drAnna Drozdowicz
RANUNCULACEAE - Jaskrowate
Postać życiowa - około 2 000 gat. (głównie w obszarach umiarkowanych półkuli północnej); w Polsce około 70 gatunków. Prawie wyłącznie rośliny zielne, wyjątkowo niewielkie krzewy lub pnącza. Byliny lub rośliny jednoroczne. Ulistnienie, pozbawione przylistków, najczęściej naprzemianległe, o blaszce często podzielonej lub głęboko wcinanej. Kwiat-o symetrii promienistej (Adonis sp. – miłek) lub grzbiecistej (Consolida sp. – ostróżeczka); okwiat niezróżnicowany (Pulsatilla sp. – sasanka) lub zróżnicowany na kielich i barwną koronę (Ranunculus sp. – jaskier); zawsze wolne listki okwiatu, liczne pręciki i od kilku do wielu wolnych słupków - osadzonych na często wypukłym dnie kwiatowym. Z przekształcenia pręcików powstają miodniki. Owoc - kilkunasienny mieszek, jednonasienne orzeszki, rzadziej jagoda np. u Actaea spicata L. – czerniec gronkowy. Biologia - kwiaty zapylane przez owady – np. trzmiele przenoszą pyłek u Aconitum sp. – tojad; wiatropylne - Thalictrum sp. – rutewka o okwiecie zredukowanym, łatwo odpadającym. Rozsiewanie owoców i nasion: przez wiatr - aparaty lotne na orzeszkach np. Pulsatilla sp., Clematis sp. – powojnik; przez zwierzęta - hakowate wyrostki Ranunculus arvensis L. – jaskier polny; przez wodę - Batrachium sp. – włosienicznik (jaskier). Przykłady - Trollius sp. – pełnik, Delphinium sp. – ostróżka, Caltha sp. – knieć (kaczeniec), Nigella sp. – czarnóżka, Ficaria verna Huds. – ziarnopłon (jaskier) wiosenny. Znaczenie - rośliny hodowane - ozdobne; lecznicze; przyprawowe - Nigella sp. Chronione - Anemone sylvestris L. – zawilec wielkokwiatowy (z. leśny),
A. narcissiflora L. – zawilec narcyzowy (z. narcyzowaty); Cimicifuga europaea Schipcz. – pluskwica europejska (p. cuchnąca); Trollius europaeus L. – pełnik europejski; Aquilegia vulgaris L. – orlik pospolity; Clematis recta L. – powojnik prosty;rodzaje: Pulsatilla i Aconitum;.
Caryophyllaceae - Goździkowate
Postać życiowa - około 2 000 gat. (głównie w klimatach umiarkowanych); w Polsce około 100 gatunków. Prawie wyłącznie rośliny zielne. Byliny lub rośliny jednoroczne. Ulistnienie najczęściej naprzeciwległe, liście często wąskie i proste. Na łodydze - "kolanka". Kwiat - zawsze promienisty, najczęściej pięciokrotny; okwiat zróżnicowany na kielich i koronę; działki kielicha wolne (Stellaria sp. – gwiazdnica) lub zrośnięte (Agrostemma githago L. – kąkol polny); wolne płatki korony, niekiedy z paznokciem. Owoc - torebka, rzadziej orzeszek lub jagoda Biologia - zapylanie przez owady. Rozsiewanie owoców i nasion: przez zwierzęta, także barochory, rzadko anemochory. Przykłady - Saponaria officinalis L. – mydlnica lekarska; Cucubalus baccifer L. – wyżpin jagodowy; Melandrium album (Mill.) Garcke – bniec biały; Cerastium arvense L. – rogownica polna; Stellaria graminea L. – gwiazdnica trawiasta. Znaczenie - rośliny ozdobne - rodzaj Dianthus – goździk. Chronione - rodzaj Dianthus - z wyj. D. carthusianorum L. – goździk kartuzek, D. deltoides L. – goździk kropkowany (g. widełkowany); Gypsophila paniculata L. – łyszczec (gipsówka) wiechowaty; Silene lithuanica Zapał. – lepnica litewska.
FAGACEAE - Bukowate
Postać życiowa - rośliny drzewiaste, około 900 gat. na kuli ziemskiej (w tym 450 gat. z rodzaju Quercus – dąb, z których większość występuje w Ameryce Północnej i Środkowej). Ulistnienie skrętoległe - liście o blaszce pojedynczej, lecz często głęboko wcinanej. Nasze ważne drzewa leśne - dwa rodzaje z 4 rodzimymi gatunkami. Kwiat - kwiaty są rozdzielnopłciowe, drobne, zebrane w kotkowate kwiatostany. Kwiaty męskie z pojedynczym okwiatem (- zazwyczaj z 6 zrośniętymi u nasady listkami); kwiaty żeńskie z jednym słupkiem dolnym (- zrośniętym z 3 owocolistków) mają niepozorny okwiat (- z drobnych łuseczek, przyrośniętych do górnej części zalążni) i w liczbie 1-3 tkwią w kupuli. Owoc - orzech otoczony całkowicie lub częściowo przez twardniejącą kupulę. Biologia - zapylanie przez wiatr. Rozsiewanie owoców: barochoria, rzadziej zoochoria. Przykłady - Fagus sylvatica L. – buk pospolity (b. zwyczajny); Quercus robur L. – dąb szypułkowy, Quercus petraea (Matt.) Liebl. (Q. sessilis Ehrh.) – dąb bezszypułkowy; Castanea sativa Mill. – kasztan jadalny. Znaczenie - ważne składniki lasów; cenne i wartościowe drewno oraz korek z Quercus suber – dąb korkowy; własności lecznicze kory Quercus sp.; walory ozdobne - parki i ogrody; jadalne owoce Castanea sativa. Chronione - brak Uwagi - Kasztanowiec zwyczajny – Aesculus hippocastanum L. (drzewo wysadzane w parkach, przy drogach - kwitnie na czas matur !!!) nie ma nic wspólnego z kasztanem jadalnym – Castanea sativa. Aesculus hippocastanum L. – kasztanowiec zwyczajny należy do rodziny Hippocastanaceae - kasztanowcowatych.
BETULACEAE - Brzozowate
Postać życiowa - drzewa, rzadziej niskie krzewy; liście skrętoległe - blaszka nie jest podzielona; około 130 gat. na kuli ziemskiej, przede wszystkim występujących w strefie umiarkowanej. W Polsce 4 rodzaje z 12 gat. Kwiat - kwiaty rozdzielnopłciowe drobne, zebrane w kwiatostany. Kwiaty męskie o różnej liczbie pręcików (często 4), mają okwiat z drobnych łuseczek lub brak okwiatu; zebrane są w kotkowate kwiatostany, w których skrętoległe podsadki wspierają trójkwiatową wierzchotkę, ulegającą redukcji do jednokwiatowej. Kwiaty żeńskie o jednym dolnym słupku, zbudowanym z dwóch owocolistków, mają łuskowaty okwiat przyrośnięty do zalążni lub brak okwiatu. Na krótkiej osi kwiatostanu są gęsto osadzone łuskowate podsadki. Kwiatostan żeński u Alnus sp. – olszy jest podobny do maleńkich szyszeczek. Owoc - orzeszek, często oskrzydlony. Biologia - rośliny wiatropylne, rozsiewanie owoców przez wiatr; owoce większe i cięższe przez zwierzęta: ptaki i gryzonie. Przykłady - Alnus glutinosa (L.) Gaertn. – olsza czarna, A. incana (L.) Moench – olsza szara; Betula pendula Roth (B. verrucosa Ehrh.) – brzoza brodawkowata (b. zwisła), B. pubescens Ehrh. – brzoza omszona; Corylus avellana L. – leszczyna pospolita (orzech laskowy); Carpinus betulus L. – grab pospolity (g. zwyczajny). Znaczenie - składniki lasów; jadalne owoce "orzechy laskowe" Chronione - Betula oycoviensis Besser – brzoza ojcowska. Uwagi - "orzechy laskowe" pochodzą z plantacji południowoeuropejskiej leszczyny tureckiej (l. drzewiastej) – C. colurna. Rozwój kwiatów u przedstawicieli tej rodziny - wczesną wiosną, przed rozlistnieniem. Pylenie objęte monitoringiem - alergeny !!!
Brassicaceae...
sm1967