OSKAR KOLBERG DZIE�A WSZYSTKIE � � f$ 1 U* ? ' ''V'' �V.. OSKAR KOLBERG DZIE�A WSZYSTKIE TOM 75 3.A4U /%" POLSKIE TOWARZYSTWO LUDOZNAWCZE Wroc�aw INSTYTUT im. OSKARA KOLBERGA Pozna� ?(� 6?/00 w OSKAR KOLBERG LUBELSKIE SUPLEMENT DO TOM�W 16-17 INSTYTUT im. OSKARA KOLBERGA Pozna� 1998 WYDANO POD OPIEK� NAUKOW� POLSKIEJ AKADEMII NAUK Z DOTACJI KOMITETU BADA� NAUKOWYCH Z r�kopis�w i ze �r�de� drukowanych zebrali i opracowali BOGUS�AW LINETTE i AGATA SKRUKWA Redaktor tomu AGATA SKRUKWA I � Copyright by: Instytut im. Oskara Kolberga Pozna� 1998 ISBN 83-910110-0-3 KOMITET REDAKCYJNY Gerard Labuda - przewodnicz�cy, cz�onkowie: Jerzy Bartmi�ski, Ludwik Bielawski, Czes�aw Hernas, Bogus�aw Linette, Zbigniew Jasiewicz, Helena Kape�u�, Bronis�awa Kopczy�ska-Jaworska, W�adys�aw Kuraszkiewicz|, Jan St�szewski �LUBELSKIE" OSKARA KOLBERGA1 W pierwotnych planach Kolberga materia�y etnograficzne i folklorystyczne pomieszczone w Lubelskiem znale�� si� mia�y w dwu odr�bnych monografiach. W li�cie do Augusta Bielowskiego z marca 1869 r. w grupie B, tj. w�r�d monografii znacznie zaawansowanych, umieszcza jako seri� 14 Lubelskie, dodaj�c, �e chodzi tu o okolice Lublina i cz�� Krasnostawskiego, w grupie E � monografii najmniej zaawansowanych � umie�ci� seri� 57 Okolice Bi�goraja i Zamo�cia2. Granic� p�nocn� terenu obj�tego tymi dwoma tytu�ami by� dolny bieg Wieprza, poniewa� Mazowsze Podlaskie w tym samym li�cie okre�li� jako �kraj mi�dzy Wis��, Bugiem i Wieprzem po�o�ony"3. Zachodni� granic� by�a Wis�a mi�dzy uj�ciami Sanu i Wieprza, po�udniow� � granica zaboru rosyjskiego, co wynika�o z konieczno�ci respektowania aktualnych w�wczas podzia��w politycznych. We wst�pie do pierwszej cz�ci monografii zaznacza bowiem Kolberg wyra�nie, �e Lubelskie jest cz�ci� Ma�opolski i podkre�la podobie�stwa kultury ludowej tego regionu z reszt� po�udniowej Polski, zw�aszcza z Sandomierskiem i Krakowskiem. Wschodnia granica pozostawa�a bli�ej nie okre�lona. Wiadomo tylko, �e planowa� jako dwa osobne tomy monografi� Rusi Podlaskiej, kt�rej centralnymi punktami mia�y by� Che�m i Bia�a Podlaska. Og�lne zasady opracowania suplement�w i komentarzy podane b�d� we wst�pie do tomu 70 DWOK (Pie�ni ludu polskiego. Suplement do T. 1), otwieraj�cego cz�� suple-mentow� Dziel wszystkich Oskara Kolberga. 2List Kolberga z 15 III 1869, Korespondencja Oskara Kolberga cz.I, DWOK T. 64, s. 302 i 305. 3Tam�e, s. 302. VI Do prac redakcyjnych nad Lubelskiem przyst�pi� ostatecznie dopiero w Modlnicy, gdy ju� od kilkunastu lat nie mia� bezpo�rednich kontakt�w z tym regionem. Jak si� wydaje, przez pewien okres zamierza� opracowa� i wyda� materia�y lubelskie ��cznie ze zgromadzonymi do Rusi Podlaskiej. Przypuszcza� tak mo�na, poniewa� zachowa� si� du�y zesp� r�kopis�w (��cznie 24 karty) z zapisami 361 melodii tanecznych1, pochodz�cych z kilkunastu miejscowo�ci rozsianych w ca�ej guberni lubelskiej, tj. na terenie obj�tym Lubelskiem i Che�mskiem (bo taki ostatecznie tytu� otrzyma�a planowana monografia Rusi Podlaskiej). R�kopis ten to czystopis, w kt�rym melodie s� kolejno ponumerowane, a teksty przy�piewek w j�zyku polskim i ukrai�skim starannie wpisane z podzia�em na wiersze i zwrotki. Stan taki wskazuje, �e m�g� to by� brulion rozdzia�u �Ta�ce" przygotowany do monografii obejmuj�cej obszerny