Ursula K. Le Guin Zdrady (Betrayls) Na planecie O nie by�o wojny od pi�ciu tysi�cy lat, przeczyta�a, a na Gethen nigdy nie by�o wojny. Przerwa�a lektur�, by pozwoli� oczom odpocz�� i dlatego, �e usi�owa�a nauczy� si� czyta� powoli, a nie po�yka� s�owa tak, jak Tikuli po�yka� jedzenie. S�owa "nigdy nie by�o wojny" ja�nia�y w jej umy�le na tle niesko�czonego, ciemnego, mi�kkiego niedowierzania. Jak wygl�da�by �wiat bez wojny? By�by to �wiat rzeczywisty. Pok�j by� prawdziwym �yciem, �yciem pracy, nauki oraz wychowywania dzieci ku pracy i nauce. Wojna, kt�ra po�era�a prac�, nauk� i dzieci, stanowi�a zaprzeczenie rzeczywisto�ci. Jednak m�j lud potrafi jedynie zaprzecza�, pomy�la�a. Zrodzeni w mrocznym cieniu nadu�ywanej w�adzy, ustanawiamy pok�j poza �wiatem, nieosi�galne �wiat�o przewodnie. Umiemy tylko walczy�. Jedyny pok�j, jaki jeden z nas potrafi zaprowadzi� w naszym �yciu, jest zaprzeczeniem tego, �e wojna trwa, jest cieniem cienia, podwojonym niedowierzaniem. Kiedy cienie chmur przesun�y si� po bagnach i stronicy ksi��ki otwartej na jej kolanach, westchn�a, zamkn�a oczy i pomy�la�a: Jestem k�amczuch�. Potem otworzy�a oczy i czyta�a dalej o innych odleg�ych �wiatach. �pi�cy Tikuli zwin�� si� w k��bek w s�abym �wietle s�o�ca, westchn��, jak gdyby j� na�ladowa� i podrapa� si� w miejscu, gdzie gryz�a go pch�a. Gubu polowa� w trzcinach; nie widzia�a go, ale od czasu do czasu kita trzciny dygota�a, a raz samica b�otniaka wzbi�a si� w g�r�, gdacz�c z oburzeniem. Poch�oni�ta opisem dziwacznych stosunk�w spo�ecznych Ithsh, dopiero wtedy zauwa�y�a Wad�, gdy otwiera� bram�. - Och, ju� jeste� - powiedzia�a zaskoczona i poczu�a si� nie przygotowana, nieporadna i stara, jak zwykle w obecno�ci m�odych ludzi. Kiedy by�a sama, czu�a si� stara tylko w chwilach przem�czenia lub w chorobie. Mo�liwe, �e �ycie w samotno�ci mimo wszystko jej odpowiada�o. - Wejd� - powiedzia�a, wsta�a, opu�ci�a ksi��k�, podnios�a j�, po czym si�gn�a d�oni� do w�z�a w�os�w. - Wezm� tylko torb� i ju� znikam. - Nie ma po�piechu - powiedzia� cicho m�ody cz�owiek. - Eyid przyjdzie dopiero za jaki� czas. Jakie to mi�e: m�wisz mi, �e nie musz� si� spieszy�, by wyj�� z w�asnego domu, pomy�la�a Yoss, ale nic nie powiedzia�a, godz�c si� na niezno�ny, uroczy egoizm m�odych. Wr�ci�a do domu po torb� na zakupy, poprawi�a w�osy, przewi�za�a je chustk� i wysz�a na ma�� odkryt� werand�. Wada, kt�ry zd��y� usi��� na krze�le, zerwa� si� na r�wne nogi. By� nie�mia�ym ch�opcem i wed�ug niej �agodniejszym z dwojga kochank�w. - Baw si� dobrze - powiedzia�a z u�miechem, wiedz�c, �e wprawia go w zak�opotanie. - Wr�c� za par� godzin, przed zachodem s�o�ca. - Min�a bram� i ruszy�a drog�, kt�r� przyszed� Wada, ku drewnianej grobli, wij�cej si� przez bagna w stron� wsi. Wiedzia�a, �e nie spotka po drodze Eyid. Dziewczyna mia�a nadej�� jedn� ze �cie�ek od p�nocy; wysz�a ze wsi w innym momencie i w innym kierunku ni� Wada, by nikt nie zauwa�y�, �e dwoje m�odych ludzi co tydzie� znika na kilka godzin w tym samym czasie. Od trzech lat byli w sobie szale�czo zakochani i ju� dawno zamieszkaliby razem, gdyby ojciec Wady i brat ojca Eyid nie pok��cili si� o kawa�ek przydzielanej przez Korporacj� ziemi. Doprowadzi�o to do