Platon.doc

PLATON

Prąd filozoficzny, rozpoczęty w V w., wydał w początku następnego stulecia wielką syntezę: dzieło Platona. Nie była to pierwsza synteza filozoficzna Greków, poprzedziła ją bowiem filozofia Demokryta. Ale tamta była syntezą przyrodniczej filozofii pierwszego okresy, ta zaś wyszła z nowej orientacji humanistycznej; tamta w materii, ta zaś w idei i duchu widziała osnowę bytu; tamta była systemem materialistycznym, ta zaś idealistycznym. Platon był Ateńczykiem i żył lat 80. Żył w czasach rozkwitu Aten, w atmosferze najwyższej kultury starożytnej, na którą złożyło się państwo Peryklesa, sztuka Fidiasza i ruch etyczny i naukowy, stworzony przez Sokratesa. Pochodził ze znakomitego rodu, matka miała przodka w Solonie, ojciec należał do Kodrytów. W igrzyskach olimpijskich i istmijskich odnosił zwycięstwa. Ćwiczył się w poezji, malarstwie i muzyce. Zainteresowania filozoficzne zawdzięczał dziewięcioletniemu obcowaniu z Sokratesem. Po jego śmierci odbył liczne podróże. Przebywał w Megarze, Kyrene, w Egipcie i Azji Mniejszej, w Italii i na Sycylii. Podczas podróży poznał wiele poglądów, w tym doktryny orfickie i pitagorejskie o wędrówce duszy, o uwięzieniu duszy w ciele, o dążności do najwyższej idei dobra.
Po powrocie do Aten, w gaju poświęconym Akademosowi założył szkołę (Akademię), którą kierował przez 42 lata. Była ona zorganizowana na wzór pitagorejski i miała zarówno charakter naukowy, jak i religijny. W otaczającym go życiu politycznym bezpośredniego udziału nie brał; jednak pragnął czynem na wielką skalę zastosować swe idee, zmienić cały ustrój polityczny i „filozofów uczynić królami”.

Umarł spokojnie w podeszłym wieku. Śmierć jego nastąpiła w dniu jego urodzin.

Rozwój filozofii Platona przeszedł przez trzy okresy, które odpowiadają trzem grupom jego pism:

1.     Sokratyk – przejęty zagadnieniami etycznymi i przekonaniem o istnieniu niezawodnej wiedzy pojęciowej.

2.     Zainteresowania jego wyszły poza granice sokratyki i od teorii poznania i działania zawiodły go do teorii bytu. Myśli pokrewne własnym znalazł u pitagorejczyków, elektów i Anaksagorasa. Wtedy stworzył teorię idei wiecznych. W tym samym czasie, przyjąwszy orficką religię, rozwinął naukę o duszy nieśmiertelnej (spirytualizm).

3.     W ostatniej fazie Platon wyzbył się dualizmu, który mu dawniej kazał przeciwstawiać doskonały świat idei i znikomą doczesność. Mniej przeciwstawiał idee i rzeczy, a więcej zwracał uwagi na związki między nimi. Coraz też więcej widział w rzeczywistości elementów duchowych i przez to wzmogły się spirytualistyczne pierwiastki jego filozofii. Zakres swych dociekań na filozofię przyrody i na szczegółową filozofię państwa.

 

Platon rozwinął naukę o:
1) Naukę o ideach, o ich charakterze, relacjach pomiędzy ideami a rzeczami, o ich naturze.

Platon uważał, że rzeczy są zmienne, a idee niezmienne. Przyjmował, że istnieje nie jeden rodzaj, ale dwa rodzaje bytu: byt poznawany przez zmysły i byt poznawany przez pojęcia, zniszczalny i wieczny, zmienny i niezmienny, realny i idealny, rzeczy i idee. Bytem są wieczne i niezniszczalne idee. Jedynie idee istnieją, a o rzeczach można powiedzieć co najwyżej, że – stają się. Nie ma dwóch rodzajów bytu, są tylko idee. Idee są nie przyczynami, lecz wzorami rzeczy.
2) Naukę o duszy, jej funkcjach biologicznych, poznawczych, religijnych, o zależnościach między duszą i ciałem.

Platon stworzył nowe pojęcie duszy. Istota duszy jest tym, co się samo wprowadza w ruch. Zachowując biologiczne rozumienie duszy, Platon przestał ją natomiast rozumieć materialnie. Nie całą naszą wiedzę zawdzięczamy narządom cielesnym. Poznanie jest funkcją duszy, a nie ciała. „Własności wspólne” nie ciało poznaje, lecz dusza. Ciało i jego zmysły są dla duszy narzędziem poznania. Poznaje sama bezpośrednio, bądź pośrednio, posługując się tymi narzędziami.

Według Platona dusza jest niezależna od ciała, niematerialna, niezłożona, doskonalsza od ciała. Ciało jest dla duszy więzieniem i mogiłą, ze śmiercią ciała zaczyna się dopiero prawdziwe życie duszy. Dusza w przeciwieństwie do ciała jest nieśmiertelna. Dusza trwa wiecznie. Istnienie jej nie ma końca ani początku.

Eschatologia Platona kusiła się o szczegółowe odmalowanie losów duszy: opisywała sąd pośmiertny, zamianę ciał, dawała nawet topografię miejsc, gdzie przebywają dusze po śmierci.
3) Nauka o przyrodzie, o stwórcy demiurgu - boskim budowniczym świata, naturze i materii.

Platon był daleko od mechanistycznego pojmowania przyrody, cechującego filozofię Demokryta: w przyrodzie widział nie zbiór mechaniczny części i wytwór ślepej konieczności, ale zespół organiczny, ułożony celowo i rozumnie. Choć jest materialna, ale ma pierwiastki idealne i duchowe. Pierwotnie, widząc niedoskonałość przyrody, przeciwstawił jej doskonałe idee, ale z czasem i w niej samej rozpoznał coś z doskonałości idei.

Opis stworzenia świata – „Demiurg”, czyli boski budowniczy świata, zbudował go powodowany dobrocią; doskonałość świata była mu celem i przeto uczynił go możliwie najlepszym. Dlatego budując go wziął za wzór idee. Idee są czynnikiem w postaniu świata: Demiurg był jego przyczyną sprawczą, a one celową, czyli Demiurg był siłą twórczą, a one wzorem świata. Stwórca uczynił świat żywym, uduchowionym i rozumnym. Uczynił go jedynym, jednolitym i części jego zespolił tak ściśle jak w żywym organizmie. Dał mu kształt najdoskonalszy ze wszystkich: kształt kulisty,; dał mu ruch najdoskonalszy: ruch okrężny. W całości świat jest „widzialną, żywą istotą, obrazem twórcy, postrzegalnym bogiem, jest największy i najlepszy, najpiękniejszy i najdoskonalszy.

Materia jest z natury bezkształtna, nieograniczona i nieokreślona, może natomiast przyjmować wszelkie kształty.

Dusze znajdują się nie tylko w ciałach organicznych. Planety mają dusze. Podobnie też i wszechświat jako całość nosi w sobie źródło ruchu, więc posiada duszę.

W dziedzinie przyrody Platon nie poruszał się tak swobodnie jak w rzeczach etycznych i logicznych.
4) Nauka o poznaniu (rozumowym i wrodzonym), stopniach i metodach poznania.

Nie ma dwóch rodzajów poznania, lecz jest tylko jedno: racjonalne poznanie idei: wszystko inne jest domysłem.
5) Nauka o filozofii i jej charakterze, zadaniach i celach.
6) Nauka o cnotach, czyli etyka, w tym: o istocie cnót i ich strukturze, o miłości.

Dojrzała teoria etyczna składała się z trzech tez: 1. dobra stanowią hierarchię; 2. szczytem hierarchii nie jest żadne z dóbr realnych, lecz dobro idealne: idea dobra, 3. dobra realne są natomiast początkiem i nieuniknionym etapem w drodze do szczytu.

Poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne można osiągnąć cele idealne, bezwzględne, wieczne: to sens Platońskiej teorii miłości.
7) Nauka o państwie.
8) Nauka o pięknie, sztuce, twórczości, czyli estetyce.

Pogląd Platona na sztukę nie był prosty. Sam był artystą i poetą. Platon widział w sztuce najwyższą z czynności człowieka, z drugiej zaś potępiał sztukę, mianowicie naśladowniczą, i chciał ze swego idealnego państwa usunąć artystów. Nauczył w artyście widzieć wieszcza i nauczył widzieć w nim naśladowcę.

Platon ukształtował system filozoficzny, którego istotą było:
1) w ontologii: przekonanie, że istnieje byt idealny i że byt realny jest odeń zależny.
2) w psychologii: uznanie, że dusza istnieje niezależnie od ciała i że ciało jako byt niższy jest zależne od niej.
3) w teorii poznania: twierdzenie, że istnieje wiedza rozumowa, niedoświadczalna, wrodzona, i wiedza zmysłowa, niepewna i złudna.
4) w metodologii: przyjęcie metody dialektycznej i podporządkowanie jej metody empirycznej.
5) w etyce: uznanie, że właściwym celem człowieka są dobra idealne i że dobra realne powinny być traktowane jako środki do niego wiodące.

Platon był finalistą w pojmowaniu przyrody. Pionierem logiki, teorii państwa i prawa. W założonej przez niego szkole rozwijały się: filozofia, matematyka, astronomia, logika, medycyna. Została zamknięta przez cesarza Justyniana w 529 n.e.

Pisma Platona przechowały się, o ile wiadomo w całości. Zbiór obejmuje 35 dialogów i grupę listów, razem 36 pism, podzielonych przed Trasyllosa, na podobieństwo tragedii, na 9 tetralogii. Do najważniejszych pism w dorobku Platona należą: Obrona Sokratesa, Lachem (dialog o odwadze), Charmides (o roztropności), Eutyfron (o pobożności), Protagoras (o cnocie), Gorgiasz (dialog o retoryce, zawierający krytykę egoizmu i hedonizmu), Menon (dialog o możności uczenia się cnoty, z ważnym epizodem epistemologicznym), Fajdros (alegoryczny opis stosunku duszy do idei), Fedon (o nieśmiertelności duszy), Uczta (o miłości), Teajtet (o poznaniu), Państwo (dzieło o idealnym państwie), Parmenides (pokaz dialektycznej metody), Sofista (o bycie), Fileb ( o dobrach, specjalnie o stosunku rozkoszy i mądrości), Timajos filozofia przyrody w formie opisy stworzenia świata), Prawa (powtórzony wykład teorii idealnego państwa).