Stróżewski, Władysław - O metodzie fenomenologii.pdf - filozofia - noce-z-dniami-mylic-ciagle

Jak filozofowac ?

Studia z metodologii filozofii

Zebra! i opracowaJ- Jerzy Perzanowski

Paiistwowe Wydawnictwo Naukowe

Warszawa 1989

Władysław Stróżewski

O metodzie fenomenologii

Wstęp

Pisanie o metodzie fenomenologii dzisiaj nie jest rzeczą łatwą. Óo! czasu

pojawienia się fenomenologii najpierw w praktyce — w Logische Untersuchun-

gen (w roku 1900), a potem także w sformułowaniach programowych Edmun

da Husserla (myślę tu przede wszystkim o Ideach czystej fenomenologii i fenome

nologicznej filozofii, o artykule Fenomenologia w Encyclopaedia Britannica,

o Filozofii jako ścisłej nauce i innych) ukazało się wiele dzieł, interpretują

cych ją na różne sposoby, a także rozwijających poza ramy zakreślone począt

kowo przez jej twórcę. A przecież nie sposób zaprzeczyć, że do szeroko ro

zumianej fenomenologii należy i filozofia Heideggera, i egzystencjalizm Sar-

tre*a i hermeneutyka zarówno Ricoeura, jak Gadamera, i wreszcie — w jakimś

przynajmniej stopniu — filozofia spotkania Levinasa. Próba sprowadzenia

tych różnych orientacji metodologicznych do jednego mianownika byłaby

trudem daremnym. Musimy zadowolić się skromniejszym zadaniem. Choć

istnieje dziś wiele znakomitych opracowań metod fenomenologii *, wypadnie

nam zaprezentować jeszcze jedno, nader skromne, ograniczone do tęgo^,co —

Spośród najważniejszych prac poświęconych tej tematyce wymienić-trzeba przynajmniej

następujące: R. Ingarden, Dążenia fenomenologów, „Przegląd filozoficzny" [pis. oryg.] 1919/20,

t. V, nr 3, s. 315-351, zrewidowany przedruk [w:] R. Ingarden, Z badań nad filozofią współczesną.

Warszawa 1963, s. 269-379; tenże, Wstęp do fenomenologii Husserla. Wykłady wygłoszone rta Uni

wersytecie w Oslo (15 września — )7 listopada 1967), tłum. A. Póhawski, Warszawa 1974; H. Spie-

gelberg, The Phenomenologkal Movemeni. A Historkal Intrcduction, The Hague 1965 *, t. II, r.

XIV The Essentials ofthe Phenomenologkal Method, s. 653-701; E. Lćvinas, En decouvrant Vexi-

stence avec Husserl et Heidegger, Parrs 1974; L. Kołakowski, Husserl and the Search.for Cerjitude,

New Haven-London 1975; J. Szewczyk, O fenomenologii Edmunda Husse,rla (cfó druku, przygotowała

B. Markiewicz), Warszawa 1987.2 polskich artykułów na temat metod fenomenologii przypomnijmy

następujące: A. Stąpień, i^w^

filozofia doświadczenia rozumiejącego, [w:] Filozofia i socjologia XX wieku, wyd. 2, Warszawa 1965,

cz. II, s. 273-298; S. Kamiński, Metody .współczesnej filozofii, cz. I, „Roczniki Filozoficzne" 1967,

t. XV, z. 1, s. 25-39; W. Galewicz, Edmund Husserl — program filozofii fenomenologicznej, [w:]

jak się zdaje — pozostaje stale jej podstawowym, klasycznym zrębem. Nie

jest przy tym zamierzeniem tej wypowiedzi jakieś nowe spojrzenie na feno

menologię, Jęcz jedynie możliwie wierne oddanie jej metodologicznego cha

rakteru.

Niewielu było filozofów, którzy mogliby dorównać Husserlowi w trosce

0 zgłębienie problematyki początku filozofii. Początku — to znaczy nie tylko

jej punktu wyjścia, ale przede wszystkim jej ostatecznego fundamentu, któ

ry mógłby stać się podstawą dla wszelkiej rzetelnej wiedzy. Najważniejszym

przeto zadaniem jest znalezienie właściwie pojętej filozofii pierwszej. Jej struk

tura logiczna winna charakteryzować się najwyższym stopniem ścisłości, re

zultaty zaś jej badań — bezwzględną pewnością *. Filozofia pierwsza winna

tedy wystąpić jako nauką ścisła, prowadząca do ostatecznej oczywistości

wszystkich swych sądów, a tym samym — do pewności, opartych na niej

nauk: „[.i.] jako filozof radykalnego punktu wyjścia, właśnie dlatego, że po

dążam za przypuszczalnym celem autentycznej nauki, nie powinienem wydawać

ani dopuszczać jako naukowo ważnego żadnego takiego sądu, którego nie

zaczerpnąłbym ze sfery oczywistości, z doświadczenia uobecniającego mi od

powiednie rzeczy i stany rzeczy w ich własnej osobie" 1 . Ta ostatnia sfera:

poświadczenie rzeczy w jej ,,własnej osobie", jest zadaniem, które musi speł

nić — i nieustannie spełniać — filozofia, zwłaszcza zaś filozofia pierwsza. Naj

słynniejsze hasło sformułowane przez Husserla, a przyjęte przez wszystkich

jego uczniów, brzmi; „Zilruck zu den Sachen" — „Z powrotem do rzeczy" *.

Filozofia współczesna, Z. Kuderowicz (red.) Warszawa 19S3, t. I, s. 156-202 (zawiera bibliografię

dzieł Husserla i najważniejszych opracowań). Instruktywny zarys metody fenomenologicznej znaj

duje się także w J. M. Bocheński, Die Zeitgenossichen Denkmethoden^Bctn 1954. "Wymienić wreszcie

trzeba wybory tekstów (zarówno klasycznych, jak i opracowań) naświetlających wielostronnie

problematykę fenomenologii; szczególnie wartościowe są: Phenomenołogy. The Phihsophy of Ed- :

mund Husserl and Its Interpretatiori, J. J. Kockelmans (red.) New York 1967; Husserl, Expositions

and Appraisałs, F. A. Elliston, P. McCormick (red.), Notre Dame-London 1977. .

1 Nie musi (a nawet nie może) to być ścisłość przysługująca systemom sformalizowanym, lecz

szczególna, w gruncie rzeczy bardziej fundamentalna, ścisłość określona w swej radykalnej racjo

nalności przez samą filozofię pierwszą. „Głębia myśli jest rzeczą mądrości, wyraźność i jasność

pojęć — rzeczą ścisłej teorii. Przemiana przeczuć głębokiego umysłu w jednoznaczne twory rozumu —

oto istota procesu, w którym od nowa konstytuują się ścisłe nauki. Także nauki ścisłe miały swoje

długie okresy głębi, i tak jak one w walkach renesansu, tak filozofia w walkach naszych czasów-przebi-

jesię — ośmielam się spodzitwać — ze stopnia myślowej głębi na stopień naukowej jasności. [...}

1 największym krokiem, jaki mają do zrobienia nasze czasy, jest zrozumienie, że właściwie pojęta

filozoficzna, intuicja, fenomenologiczne uchwycenie istoty, otwiera nieskończone pole pracy,;.óraz

tłum, A. Wajs, Wstęp A. Półtawski, Warszawa 1982, s. 18 i n. (54). Uwaga: w nawiasie podaję

Stronę krytycznego wydania niemieckiego.

: * Problematykę związaną z hasłem „powrotu do rzeczy" poddał ostatnio gruntownej analizie

J. Seifert; zob. tenże, Back to«Things in Themselves». A Phcnomenohgical Foundation for Cłassicaf

Redlisnu New York-London 1987.

79-

naukę, która bez wszelkich pośrednio symbolizujących i matematyzujących; metod, bez ; a!paratu

wniosków i dowodów,-mimo to uzyskuje mnóstwo najściślejszych poznań, o rozstrzygającym znacze

niu dla wszelkiej dalszej filozofii" (E. Husserl, Filozofia jako ścisła nauka, tłum. W. Galewicz, cyt.

źą W'. Galewicz, op. cit. y s. 199, 202;. - \ '

3 E. Husserl, Medytacje kartezjańskie, z dodaniem Uwag krytycznych Romana Ingardena^

Zacznijmy od hasła powrotu do rzeczy. Wydaje się, że możemy uznać

je za punkt wyjścia (choć jeszcze nie początek) Husserlowskiej fenomenologii.

Jeśli hasło to jest istotnie uzasadnione, winniśmy zdać sobie sprawę z presu-

pozycji, które się pod nim kryją. Przede wszystkim więc — rzecz wymaga

„powrotu" do niej. Znaczy to, że w obecnej sytuacji jesteśmy od niej odda

leni, że coś ją od nas oddziela. Po drugie zaś — zakładamy, iż powrót ten

jest możliwy, a więc iż rzecz niejako się nam „odda", ukaże, odsłoni. Tymcza

sem wszak nie wiemy nawet, czym „rzecz" jest. Staje ona przed nami jako coś

„do odkrycia", coś niejako „zadanego", jej „co" jest jednak jeszcze nie znane.

Wiemy tylko, że dotarcie do niej jest w ogóle możliwe, a także, że wymaga

wysiłku odsuwania przeszkód, które stoją na drodze jej poznania. Toteż czyn

nością, którą trzeba wykonać przede wszystkim jest odsunięcie tych przeszkód,

a celem, jaki nam przyświeca, bezpośrednie doświadczenie rzeczy —jej samej

we „własnej osobie". Tak oto rodzą się dwa postulaty metodologiczne fenor

menologii: postulat redukcji filozoficznej i postulat bezpośredniego, doświad

czenia.

1. EpochŁ (enoyri)

tej rezerwy" s .

Epoche nie jest redukcją w sensie sprowadzania jednego do drugiego,

w. szczególności teorii bardziej skomplikowanej do prostszej. Tego rodzaju

redukcjonizm jest całkowicie obcy programowi fenomenologii, nastawionemu

na możliwie najwierniejsze rejestrowanie wszystkiego, co dane, i liczącego

się a priori z możliwym bogactwem nieredukowalnych wzajemnie fenomenów

i autonomią opisujących je teorii. Teraz nie chodzi jeszcze o to, by jedną teorię

zastąpić inną, lecz aby zdystansować się od każdej z nich, zawiesić jej roszcze

nie dó prawdziwości i pewności — dopóty, dopóki w podjętych na nowo ba

daniach opartych na absolutnie ugruntowanej filozofii pierwszej nie wykaże

swej prawomocności.

J Czy jednak chodzi tylko o „zawieszenie" teorji ? Czy naszemu dostępowi

dó rzeczy samych nie przeszkadzają pozateoretycznc, bardziej podstawowe,

, * E. Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii', tłum. D. Gkirularika,

Wstęp R". Jngarden, wyd. 2. Warszawa 1974, ks. I. s. 57 i n. (33)."

Redukcja o której wypadnie mówić na początku, to filozoficzna, epochę.

Wiąże się ona najściślej z postulatem bezzałożeniowości i dotyczy zawieszenia

wszelkich uznawanych dotąd za słuszne teorii, presupozycji, uprzedzeń prze^

jętych czy to z codziennego życia, czy tó z nauk, czy wreszcie ź filozofii, ^tego

wszystkiego mamy niejako oczyścić nasz umysł, by „na świeco" przystąpić

dó badania rzeczy samych. „Filozoficzna ino/jj % której zamierzam przestrze

gać;^..] na tym winna polegać, że w odniesieniu do zawartości teore

tycznej wszelkiej zastanej filozofii powstrzymujemy się całkowicie

od sądu i wszystkie nasze dowodzenia przeprowadzamy w ramach

a wobec tego tym bardziej niebezpieczne przeświadczenia, przyjmowane jako

oczywiste i—jako takie — nigdy nie kwestionowane? Czy ich oczywistość

nie jest jednak złudą? Sceptycy starożytni, a w czasach nowożytnych Karte-

zjusz, potrafili przekonywająco ukazać, jak bardzo uzasadniona jest nieufność

wobec wyników poznawczych naszych zmysłów i naszego intelektu. Nikt do

tej pory nie podważył jednakże, w sposób radykalny, prawomocności prze

świadczenia o istnieniu świata. Tymczasem pytanie o to, czy świat istnieje tak,

jak jest nam „na co dzień*' dany, w szczególności zaś, czy istnieje w sposób

realny, wydaje się w pełni prawomocne. A jeśli tak, to naiwne przekonanie

o jego istnieniu należy także „wziąć w nawias", koncentrując uwagę tylko na

tym, co jest naprawdę dane. Okaże się przy tym, że wskutek owego „wzięcia

w nawias" nic w tym, jak świat jest nam dany, nie ulegnie zmianie. .Świat

prezentuje się nam dokładnie tak samo, jak poprzednio, jednakże teza stwier

dzająca jego istnienie, przedtem jednoznacznie, choć — jak się okaże — naiw

nie, żywiona i jednoznacznie przesądzona, zjawi się teraz jako^warty^róblem.

Inaczej można by to wyrazić następująco: wszelkie nasze przeświadcze

nia, w tym także prześwia-dczenie o istnieniu świata, wyrażane w generalnej

tezie egzystencjalnej, traktujemy na równi z wszelkimi przekonaniami; wierze

niami czy teoriami, jr-kie towarzyszą nam w naszym świadomym życiu i jakie

kształtują to życie. Poszukując tego, co pewne i rezygnując ze wszelkidy moż

liwych założeń, musimy się wyzbyć tego rodzaju przeświadczeń — nie-prze

kreślając; ich zresztą, lecz „zawieszając" tylko do czasu ewentualnego ponow

nego ich przyjęcia, gdy zaakceptujemy je, po uzyskaniu oparcia w ostatecznie

ugruntowanym początku i gdy w pełni świadomie będziemy umieli je uzasad

nić. W ten sposób już w punkcie wyjścia dokonujemy tego, co na ogół w omó

wieniach metod fenomenologii umieszcza się na końcu; przeprowadzamy mia

nowicie redukcję transcendentalną, zawieszamy generalną tezę o istnieniu

świata, która narzuca się nam z pozorną oczywistością, gdy o to istnienie

spodoba ująć go w nawias" 7 . Zwróćmy uwagę na sformułowanie; „co ono

j c 'detyczna jest obok redukcji transcendentalnej, [drugą] formą podstawową

I wszystkich szczegółowych transcendentalnych metod i że obydwie wyznaczają bez reszty

! .uprawomocniony sens fenomenologii transcendentalnej" (E, Husserl, .Medytacje. karje:jąńskie,

wv\l. cyt.,s. 105).. Bodaj najbardziej kompletne przedstawienie motywów wiodących Husserla do

.konieczności redukcji transcendentalnej zob. I. Kern, The Three Ways to the, Tmttscendental Phe-

ticptoiołogicai Redttction in the Philosophy cf Edmund Husserl, [w:] Husserl. Expositions ani Apprai-

shls, wyd. cyt., s. 127-149.

7 E. Husserl, Idee..., wyd. cyt., ks. I, s. 92 i n. (56).

6,— Jak filozofować?

pytamy 6 .

Oto jak pisze o tym Husserl: „Uchylamy działanie generalnej tezy

należącej do istoty naturalnego nastawienia, ujmujemy w nawias

absolutnie wszystko, co ono obejmuje pod względem ontycznym: a więc

cały naturalny świat, który stale «jest nam obecny», «istnieje» i nadal

pozostanie obecny jako świadomościowa «rzeczywistość», nawet choć nam się

• Dla samego Husscrla zrcszlą redukcja transcendentalna była operacją bardziej podstawową:

| „Tak oto wznosimy się do metodologicznego naocznie ugruntowanego zrozumienia^ że i nt u jej a

Stróżewski, Władysław - O metodzie fenomenologii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: