"

(redagowane poprzednio przez J. Petzoldta ') zostaje

przekształcone w rocznik pt. „Erkenntnis", którego

redaktorami zostają R. Carnap i H. Reichenbach.

1 Uczeń Ayenariusa; zob. s. 12.

„Erkenntnis", które ukazywało się od roku 1930

do 1938, odegrało olbrzymią rolę. Było pismem

całkowicie opanowanym przez neopozytywistów,

jedną z podstawowych publikacji tego kierunku.

Wszystkie najistotniejsze dla nich problemy, spory,

dyskusje, rozwiązania, wszystkie czołowe nazwiska i

prace — wszystko to znalazło się w „Erkenntnis".

Pismo to jest najlepszym obrazem krótkiej, lecz bar-

dzo ożywionej działalności naukowej członków Koła

Wiedeńskiego.

Inne publikacje Koła .to serie wydawnicze:

Schriften żur wissenschaftlichen Weltauffassung,

wydawana w Wiedniu od r. 1929 przez M. Schlicka

i Ph. Franka, Einheitswissenschaft, wydawana rów-

nież w Wiedniu od r. 1933 przez Neuratha, oraz seria

późniejsza, wychodząca w Chicago po likwidacji

ośrodka wiedeńskiego, pt. International Encyćlope-

dia o f Unified Science, pod redakcją Neuratha.

W zasięgu wpływów Koła Wiedeńskiego znaj-

dowały się dwa towarzystwa naukowe: Gesellschaft

fiir empirische Philosophie w Berlinie, gdzie działał

H. Reichenbach, oraz Yerein Ernst Mach w Wiedniu.

Praca naukowa wszystkich tych grup skupiała się

wokół metodologii nauk szczegółowych i wszystkie

one miały te same inspiracje filozoficzne. Orga-

nizowano szereg kongresów filozoficznych. Pierwszy

kongres (Erk. 1 I s. 94) odbył się w Pradze w 1929 r. i

był poświęcony epistemologii nauk szczegółowych,

podobnie jak następny, który odbył się rok później

w Królewcu (Erk. I s. 414; II s. 87). W Pradze

w 1934 r. odbyła się wstępna konferencja dla orga-

nizacji międzynarodowych kongresów poświęco-

nych zagadnieniom jedności nauki.

W latach 1935—39 odbywały się coroczne kon-

gresy poświęcone jedności nauki: 1935 r. w Paryżu

(Erk. V s. 379), 1936 r. w Kopenhadze (Erk. VI

s. 275), 1937 r. w Paryżu (Erk. VII s. 63), 1938 r.

w Cambridge (Anglia) (Erk. VII s. 189), 1939 r.

w Cambridge (USA) (Erk. VIII s. 369).

„Koło nie ma stałej organizacji; składa się

z ludzi o jednakowym nastawieniu naukowym,

każdy z nich stara się włączyć w całość, wysuwa na

plan pierwszy to, co ich łączy, nikt nie chce odróżnić

się i zakłócić tego związku. Jeden może zastąpić

drugiego w szerokim zakresie, praca każdego

może być przez kogo innego kontynuowana." ł

Członkami Koła Wiedeńskiego byli m. i. na-

stępujący ludzie: G. Bergmann, R. Carnap, H. Feigl,

Ph. Frank, K. Goedel, H. Hahn, V. Kraft, K. Men-

ger, O. Neurath, Olga Hahn-Neurath, M. Schlick,

F. Weismann. Do dalszych zwolenników można za-

liczyć następujące osoby: C. G. Hempel, H. Reichen-

bach, J. Joergensen, A. J. Ayer, K. Popper, R. von

Mises, E. Zielsel. Krąg wpływów Koła stale się roz-

szerzał, a ilość zwolenników wzrastała.

Ludzie skupieni przez Koło Wiedeńskie byli

to przeważnie matematycy, logicy, fizycy, mało kto z

nich był po prostu filozofem. Było to zresztą

rzeczą naturalną i pożądaną, skoro głównym przed-

miotem ich zainteresowań była teoria poznania i

metodologia nauk szczegółowych.

Najwybitniejsi przedstawiciele Koła to: Moritz

Schlick (1882—1936), profesor filozofii w Wiedniu.

Wykładał na uniwersytetach amerykańskich w

Stanford i Berkeley. Pierwszą pracę, poświęconą

problemom etyki i estetyki, wydał w 1908 roku.

Następnie zajmował się zagadnieniami czasu i

przestrzeni. W 1918 roku ogłosił dużą pracę do-

tyczącą epistemologii pt. Allgemeine Erkenntnis-lehre

(Wien 1918), a w 1930 Die Fragen der Ethik

Wissenschaftliche Weltauffassung. Der Wiener

Kreis. Wien 1929 s. 7.

1 Erk. = „Erkenntnis".

(Wien 1930). W okresie Koła Wiedeńskiego Schlick

pisywał wiele artykułów, głównie do „Erkenntnis"

i „Kantstudien", które po jego śmierci wydano

w zbiorze Gesammelte Aufsaetze (Wien 1938). 1

Rudolf Carnap (ur. 1891), privatdocent w Wiedniu,

profesor filozofii na niemieckim uniwersytecie w

Pradze, od roku 1936 profesor filozofii w Chicago,

potem w Los Angeles. Pracował głównie nad

zagadnieniami logiki formalnej. W Kole Wiedeń-

skim odegrał nie niniejszą rolę niż Schlick. Podsta-

wowe jego prace z okresu istnienia Koła Wiedeń-

skiego to: Der logische Aufbau der Welt (Leipzig

1928), Scheinprobleme in der Ph.ilosoph.ie (Berlin

1928), Abriss der Logistik (Wien 1929), Logische

Syntax der Sprache (Wien 1934), Teslability and

Meaning, Philosophy oj Science, 1936 (pomijamy tutaj

szereg późniejszych, bardzo ważnych prac Car-napa)

oraz szereg artykułów w „Erkenntnis".

Ph. Frank, profesor fizyki teoretycznej na nie-

mieckim uniwersytecie w Pradze. Zajmował się za-

gadnieniem przyczynowości na tle współczesnej fi-

zyki. Główna praca: Das Kausalgesetz und seine

Grenzen (Wien 1932).

Hans Hahn, profesor matematyki na uniwer-

sytecie w Wiedniu.

Otto Neurath, dyrektor muzeum w Wiedniu. F.

Weismann, logik i matematyk. Człowiekiem, który

odegrał dużą rolę w historii Koła Wiedeńskiego,

chociaż sam do niego nie należał, był Ludwik

Wittgenstein. Wittgenstein rozpoczął karierę

naukową przed pierwszą wojną światową jako uczeń

Russella, jednakże dość szybko zaczął sam wpływać

na poglądy Russella. Od roku 1929 był najpierw

wykładowcą, a potem profeso-

rem w Cambridge. Ogromny wpływ na poglądy

filozoficzne neopozytywistów wywarł Wittgenstein

książką Tractatus logico-philosophicus (Londón

1922). Wyłożył w niej, wychodząc od poglądów Rus-

sella, koncepcję dotyczącą wzajemnego stosunku ję-

zyka i świata. Poza Traktatem Wittgenstein na-

pisał Philosophical Investigation (Oxford 1953).

Działalność Koła Wiedeńskiego w zasadzie za-

myka kongres w Cambridge w 1938 roku. W 1936 r.

ginie Schlick, zamordowany przez umysłowo cho-

rego studenta. W tymże roku Carnap wyjeżdża

do Stanów Zjednoczonych na uniwersytet har-

vardzki. Hahn umarł wcześniej. Faszyzacja Austrii

i związane z nią emigracje likwidują ostatecznie

wiedeńskie centrum neopozytywistów.

Neurath w Hadze, a potem w Chicago, konty-

nuuje w latach 1939—40 wydawanie „Erkenntnis"

pod nowym tytułem „Journal of Unified Science".

Działalność Koła Wiedeńskiego zamyka się

w okresie lat 1929—1938. Nie oznacza to jednak, że

w tym okresie zamyka się również aktualność kon-

cepcji filozoficznych wiedeńczyków. Przyczyny ze-

wnętrzne, które przerwały działalność Koła, nie

zdezaktualizowały jego filozofii. Filozofia stworzona

przez Koło Wiedeńskie stała się jednym z głównych

kierunków filozoficznych dwudziestego wieku, na-

leży ona nadal do żywych i aktualnych filozofii.

Oczywiście uległa dużej ewolucji od czasów dzia-

łalności Koła, ale podstawowe zasady pozostały

niezmienione.

W roku 1895 Ernest Mach stworzył na uniwer-

sytecie w Wiedniu katedrę filozofii nauk indukcyj-

nych, której profesorem był do 1901 roku. W roku

1922 katedrę tę powierzono Schlickowi. W filozo-

ficznym manifeście Wissenschaflliche Weltauffas-

sung. Der Wiener Kreis autorzy nie zaniedbują pro-

Pełna bibliografia prac M. Schlicka znajduje się

w „Erkenntnis", R. VII.

blemu swych protoplastów. Za swego bezpośrednie-

go poprzednika uważają Macha i całą filozofię empi-

riokrytycyzmu. Nawiązują również do całej linii

empiryzmu angielskiego, a w szczególności do filo-

zofii Hume'a.

Empiriokrytycyzm, którego twórcami byli E.

Mach i R. Avenarius, rozwinął się w końcu wieku XIX

w Wiedniu i w Niemczech. Główną jego tezą było

twierdzenie, iż jedyną prawdziwą i wartościową

wiedzą są nauki przyrodnicze. Jedynie do nauk

przyrodniczych można mieć zaufanie. Tylko one

dają wiedzę pewną. Nauki przyrodnicze są naukami

doświadczalnymi i w tym fakcie widział Mach

źródło ich pewności. Przeciwieństwem nauk do-

świadczalnych jest metafizyka, która nie daje po-

zytywnej wiedzy o świecie. Empiriokrytycyzm na-

zywano również pozytywizmem, właśnie ze względu

na tezę, że jedyną prawdziwą wiedzę daje

nauka. Nauka zaś, wedle poglądów Macha, powinna

być „czystym opisem" faktów empirycznych. Po-

winna ograniczać się do stawiania pytania „jak",

gdyż tylko na to pytanie jest w stanie udzielić od-

powiedzi; na pytanie „dlaczego" nauka nie odpo-

wiada. Nauka będąca jedynie „czystym opisem"

jest wiedzą doskonałą, pozbawioną wszelkiej nie-

pewności, bo polega na czynności tak niewątpliwej,

jak konstatacja faktów. Metafizyką zwano wszelką

wiedzę, która nie była opisem faktów, która wy-

kraczała poza opis faktów. Dążeniem empiriokry-

tyków był rozwój tak pojętej nauki i likwidacja

metafizyki. Pragnęli oni uwolnić naukę od meta-

fizyki. Empiriokrytycyzm był silnie związany z

ówczesnym rozwojem nauk przyrodniczych i swą

tendencją antymetafizyczną stwarzał klimat sprzy-

jający rozwojowi wiedzy nowoczesnej. W okresie,

gdy z nauk przyrodniczych eliminowano szereg

ogólnikowych, nieempirycznych i mętnych pojęć,

będących jedynie niepotrzebnym balastem, filozo-

fia „czystego doświadczenia" była odbiciem tego

stanu rzeczy i równocześnie sprzyjała tym proce-

som.

Mach rozwinął koncepcję filozoficzną, wedle

której świat składał się z wrażeń zmysłowych, zwa-

nych przez niego „elementami". Koncepcja ta, jako

subiektywistyczna, spotkała się z ostrymi atakami

ze strony zwolenników filozofii materialistycznej,

którzy wykazywali zgodnie ze zdrowym rozsądkiem,

iż filozofia Macha prowadzi do zaprzeczenia istnie-

nia wokół nas obiektywnego, niezależnego od nas

świata materialnego, a zatem jest absurdalna.

Mach twierdził, że w doświadczeniu są nam

dane jedynie wrażenia, barwy, kształty, dźwięki;

poza nie wyjść nie możemy, nie możemy na ich

podstawie nic orzekać o zewnętrznym świecie.

Wszelkie pojęcia i rozważania, które nie odnoszą

się do wrażeń zmysłowych, są metafizyką. Metafi-

zyką jest mówienie o istnieniu świata. „Ciało",

„jaźń", „materia" nie są bytami, których istnienie

należy uznać. To, co nazywamy „ciałem" czy „ma-

terią", czy „jaźnią", to jedynie różne kompleksy

wrażeń zmysłowych. Pojedyncze wrażenia zmysło-

we występują w różnych powiązaniach, to, co na-

zywamy „rzeczami", to jedynie trwałe powiązania

wrażeń. „Rzecz, ciało, materia nie są niczym innym

jak tylko związkiem elementów, kolorów, dźwię-

ków itd., czyli związkiem cech." * „W myśli przyj-

mujemy substancję od wszystkich jej cech różną,

«rzecz samą w sobie*, a wrażenia traktujemy jako

symbole tej substancji. Odwrotnie wszakże raczej

powiedzieć należy, że ciała, czyli rzeczy, są to skró-

cone symbole myślowe pewnych grup wrażeń, sym-

bole, które poza naszą myślą nie istnieją." 2

Mach: Analyse der Empfindungen. Jena 1911 s. 5.

Mach: Odczyty popularnonaukowe. Łódź 1899

s. 23.

Kolo Wiedenskie - Buczynska.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: