metoda hellingera.pdf

Home

Wybrane aspekty etyczne metody ustawień systemowych Berta Hellingera.

A rtykuły

?Etyka ? Psychologia ? Psychoterapia?

Ogólnopolska Konferencja Naukowa

WSP w Częstochowie

21-22.10.2003.

Jarosław Jagieło

Instytut Pedagogiki Społecznej

WSP w Częstochowie

Wyciągnąć z ciemności w jasność to,

co ukryte.

Antoni Kępiński

Wielki jest ten, kto godzi się

z rozpoznaną rzeczywistością.

Bert Hellinger

Metody ustawień systemowych rodziny Berta Hellingera należy bez wątpienia do jednego z najciekawszych, ale jednocześnie

najbardziej kontrowersyjnych kierunków współczesnej terapii systemowej ostatnich lat. Zyskuje sobie dużą popularność głównie

dzięki pewnej aurze niezwykłości i niecodzienności, jaki go otacza. O zainteresowaniu pracą hellingerowską świadczyć może

choćby fakt lawinowo wręcz rosnącej liczby różnorodnych wydawnictw i pozycji książkowych, ilości szkoleń i warsztatów z tego

zakresu oraz liczby uczestników międzynarodowych konferencji poświęconych tej metodzie. W roku 2001 na takiej właśnie

konferencji obecnych było przeszło 1 600 uczestników z ponad 30 krajów świata. W maju 2003 roku na konferencji w

Würzburgu pojawiło się już ponad 2 500 osób niemal ze wszystkich krajów na świecie, nawet z tych najbardziej egzotycznych i

dalekich od Niemiec, kolebki tej szkoły terapii.

Sam twórca pracy z ustawieniami systemowymi rodziny, Bert Hellinger, zanim zaproponował swą własną metodę terapii, przez

wiele lat był misjonarzem wśród plemion Zulusów w Afryce Południowej. Później po powrocie do Europy zajął się własnym

kształceniem w dziedzinie psychoterapii. Inspirację w zaproponowanej przez siebie metodzie pracy odnaleźć można bez trudu w

różnych elementach terapii psychodynamicznej, terapii Gestalt, jak i w analizie transakcyjnej Erica Berne?a, szczególnie w

odniesieniu do teorii skryptu (nieświadomego programu życiowego), terapii pierwotnego krzyku (primal scream) Arthura Janova

jak i samej psychoterapii systemowej, głównie terapii kontekstualnej Ivana Boszormenyi-Nagy. Jednak obserwując pracę

samego Hellingera w ostatnich latach , najbardziej widoczny jest wpływ Miltona Ericksona. Samo ustawienie stanowi tylko pewną

część, czasem można odnieść paradoksalne wrażenie, że wcale nie najważniejszą, szerszego kontekstu procesu psychoterapii.

Ktoś mógłby powiedzieć: no cóż, nic nowego. Ale czy aby ?

Wiele wskazuje na to, że jest no rozwiązanie integrujące oraz syntetyzujące wiele z tych ujęć, oddziałuje na w wielu

płaszczyznach i jednocześnie w sposób znaczący różni się od innych kierunków i działań terapeutycznych. Stad też, jak pisze

Bertold Ulsamer : ? Kto się po raz pierwszy spotyka z tą pracą, na początku nie jest w stanie zobaczyć jasnego obrazu, raczej

jest zdezorientowany? .

Omawiana tu szkoła sytuowana jest dość powszechnie w nurcie psychoterapii fenomenologiczno-systemowej. Fenomenologia

polega tu na próbie rozpoznania rzeczywistości taką jaka ona jest w istocie w odniesieniu głównie do systemu rodzinnego, choć

podejmowane są także, szczególnie w ostatnim czasie próby zastosowania ustawień w innych układach systemowych np. w

organizacjach, szkolnictwie itp. Jest rzeczą charakterystyczną w ujęciu fenomenologicznym, iż przeciwieństwa spostrzegane są

jako jedność, a nie opozycyjność, jak dzieje się to przykładowo w myśleniu dialektycznym. Stąd też musi istnieć równowaga w

zakresie dobra i zła. Dobro i zło stanowią tu dopełniające się części tak, jak awers i rewers tego samego medalu. W takim

rozumieniu ? zdaniem Hellingerem ? wszelkie przykładowo ruch społeczne, zarówno te ?dobre?, jak i ?złe?, są do siebie

podobne. I tak naprawdę, przy bliższym oglądzie, niewiele różnią się od siebie. Ten sposób myślenia może przybliżyć choćby

następujący przykład. Jeżeli w systemie rodzinnym ktoś jest w szczególny sposób zbyt dobry, szlachetny i wyrozumiały wówczas

niszczy związek, gdyż najczęściej następuje brak wyrównania z drugiej strony. Uruchamia patologiczną dynamikę w

postępowaniu partnera np. poprzez wybuchy złość, gdyż osoba taka nie czuje się zdolna do uzyskania równowagi systemowej.

Wynoszenie się w jakiejkolwiek formie nad innych, w etyce Hellingera, zawsze niesie w konsekwencji wiele zła. Poczucie, że jest

się lepszym nie służy nigdy dobru. Natomiast ktoś kto początkowo jawi się nam, jako zły i niemoralny, przy bliższym oglądzie

okazuje się osobą powodowaną głęboką miłością, a ktoś inny uważany za dobrego i doskonałego, wynoszący się tym faktem

ponad pozostałych jest źródłem wielu problemów, a nierzadko także krzywd w całym systemie.

Ustawienia rodzin (Familienstellen), nazywane też czasem niefortunnie konstelacjami rodzinnym, pokazują, że kolejne pokolenia

nieświadomie przyjmują uczucia i sposób bycia swoich przodków. Obejmuje to również dawno zmarłych lub wyłączonych w

różny sposób członków systemu. Ustawienie rodziny daje sposobność niejako naocznego uświadomienie sobie, że określone

problemy psychologiczne i psychosomatyczne, a także organizacyjne w naszym miejscu pracy, mają swoje psychopatologiczne

przyczyny w przyjmowanej z pokolenia na pokolenie spuściźnie uczuć, poglądów i zasad jakimi się kierujemy. W metodzie

ustawień systemowych zmierza się na samym początku do wykrycia nieświadomego dla pacjenta systemu uwikłania. Osoba

pragnąca znaleźć rozwiązanie swojego problemu, który jest wyraźnie i ściśle klaryfikowany przez terapeutę, wybiera w grupie

przedstawicieli członków swojej aktualnej albo pierwotnej rodziny. Następnie w przestrzeni grupy ustawia te osoby zgodnie ze

swoim wewnętrznym obrazem. Zadziwiające jest często, szczególnie dla osób, które po raz pierwszy biorą udział w tego typu

zajęciach, że wybrane z grupy osoby mają zwykle bardzo jasne i klarowne odczucia relacji w ustawianej rodzinie. Mają

świadomość tego, czy stoją na właściwym miejscu, czy też nie, kogo brakuje w systemie, kto został wykluczony obciążając w ten

sposób sumienie rodziny itp. Silne emocje wywołuje z reguły próba włączenia i ponownego niejako spotkania tych właśnie

zapomnianych, wyłączonych lub zdeprecjonowanych członków systemu. Niezwykłe jest również to, że pomimo nieobecności

rzeczywistych członków rodziny na zajęciach, uporządkowana w ten sposób energia przenoszona jest na prawdziwą rodzinę.

Wielu uczestników sygnalizuje już po krótszym lub dłuższym czasie, iż nastąpiła znacząca poprawa ich relacji z najbliższymi, ale

także ze znajomymi, przyjaciółmi, czy osobami z którymi pracują.

Rola terapeuty polega na ingerencji w ten układ i wraz z podjęciem próby rozpoznania dynamiki międzygeneracyjnej uwikłań

oraz identyfikacji. Terapeuta stara się, aby pacjent z miłością i respektem zwrócił się w kierunku tych osób. Uznał ich los,

potwierdził odpowiedzialność za ich własne życie, oddał przynależną im winę, jeśli taka istnieje. Uznał także i uszanował

znaczenie i daremność, z pozoru tylko, ich ofiary i poświęcenia innych osób np. zmarłych przy porodzie, czy aborcji dzieci,

poświęcenie zmarłej w czasie porodu matki, aby wyraził szacunek wobec swojej pierwszej żony, wielkiej nieszczęśliwej miłości

dziadka, czy wobec cierpienia porzuconego dziecka. Bardzo często najpierw w rytualny, a potem rzeczywisty sposób, kończą się

w tym momencie brzemienne w skutki uwikłanie pacjenta. Symboliczne przywrócenie właściwego porządku i pozycji

poszczególnym członkom rodziny powoduje dalsze uzdrowienie relacji z bliskimi osobami. Nieświadoma, powodowana