teren ca�ej gubernii lubelskiej. Ostatecznie te zapisy melodii tanecznych, jak i inne materia�y podzieli� Kolberg na dwie cz�ci, a we wst�pie do monografii Lubelskiego stwierdza: �Gubernia lubelska posiada w zachodniej i �rodkowej cz�ci ludno�� polsk� obrz�dku �aci�skiego, gdy cz�� jej wschodnio-po�ud-niow� zajmuje ludno�� ruska, dzi� obrz�dku greko-wschodniego. Dzie�o niniejsze podaje znamiona etnograficzne ludu pierwszej z tych dwu cz�ci"2 . W rezultacie materia�y pochodz�ce z miejscowo�ci le��cych w szerokim pasie pogranicznym tak okre�lonych region�w znalaz�y si� w obydwu monografiach, zale�nie od wyznania i j�zyka mieszka�c�w danej miejscow�ci. Granica mi�dzy Lubelskiem i Che�mskiem nie mo�e wi�c by� wykre�lona wyra�n� lini�. Dwa tomy Lubelskiego ukaza�y si� drukiem w latach 1883-1884. Materia�y do nich gromadzi� Kolberg od dawna w tece nr 17, zatytu�owanej Lublin. Bi�goraj. Po wydaniu monografii wi�kszo�� wykorzystanych notatek sam zniszczy� i w koncepcie Ostatniej woli ze stycznia 1886 r. zanotowa� obok nazwy teki: �Odpadki nieliczne od monografii, kt�rej Zesp� ten jest dzi� podzielony na dwie cz�ci, jedna to r�kopisy w tece 17 (sygn. 1216, k. 2-21), druga w tece 3202 (k. 33-36). Melodie numerowane s� od 1 do 145 i od 162 do 377, arkusz z melodiami nr 146-161 zagin��. 20. Kolberg Lubelskie cz. I, DWOK T. 16, s. I nlb. VII dwa tomy wysz�y z druku z pomoc� Akademii w latach 1883 i 1884, jako Lud seria XVI i XVII"1. Podobnie zawarto�� teki okre�la w nast�pnych chronologicznie wersjach testamentu. Wykonawca ostatniej woli Kolberga, dr Izydor Kopernicki, we w�asnym rejestrze spu�cizny etnograficznej przyjaciela o tece 17 pisze: �Same odpadki bez �adnej warto�ci, poprzekre�lane przez samego O.K., wi�c albo drukowane w Lubelskiem, albo przez niego� odrzucone"2. R�kopisy zachowane w Kolbergowskim archiwum nie zawieraj� wi�c pe�nej dokumentacji dotycz�cej pracy nad Lubelskiem. Na temat pobytu Kolberga w tym regionie i innych jego kontakt�w z terenem informacje znajdujemy w korepondencji, zw�aszcza w listach wymienionych z W�adys�awem Ciesielskim, J�zef� Ko�mian�wn� i Mari� Hempl�wn� � trojgiem wsp�pracownik�w terenowych, oraz w zeszycie ze spisem wydatk�w i dochod�w z lat 1859-1869, w kt�rym m.in. wyj�tkowo szczeg�owo udokumentowana jest podr� Kolberga po Lubelskiem w 1859 r. Z innych lat bada� terenowych nie zachowa�y si� dok�adne notatki, a dane jakie podaj� pozosta�e �r�d�a (np. szkic autobiografii3, itinerarium4, szkic biograficzny I. Kopernickiego5) ograniczaj� si� do daty rocznej i og�lnego stwierdzenia �Lubelskie", bez wymieniania konkretnych miejscowo�ci. Zdarza si� nawet, �e �r�d�a te s� sprzeczne. Je�eli chodzi o wyniki bada�, tj. zapisy terenowe Kolberga, to r�wnie� ta cz�� dokumentacji nie jest pe�na i nie zawiera informacji pozwalaj�cych poszerzy� nasz� wiedz� o datach bada� terenowych w tym regionie. Lubelskie w granicach wyznaczonych przez dwutomow� monografi�, by�o jednym z tych region�w, z kt�rymi Kolberg zapozna� si� nieco p�niej, ni� np. z Mazowszem czy Krakowskiem. W pierwszej jego pu- 10. Kolberg Wykaz tek r�kopi�miennych z 10 stycznia 1886 r. W: Korespondencja Oskara Kolberga cz. III, DWOKT. 66, aneks 12, s. 746. I. Kopernicki Opisanie tek Kolberga, r�kopis w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, k. 10. 3Rkp. O. Kolberga, teka 2183 (dawniej 2184), k.70. AWykaz podr�y O. Kolberga. W: Korespondencja ..., cz.. III, aneks 1, s. 704-707. 5I. Kopernicki Przedmowa wydawcy. W: O. Kolberg Przemyskie. (DWOK T. 35) s. I?-?I. VIII blikacji z lat 1842-1847 znajdujemy tylko dwie melodie zwi�zane z tym regionem1. W Pie�niach ludu weselnych publikowanych na �amach �Biblioteki Warszawskiej" w latach 1847-1849, w opisie wesela VIII zamieszcza m. in. pie�ni z okolic Pu�aw2, tj. z p�nocno-zachodniego skrawka interesuj�cego nas tu regionu. W Pie�niach ludu polskiego z 1857 r. odnotowa� ju� ponad czterdzie�ci miejscowo�ci z Lubelskiego, ale pie�ni z tego regionu zamie�ci� zaledwie kilka3, zapewne nie mia� jeszcze zbyt wielu w�asnych zapis�w. We w�asnor�cznie sporz�dzonym itinerarium4 Kolberg odnotowa� kilkakrotnie pobyt w tym regionie: �1948 � do Wessl�w do �yrzyna, Osin, Pu�aw" �1859 � [...] do Lublina, do Chojna, Bezka i Krasnego (Piotrowscy i Kosi�scy), do Ga��zowa (do Ko�mian�w)." �1865 � [...] do Lublina (Illukiewicz5) i do Ga��zowa [...]." �1866 � do Lublina (Illuk[iewicz]), na kr�tko". �1869 � do Tarnowa (Hempl�w)." �1870 � do Hempl�w (na Siedlce, Kode� W�odaw�)." Podr�e w latach 1848,1859 i 1866 wi��� si� bezpo�rednio z regionem lubelskim, notatki dotycz�ce lat 1869 i 1870 przytoczono tu tak�e, bo cho� dotycz� pobytu w Tarnowie, wsi z kt�rej materia�y wyda� Kolberg w tomach Che�mskiego, to jednak kontakty z mieszkaj�c� tam Mari� Hempl�wn� by�y bardzo wa�ne tak�e dla pracy nad Lubelskiem, a ponadto � jak wynika z innych �r�de� � w czasie podr�y do Hempl�w i powrot�w do Warszawy zatrzymywa� si� Kolberg w Lublinie i innych lO. Kolberg Pie�ni ludu polskiego. �Przyjaciel Ludu" 1847 nr 12. Przedruk : O. Kolberg Pie�ni ludowe w opracowaniu na g�os i fortepian. Cz. I (DWOK T. 67), pie�ni nr 186 i 211. O. Kolberg Pie�ni ludu weselne. �Biblioteka Warszawska" 1849, przedruk jak wy�ej, s. 615-634. 30. Kolberg Pie�ni ludu polskiego (DWOK T. 1), pie�ni nr li, 5r, 8c, 9p, 16r, 26. Spis zamieszczony tam�e na s. 449-472 mia� by� rodzajem s�ownika miejscowo�ci dla planowanej wielotomowej serii Pie�ni ludu polskiego, wi�c zamieszczenie tam nazwy nie jest r�wnoznaczne z posiadaniem przez Kolberga materia�u z danej okolicy. AWykaz podr�y Kolberga ..., s. 704-705. Sewewryn Illukiewicz (zm. przed r. 1872), by� m�em Julii Gallasch, wychowanicy Karoliny Kolberg, matki Oskara. O ile wiadomo kontakty z S. Illukiewiczem nie wi�za�y si� bezpo�rednio z badaniami etnograficznymi Kolberga. IX miejscowo�ciach tego regionu. Doda� tu trzeba, �e wizyta u Hempl�w w 1870 r. nie jest zupe�nie pewna. Informacji tej przeczy fragment listu Marii Hempl�wny z 12 listopada tego roku: �I ja r�wnie� niewymownie �a�uj�, �e nie wypad�o Szanownemu Panu by� tego lata w Tarnowie [...]"1. Ponadto itinerarium i inne znane �r�d�a nie potwierdzaj� pobytu Kolberga w Lubelskiem w 1849 r., o kt�rym wspomina Izydor Koper-nicki w Przedmowie wydawcy do Przemyskiego2. Jedynym �r�d�em, kt�re podaje bezsporne daty i trasy podr�y Kolberga jest zachowany w zbiorach Biblioteki PAN w Krakowie zeszyt ze spisem wydatk�w i dochod�w3. By� prowadzony przez Kolberga bie��co, wi�c odnotowane tam daty s� najbardziej wiarygodne, niestety zachowany egzemplarz dotyczy tylko lat 1859-1869. Wiele ...
krzyweoko