wa�ni pomi�dzy rodzinami, kt�ra jak dot�d nie sko�czy�a si� rozlewem krwi, ale wyklucza�a ma��e�stwo z mi�o�ci. Ziemia by�a cenna, a obie rodziny, mimo ub�stwa, aspirowa�y do przyw�dztwa we wsi. Nic nie mog�o pogodzi� zwa�nionych stron. Ca�a wie� w��czy�a si� w sp�r. Eyid i Wada nie mieli dok�d p�j��, nie posiadali zawodu, kt�ry pozwoli�by im utrzyma� si� w mie�cie, ani krewnych w innej wiosce, gdzie przyj�to by ich pod dach. Ich nami�tno�� ugrz�z�a w nienawi�ci starszych. Przed rokiem Yoss natkn�a si� na nich, kiedy le�eli obj�ci na zimnej ziemi na mokrad�ach - wpad�a na nich tak, jak kiedy� wpad�a na par� m�odych jelonk�w, kt�re zastyg�y w bezruchu na trawiastym legowisku, gdzie zostawi�a ich �ania. Ta para by�a r�wnie przestraszona, pi�kna i bezbronna jak jelonki. Tak pokornie prosili j�, �eby "nikomu nie powiedzia�a"; c� mia�a zrobi�? Dr��c z zimna, tulili si� do siebie jak dzieci; go�e nogi Eyid oblepia�o b�oto. - Chod�cie do mnie - nakaza�a surowo. - Na mi�o�� bosk�! - Ruszy�a, a oni nie�mia�o pod��yli za ni�. - Wr�c� mniej wi�cej za godzin� - powiedzia�a, wprowadziwszy ich do pokoju z alkow� tu� obok komina. - Nie nanie�cie b�ota! Za tym pierwszym razem kr��y�a wok� domu na wypadek, gdyby kto� ich szuka�. Teraz najcz�ciej sz�a do wsi, podczas gdy "jelonki" prze�ywa�y w jej domu godzin� s�odyczy. Byli zbyt t�pi, by podzi�kowa� jej w jakikolwiek spos�b. Wada, zbieracz torfu, m�g�by dostarczy� jej opa�u nie ryzykuj�c, �e ktokolwiek nabierze podejrze�, ale nigdy nie podarowali jej nawet kwiatka, chocia� zawsze zostawiali ��ko schludnie po�cielone. Mo�liwe, �e nie czuli szczeg�lnej wdzi�czno�ci. Bo niby dlaczego? Dawa�a im tylko to, co im si� nale�a�o: ��ko, godzin� przyjemno�ci, chwil� spokoju. Nie by�o ich win� ani jej zas�ug�, �e nikt inny nie chcia� im tego da�. Tego dnia mia�a za�atwi� sprawunki w sklepie ze s�odyczami nale��cym do wuja Eyid. Kiedy przed dwoma laty przyby�a do wsi, �lubowa�a, �e ograniczy si� do jednej miski nie przyprawionej kaszy i �yku czystej wody, ale bardzo szybko po�egna�a si� z tym postanowieniem. Od kaszy dosta�a biegunki, a woda z bagien nie nadawa�a si� do picia. Jad�a wszystkie �wie�e jarzyny, jakie mog�a kupi� lub wyhodowa�, pi�a wino, butelkowan� wod� lub soki owocowe z miasta i przechowywa�a du�y zapas s�odyczy - suszonych owoc�w, rodzynek, tafelek cukrowych, a nawet ciastek, wypiekanych przez matk� i ciotki Eyid, grubych kr��k�w z wyci�ni�t� na wierzchu mas� orzechow�, t�ustych, pozbawionych smaku, ale dziwnie syc�cych. Kupi�a ca�� torb� tych ciastek, okr�g�� tafelk� br�zowego cukru, po czym zacz�a plotkowa� z ciotkami, �niadymi, drobnymi kobietami o rozbieganych oczach, kt�re zesz�ej nocy by�y na stypie po starym Uadzie i chcia�y o tym opowiedzie�. - Ci ludzie... - s�owa te odnosi�y si� do rodziny Wady, a towarzyszy�o im znacz�ce spojrzenie, wzruszenie ramion i szyderczy u�miech - jak zwykle dali popis. Upili si�, wywo�ali b�jk�, przechwalali si�, a na koniec obrzygali ca�e mieszkanie. Chciwe, bezczelne �achmyty. Kiedy Yoss stan�a przy stoisku, �eby kupi� gazet� (kolejne �lubowanie z�amane dawno temu; zamierza�a czyta� tylko "Arkamye" i uczy� si� go na pami��), spotka�a matk� Wady i us�ysza�a, jak "ci ludzie", rodzina Eyid, przechwalali si�, wywo�ali b�jk� i obrzygali ca�e mieszkanie na stypie zesz�ej nocy. Yoss nie ograniczy�a si� do s�uchania, ale dopytywa�a si� o szczeg�y, wyci�ga�a z matki Wady co si� da�o i nie posiada�a si� z rado�ci. Jaka� ja by�am g�upia, my�la�a, powoli ruszaj�c po grobli w drog� powrotn� do domu, jaka� by�am g�upia my�l�c, �e kiedykolwiek zdo�am pi� wod� i milcze�! Nigdy, przenigdy nie zdo�am si� odczepi�. Nigdy nie b�d� wolna, nigdy nie zas�u�� na wolno��. Nawet staro�� nie zmusi mnie do tego, �ebym si� zmieni�a. Nawet strata Safnan. Stali na wprost Pi�ciu Armii. Wznosz�c w g�r� miecz, Enar rzek� do Kamye: O Panie, trzymam w d�oniach twoj� �mier�! Na co Kamye odpar�: Bracie, trzymasz swoj� w�asn� �mier�. Tak czy inaczej, zna�a te strofy. Wszyscy je znali. Enar opu�ci� miecz, poniewa� by� bohaterem, �wi�tym i m�odszym bratem Pana. Ja jednak nie zdo�am wypu�ci� z d�oni mojej �mierci; b�d� j� ho�ubi�, nienawidzi�, je�� j�, pi�, ws�uchiwa� si� w ni�, zaprosz� j� do ��ka, b�d� j� op�akiwa�, wszystko, byle tylko jej nie wypu�ci�. Wyrwa�a si� z zamy�lenia i zapatrzy�a w popo�udnie na bagnach: w bezchmurne, przes�oni�te mgie�k� niebo, odbijaj�ce si� w odleg�ym, kr�tym kanale, w z�oto s�o�ca na brunatnych trzcinach. Wia� �agodny wiatr zachodni. Doskona�y dzie�. Pi�kno �wiata, pi�kno �wiata! Miecz w mojej d�oni zwr�cony przeciwko mnie. Czemu, o Panie, sprawiasz, �e pi�kno nas zabija? Z wysi�kiem ruszy�a w dalsz� drog�, mocniej naci�gaj�c chustk� na g�ow� szybkim, niezadowolonym szarpni�ciem. Id�c w tym tempie, wkr�tce upodobni si� do Abberkama, w�druj�cego po bagnach i wznosz�cego g�o�ne okrzyki. I nagle spostrzeg�a go; przywo�a�a go my�lami: skrada� si� jak to on, jak gdyby nie dostrzega� niczego poza w�asnymi my�lami, t�uk� wielkim kosturem o drog�, jakby zabija� w�a. D�ugie siwe w�osy spada�y mu na twarz. Nie krzycza� - krzycza� tylko noc�, a ostatnio nawet nie za du�o - ale za to m�wi�; widzia�a, jak porusza ustami. Nagle spostrzeg� j�, zacisn�� usta i zamkn�� si� w sobie niczym czujne dzikie zwierz�. Zbli�yli si� ku sobie w�sk� �cie�k� na grobli, jedyne postaci na tym pustkowiu trzcin, b�ota, wody i wiatru. - Dobry wiecz�r, wodzu Abberkamie - powiedzia�a Yoss, kiedy dzieli�o ich zaledwie kilka krok�w. Ale� pot�nym by� m�czyzn�; nigdy nie przesta�o jej zdumiewa�, jaki by� wysoki, barczysty i masywny. �niad� sk�r� mia� wci�� g�adk� jak u m�odzie�ca, ale g�ow� trzyma� nisko pochylon�, a w�osy mia� siwe i zmierzwione. Wielki, haczykowaty nos i te nieufne, niewidz�ce oczy. Wymamrota� jakie� s�owa powitania, ledwo zwalniaj�c kroku. Yoss by�a tego dnia w psotnym nastroju; znudzi�y j� w�asne my�li, smutki i niedoci�gni�cia. Zatrzyma�a si� tak, �e musia� albo stan��, albo na ni� wpa��. - Czy by�e� na stypie zesz�ej nocy? - zapyta�a. Spojrza� na ni� z g�ry; czu�a, jak koncentruje wzrok na jej osobie albo jakim� jej fragmencie, a� wreszcie spyta�: - Na stypie? - Wczoraj w nocy pochowali starego Uada. Wszyscy m�czy�ni si� popili i to cud, �e nie wybuch�a wojna rodowa. - Wojna rodowa? - powt�rzy� g��bokim basem. Mo�liwe, �e nie potrafi� si� ju� skupi�, ale Yoss czu�a potrzeb�, by do niego dotrze�. - Mi�dzy Dewisami a Kamannera...
ZuzkaPOGRZEBACZ