iluzorycznym myśleniem, często jakże ślepa miłość ?wewnętrznego dziecka?, zamienia się dzięki temu w widzącą i

jednocześnie wiedzącą już teraz świadomą miłość dorosłej osoby. Idee powiązań międzypokoleniowych otwiera nowe

perspektywy zarówno dla terapii indywidualnych problemów psychologicznych i schorzeń fizycznych o podłożu

psychosomatycznym, jak i ma, jak żaden inny nurt psychoterapeutyczny, wyraźną misję sięgającą pojednania w wymiarze

międzykulturowym i makrospołecznym. Działaniem zmierzającym do uzyskania harmonii i pokoju wielu narodów, które w

kolejnych pokoleniach muszą zmierzyć się ze swą niełatwą przeszłością. Stąd nieprzypadkowym zapewne jest fakt, że kierunek

ten zyskuje duże znaczenie i zastosowanie w wielu krajach, ale powstał właśnie nie gdzie indziej, ale w Niemczech, gdzie

pokoleniu już tym razem dzieci, a nawet wnuków, wciąż jeszcze zmaga się z winą swych ojców i dziadków.

Gdzie wciąż otwarty ? jak się okazuje nawet w świetle ostatnich prób powołania centrum wypędzonych w Berlinie ? jest problem

win spowodowanych ostatnią wojną. I gdzie również czasem odnieść można wrażenie relatywizowania, a nie przyjmowania

rzeczywistej odpowiedzialności za winy swojej wspólnoty. Wszak ?nie można ciągle żyć winną naszych dziadków i ojców? ? jak

twierdzą niektórzy. A przecież przyjęcie tej winy na siebie i zrobienie czegoś cennego dla umocnienia pokoju światowego oraz

ciągłości życia na Ziemi, stanowiłoby - zgodnie z przesłaniem myślenia hellingerowskiego ? o godności narodu niemieckiego.

W niniejszym tekście pragnę odnieść się do tych wybranych elementów metody, które mają jednoznacznie etyczne konotacje.

Pragnąc jednocześnie wykazać ich bardziej relacyjne tj. powiązane z problemem więzi, niż normatywne znaczenie w omawianej

tu etyki.

Na wstępie pragnę się jednak zastrzec, iż nie jest to wyczerpująca prezentacja zagadnienia, z tego choćby powodu, że jest to

stosunkowo nowa, sięgająca zaledwie dziesięciolecia, propozycja pracy terapeutycznej. Można rzec koncepcja w stanie in statu

nascendi. Wiele wątków wymagałoby znacznie szerszego i dogłębnego wyjaśnienia, a zapewne jeszcze dalszych obserwacji

oraz uzasadnień i obiektywizacji naukowej. Również ograniczenia rozmiarów samej pracy nie stwarzają sposobności

wyczerpującego rozwinięcia szeregu istotnych kwestii. Moim zamiarem jest jedynie zaakcentowanie kluczowych pojęć i

zagadnień odnoszących się do etycznego wymiaru tej właśnie szkoły psychoterapeutycznej.

Sumienie rodziny.

Zgodnie z omawianą tu metodą, nasze psychologiczne lub somatyczne problemy mogą być efektem nieświadomego ?

systemowego rachunku sumienia?. Możemy, często wcale o tym nie wiedząc, być zidentyfikowani z jedną z osób w rodzinie,

która została w sensie systemowym pokrzywdzona lub też odrzucona. Zgodnie bowiem z hellingerowską koncepcją, obok

indywidualnego sumienia jednostki, kierującego się sankcją dobra i zła, w rodzinie możemy mówić o sumieniu odniesionym do

wspólnoty nam przynależnej. Według Hellingera ten rodzaj sumienia nie jest tym samym, co psychoanalityczne superego, mówi

on w jednym z wywiadów tak: ?Superego jest słyszalne. Ma ono coś wspólnego z uwewnętrznionymi osobami. Sumienie

[kolektywne ? przyp. J.J] sięga dalej. Działa ono również wtedy, kiedy nikt nic nie mówi.?

Działa tu pewien porządek. Na pierwszym miejscu rzecz jasna występuje rodzina, na dalszych dopiero udział innych

zbiorowości, takich jak miejsce pracy, naród, czy ludzkość. Ciekawie tę kwestię stawia prosty Somalijczyk instruując swoją

córkę, w bestsellerowej książce ostatnich miesięcy: ?Córka nomadów? , mówi tak: ?Pamiętaj. Na pierwszym miejscu stawiaj

zawsze rodzonych braci przed przyrodnimi, przyrodnich przed kuzynami, swój klan przed obcym klanem, a swoje plemię przed

innym plemieniem?. Każdy system ma własne sumienie i każdy człowiek należy do różnych systemów. Zawartość tego rodzaju

sumienia nie wiąże się z tradycyjnym rozumieniem moralności, ale z tym, co uważane jest w grupie za wartość.

Sumienie rodzinne czuwa nad trzema koniecznymi warunkami związków między członkami wspólnoty: nad więzią i wynikającą

stąd przynależnością, nad porządkiem oraz nad wyrównaniem w dawaniu i braniu. Każda z powyższych reguł funkcjonowania

systemu ma znaczenie etyczne. Przynależność, gdyż wykluczenie z rodziny stanowi jedną z najcięższych win. Porządku, gdyż

tylko ład systemowy niesie w sobie dobro. Wyrównania, gdyż brak równowagi zasług i korzyści, wywołuje zło w tej wspólnocie.

Jednak ta ostatnia zasada sprawiedliwego wyrównania w systemie skoncentrowana jest bardziej na samych stratach i zyskach,

niż na dobru i złu, które powoduje.

Stąd też często winę systemową odczuwamy jako lęk przed utratą przynależności, wyłączeniem lub oddaleniem. Zgoda z tym

aspektem sumienia odczuwana jest jako bliskość i poczucie bezpieczeństwa. Więź jest centralnym pojęciem koncepcji

Hellingera, związanym z procesami życiowymi. Nie ma nic wspólnego z tradycyjnym rozumieniem przez nas dobra i zła. Bo jak

stwierdza: ?życie nie interesuje się tym, co dobre, a co złe; życie płynie.?

Nie oznacza to jednak, że obie te kategorie są całkowicie obce autorowi. Będąc pragmatykiem, można nawet rzec ? skrajnym

pragmatykiem - skupia się z niebywałą siłą, głównie przez swoje systemowe obserwacje, na wszystkich tych faktach i

okolicznościach , jakie właśnie niosą w sobie dobro i zło. Można powiedzieć, że wobec systemu jesteśmy jak dzieci wobec

rodziny, które uważają za dobre wszystko to, co rodzina właśnie uważa za dobre. A wszystko złe, co rodzina traktuje za złe.

Więź z rodziną będąc tak ważnym aspektem koncepcji hellingerowskiej niesie czasem w sobie również ogromne cierpienie, a to

dlatego, że w losach rodziny zawarte są niejednokrotnie zdarzenia, które wpływają na życie pozostałych członków i mają

brzemienne w skutkach następstwa w kolejnych generacjach. Takie nieświadome przyjęcie losów kogoś z rodziny w tym rodzaju

terapii określane jest właśnie, jako systemowe uwikłanie.

Jest rzeczą charakterystyczną, że sumienie to wiąże nas najsilniej, gdy znajdujemy się na dole hierarchii w systemie i jesteśmy

wówczas od niego najbardziej zależni. Jeżeli natomiast zajmujemy wyższe pozycje w tej strukturze, wtedy odczuwamy większą

niezależność i sumienie zaczyna wiązać nas w mniejszym stopniu. Słabi ? zdaniem Hellingera ? są najbardziej sumienni i

pozostają najbardziej wierni. Porządek niesie w sobie dobro. Naruszenie porządku systemu odbierane jest również przez

sumienie rodzinny. Jednak ten aspekt nie narusza naszego poczucia wartości w takim stopniu, jak dwa poprzednie, gdy to

popełniamy wykroczenia wobec więzi i wyrównania. Naruszenie warunku dawania i brania wyraża się poprzez zobowiązanie lub

niewdzięczność.

Sumienie jednostkowe w sposób naturalny reaguje na sytuacje, gdy naruszony został pewien porządek wartości uznawanych

przez daną osobę. Jest ono jasno i wyraźnie sobie uświadamiane. W przypadku sumienia systemowego jest inaczej. Tutaj

potrzebny jest wgląd. Sumienie osób połączonych więzami pokrewieństwa nie jest, jak powiedzieliśmy już wcześniej, świadome,

podobnie jak porządek któremu ono służy. Jest najlepiej rozpoznawane po cierpieniu, jakie wynika z jego ignorowania. Hellinger

mówi tak: ?Nieczyste sumienie troszczy się o ludzi, których wykluczyliśmy z naszej duszy i naszej świadomości, wtedy, gdy

boimy się ich lub przeklinamy, gdy chcemy działać na przekór ich losowi, gdy ktoś czul się w stosunku do nich winny, ale nie

przyznał się do tego, nie mówiąc już o wzięciu na siebie winy i pokucie. Sumienie grupy krewnych wybiera sobie kogoś z

niewinnie nowo narodzonych, kto pod naciskiem zmysłu wyrównania naśladuje osobę wykluczona identyfikując się z nią.?

Sumienie kolektywne (nazywane tez grupowym, czy rodzinnym) zostało wyparte do nieświadomości w skutek procesów

cywilizacyjnych, gdy to jednostka, jej indywidualizm i potrzeby, wkroczyła na miejsce grupy. ?...tak też osobiste sumienie zaczęło

przejmować miejsce sumienia kolektywnego? .

W procesie terapii zostaje ono niejako odkryte na nowo.

Dodajmy jeszcze, że rozwój w tym aspekcie odbywa się tylko wtedy, gdy człowiek wchodzi do innej grupy i tam zupełnie inaczej

doświadcza tego, czym jest sumienie tej zbiorowości. Aby mógł pozostać wierny obu grupom, musi na nowo zdobyć orientację w

obowiązujących tam wartościach. Może to uczynić całkowicie bezrefleksyjnie poprzez zrównanie obu grup, lub też, wznieść się

na wyższą płaszczyznę osobistego rozwoju, gdy dokona wglądu ponad dwiema tymi grupami.

Wina.

Z sumieniem nierozerwalnie wiąże się zagadnienie winy i niewinności.

Uwikłanie nie znosi lub nie obniża winny. Hellinger mówi o tym wyraźnie i jednoznacznie . Stąd za nieuzasadnione należy uznać

te opinie krytyków, którzy twierdzą, iż bierze w obronę morderców, kazirodców, czy gwałcicieli.

Wina wynikająca z sumienia rodzinnego pojawia się najostrzej wówczas, gdy nasze ?wewnętrzne psychiczne dziecko? ma

poczucie nielojalności wobec systemu rodzinnego, gdy rodzi się obawa o przynależność, gdy rodzinne tabu może zostać

obnażone. Rozwiązanie z tego uwikłania może mieć miejsce tylko wówczas, gdy uzna się prawo do przynależności każdego z

członków rodziny, poprzez sytuację, w której rzeczywistą winę uzna się za winę. Nikomu, a szczególnie dzieciom, nie wolno

przyjmować ani winy, ani skutków choroby, ani losu, ani zobowiązań czy krzywd lub zasług, innych członków rodziny.

Daje tu o sobie znać magiczna dziecięca forma miłości, w której wierzymy, że własnym cierpieniem można zapłacić za cierpienie

innych członków rodziny. Wina musi stać przy sprawcy. Jeżeli ktoś bierze winę na siebie, to w oczywisty sposób znaczy, że ktoś

inny jej nie wziął. Nie można przypisywać komuś innemu winny lub, jak zostało to już powiedziane, brać nie naszej winy na

siebie. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu właśnie do dzieci, bowiem wina, która nie została do końca wyjaśniona

zaburza psychicznie dziecko. Tak przykładowo, dziecko bierze na siebie winę, gdy małżeństwo zostało zawarte niejako ?z

przymusu? w następstwie jego urodzenia, a matka i ojciec nie żyją w zgodzie ze sobą i są z tego powodu nieszczęśliwi. Dziecko

czuje się wówczas winne za ten stan rzeczy.

Ale lęk przed winną może też paraliżować działanie i zaangażowanie.

Hellinger w jednym ze wspomnianych wywiadów mówi tak: ?bez gotowości do bycia winnym nie istnieje gotowość do działania.

Ci, którzy chcą pozostać niewinni, pozostają słabi. Ich dążenie do pozostania bez winy powoduje, ze przysparzają cierpień

innym.? W takim sensie wina, choć może to brzmieć paradoksalnie, może czasem służyć także rozwojowi. Z całą jednak

pewnością uczy pokory. Pokornej zadumy nad przeznaczeniem każdego z nas.

Również w odniesieniu do winy daje o sobie znać myślenie fenomenologiczne Hellingera. Wina i niewinność należą do siebie,

tak jak sprawca i ofiara. Są ze sobą nierozerwalnie związane.

Przebaczenie.

Gdy pojawia się wina, może również pojawić się przebaczenie. Dla Hellingera przebaczenie jest niczym więcej niż praktykowaną

wyrozumiałością . Przebaczenie może jednak ludzi dzielić. To jednak, które ich ze sobą jednoczy jest ukryte i spokojne. Niesie w

sobie pojednanie, łagodność i pokój. Jest przejściem do porządku dziennego nad wyrządzona nam krzywdą i zapomnieniem o

tym. Związek z drugim człowiekiem jest nie tylko chroniony, ale ma szansę na pogłębienie. Osoba, która doświadczyła

przebaczenia ma poprzez przykład szansę zachować się podobnie w sytuacji, gdy sam doświadczy własnej krzywdy.

Przebaczenie może mieć jednak również swoje negatywne aspekty, wtedy gdy jest aktem wyniesienia się ponad drugiego

człowieka. Staje się wówczas rodzajem zarozumiałości i impertynecji. W samym stwierdzeniu: ?przebaczam ci? może być

zawarte oskarżenie i jednoznaczne rozstrzygnięcie, co do winy. ?...osoba, która te słowa wypowiada pomniejsza drugą osobę,

jednocześnie powiększając sama siebie? ? mówi Hellinger. Przebaczenie nie jest więc czymś, co zawsze łagodzi problemy

między ludźmi, bowiem nikt nie może nikomu tak po prostu przebaczyć. Nie jest to w naszej mocy, aby ograniczać

konsekwencje, niejednokrotnie bardzo dramatyczne, czy wręcz tragiczne, działań innych ludzi. W najlepszym razie, możemy

starać się ograniczyć skutki tych działań dla samej ofiary. Zamiast słowa: ?przebaczam?, należy raczej powiedzieć: ?zrobię co w

mojej mocy, aby konsekwencje twojego czynu pozostały przy tobie i postaram się mieć dobre życie pomimo tego, co mi

wyrządziłeś?. Wina ? powiedzmy raz jeszcze - powinna pozostać przy sprawcy.

Ważne jednak dla związku jest to, aby ofiara nie dochodziła niejako do górnej granicy swojej krzywdy. Zażądała niejako nieco

mniej niż utraciła, tak jak w rewanżu dobra dajemy nieco więcej, niż otrzymaliśmy. W tym wyraża się miłość. I jest pewną

uniwersalną formułą Hellingera na szczęście.

Przykładem może tu być sytuacja, gdy prześladowca seksualny prosi swoja córkę o przebaczenie (takie działania terapeutyczne

podejmowane są m. in. w koncepcji pracy z ofiarami wykorzystania seksualnego Cloe Madanes). Sprawca umacnia się wtedy

mimowolnie w swojej pozycji podporządkowania i uległości, braku odpowiedzialności, beztroski, czy lekkomyślności.

Dziewczynka staje się w ten sposób duża, a on pozostaje niejako mały. Jest to oczywiste nadużycie. Sytuacja może być

uzdrowiona tylko wtedy, gdy to on weźmie na siebie konsekwencje wyrządzonej jej krzywdy. A ona mu na to pozwoli. Przecież,

kiedy prosi o przebaczenie, tak naprawdę prosi córkę, aby zrobiła coś więcej niż powinna. Ogranicza w ten sposób

konsekwencje, które on - i tylko on ! - ma ponieść, a nie ktoś inny.

Prośba o przebaczenie może posiadać więc swoje pozytywne i negatywne aspekty. Może pochodzi z bólu i może pomagać w

jego uśmierzeniu. Szczególnie wtedy, gdy obie strony nie są bez winy. Mają wtedy szansę na stworzenie nowego porządku bez

powracania do tego, co wcześniej się zdarzyło. Każda ze stron zachowuje swoja godność i nikt nie wynosi się ponad drugą

osobę. Czasem jednak podobna wyrozumiałość i jej oczekiwanie jest tak zwyczajnie nie na miejscu. Dzieje się tak wtedy, gdy

wina jest zbyt wielka. Istnieją bowiem winy, których naprawić nie można jest nią morderstwo, zadenuncjowanie kogoś z

członków rodziny i uwięzienie go, wykorzystanie seksualne dziecka, aborcja. Wówczas osobie winnej nie pozostaje nic innego,

jak niesienie bagaż winy bez oczekiwania, ze kiedykolwiek zostanie ona przebaczona. ?A ofiary natomiast nie mogą przyjąć

pozycji, z której mogą, lub jest im wolno rozgrzeszać prześladowcę? ? konstatuje Hellinger. Sprawca tak ogromnego zła

oczekując bowiem przebaczenia traci z oczu ofiary, którym wyrządził krzywdę, której naprawić się nie da. Nie stwarza szansy

konstruktywnego przeżycia żałoby i opłakiwania strat. Pragnie niejako przerzucić część odpowiedzialności na innych i próbuje

znaleźć drogę do uwolnienia się od winy. Może niejednokrotnie bardziej lub mniej świadomie czuć do nich złość, zachowując się

tak, jakby należało mu się od nich przebaczenie. Uznanie swojej winny i jej konsekwencji daje bowiem człowiekowi poczucie siły

i przysługującą mu godność. Godność tę może w pełni odzyskać podejmując np. niebezpiecznych, uciążliwych lub niezwykle

trudnych oraz ryzykownych czynów i działań dla dobra szerszej społeczności. Przy sprzyjających warunkach sprawca ma nawet

szansę na odzyskanie swojego godnego miejsca wśród innych ludzi.

Ale również ci, którzy dokonują aktu przebaczenia mogą ponosić straty.

Oni także mogą tracić z oczu istotę swojej ofiary i zdolność opłakiwania krzywdy. Wznosząc się ponad sprawcę zła swoim

przebaczeniem, pomniejszają i dysklasyfikują jego wartość, traktują tak, jakby nic nie znaczył. Sprawca odczuwa także, że jego

uczynek nie jest traktowany poważnie, co może wzbudzać w nim gniew. ?Wtedy przebaczenie, karmi zło i daje mu nową siłę,

zamiast położyć mu kres? ? stwierdza Hellinger.

Ponadto ten, kto uważa, że ma prawo przebaczać innym, wtrąca się niejako do wyższego, niż on sam porządku. Stawia się

ponad prześladowcę i jego ofiarę. Gdybyśmy w tym miejscu odwołali się do znanego w analizie transakcyjnej tzw. Trójkąta

Dramatycznego S. Karpmana , moglibyśmy powiedzieć, że uzurpuje sobie w ten sposób prawo do odegrania rolę Wybawiciela.

Przebaczając sprawcy odmawiamy bowiem sprawcy wyrządzonego zła szacunku i stawiamy się na tym samym na wyższym niż

ona sam poziomie. Prześladowca i ofiara winni bowiem uznać, ze nie mogą uciec od konsekwencji tego, co się wydarzyło. Mogą

uznać swoją bezsilność i to dopiero jednoczy ich w jakiś głęboki ludzki sposób i buduje drogę pojednania. Pojednanie jest zaś

ruchem w kierunku pokoju, wewnętrznej równowagi i spokojnej harmonii.

Często jesteśmy bezsilni wobec ogromu cierpienia i winny. Pokorna odpowiedzią na taka sytuację jest tylko ? współczucie. Jest

to, jak nazywa Hellinger postawa serca i zwrócenie się jednego człowieka ku drugiemu, ale też zwrócenia się człowieka ku innej

cierpiącej istocie żywej, jaką może być też zwierze. Współczucia może nauczyć się tylko poprzez zrozumienie, że sami jesteśmy

uzależnieni od współczucia i wyrozumiałości innych. ?Z tego miejsca nikt nie osadza czy przebacza? ? zdaniem Hellingera.

Wtedy tylko pokora i poddanie czyni współczucie pokornym oraz pełnym miłości.

Etyka relacji

Na koniec już zauważmy, że etyka hellingerowska bliska jest temu, co określane bywa, jako etyka relacji w terapii kontekstualnej

Ivana Boszormeneyi-Nagy . Nie jest to więc przede wszystkim zbiór norm, zasad i wartości moralnych odnoszących się do

pojęcia dobra i zła, choć istnienia takich się nie neguje, ale poszukiwanie sprawiedliwości i uczciwości w samym systemie.

Podstawowe znaczenie dla tak pojętej etyki ma tu zasada przynależności, określonego porządku i wyrównania. Na tych regułach

wzajemnych relacji w rodzinie zbudowane są reguły moralności. Tak wic, istotne etycznie staje się przede wszystkim prawo

każdego członka rodziny do przynależności do systemu, odpowiednie dla niego miejsce oraz bilans własnych zasług i korzyści

jakie się stąd wynosi.

Jest jednak coś, co między innymi różni metodę hellingerowską od terapii kontekstualnej, wyraża się w braku stronniczości

wielorakiej psychoterapeuty stosującego ustawienia systemowe. Terapeuta solidaryzuje się tu jednoznacznie z tym członkiem

rodziny, któremu odmówiono przynależności, szacunku i równych praw. Terapeuta ma również obowiązek opowiedzenia się z

miłością i zrozumieniem po stronie zgłaszającego się na ustawienie pacjenta

i osób wykluczonych lub doświadczających szczególnego losu w systemie. Musi wejść niejako w koalicję z tym, kto został

potępiony. Może narażać go to niestety w większym stopniu, niż w przypadku podejścia Boszormeneyi-Nagy?go, na możliwość

narzucania rodzinie określonych wartości. Dotyczy to przede wszystkim niedostatecznie wyszkolonych terapeutów w zakresie

stosowania tej właśnie metody. Jest ten aspekt działania terapeutycznego, na który godzi się również zwrócić uwagę. Nie

oznacza to jednak, że zawsze musi on wystąpić. Zasady etyczne jakimi powinien kierować się terapeuta, to nie tyle ideały, co

praktyczne kryteria, którymi kieruje się w momencie podejmowania interwencji terapeutycznej. Jedyne bezwzględne zasady,

które tu obowiązują dotyczą podejścia do pacjenta z miłością i szacunkiem wraz z jego niepowtarzalną historią życia oraz tego,

że terapeuta pragnący stosować tę metodę musi szanować swoich własnych rodziców.

Zakończenie

Tak jako powiedziano już na wstępie, metoda ustawień rodziny jest nowym kierunkiem psychoterapii. Okres przeszło dziesięciu

lat jest czasem zbyt krótkim, aby w sposób całkowicie obiektywny naukowo móc określić jego walory oraz braki i ograniczenia.

Jednak istnieją już w tej chwili uzasadnione przesłanki, aby myśleć o nim, jako o nurcie posiadającym wiele odkrywczych i

niedocenianych dotąd, w innych szkołach terapii, wartości.

Jedna z uczestniczek, po zakończeniu warsztatu poświeconego tej metodzie, w odpowiedzi na ankietę napisała: Dzięki tej

metodzie zrozumiałam, że to, w jaki sposób przebiegało życie moich przodków ma znaczący wpływ i na

moje życie. Dzięki nim spojrzałam na parę spraw związanych z moją własną rodziną z zupełnie innej

perspektywy. Staram się teraz rozumieć specyficzne zachowania moich bliskich i mnie samej. Już nie

denerwuje mnie to, co wcześniej. To, co niezrozumiałe nie jest tak trudne do przyjęcia, a to co zrozumiałe

łatwiej zaakceptować. Widzę, że będąc na początku tworzenia własnej rodziny popełniam błędy, jakie

rodzice popełniali wobec mnie. Bardzo chciałabym to zmienić.

Inna uczestniczka stwierdziła: Metoda wywarła na mnie duże wrażenie, od lekkiego na początku sceptycyzmu,

po zachwyt i oszołomienie. Metoda ta nauczyła mnie patrzeć uważniej i dostrzegać to, czego nie

widziałam ja sama i inni nie widzą. To możliwość spojrzenia w głąb samego siebie i zmierzenia się z

własnymi, ale także cudzymi emocjami. Warsztaty pokazały mi, że na jeden problem każdy z członków

rodziny patrzy inaczej i inaczej to czuje. Uczucia każdej osoby są ważne i powinny być szanowane.

Każdy w rodzinie powinien być szanowany.

Ostatnie zacytowane tu słowa stanowią być może najlepszą rekomendację dla tego nowego kierunku psychoterapii.

Piśmienictwo:

Beaumont H., (wywiad z Ch. Neale), Konstelacje rodzinne: rozwiązania

praktyczne. ?Systemic Sollutions Bulletin?, nr 1, 2000, tłum. K. Korytowska (szkoleniowy materiał powielony).

Bersoff D.N., Ethical conflicts in psychology. American Psycholoical

Association. 1995

Brajer E., Śliwiński T., Wyczuwalna całość czyli systemowa terapia rodzinna

Berta Hellingera. ?Gestalt? , nr 3, 2001, s. 17-23.

Deissler K.G., Terapia systemowa jako dialog. Odkrywanie samego siebie ?

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1998.

Döring-Meijer H., Leiden ist leichter als lösen. Familienaufstellungen. Ein

Praxiskurs mit Bert Hellinger. JUNFERMANN Verlag, Paderborn 2001.

Etyczne problemy działalności badawczej i praktycznej psychologów.

(red.) J.Brzeziński, J.Poznaniak. Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Poznań 1992.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: