Sozomen Hermiasz, Historia kosciola.pdf

S O Z O M E N H E R M I A S Z

H I S T O R I A K OŚC I OŁA

E d y c j a k o m p u t e r o w a : w w w . z r o d l a . h i s t o r y c z n e . p r v . p l

M a i l : h i s t o r i a n @ z . p l

MMIII ®

Hermiasza Sozomena z Salaminy

słowo wstępne

do cesarza Teodozjusza

oraz

omówienie treści Historii Kościoła

Jak powiadają, każdy z dawniejszych władców miał jakiś

szczególny przedmiot zainteresowania: dla lubiących przepych

i okazałość była to purpura czy diadem (845) i inne tego

rodzaju wspaniałości; miłośnicy literatury lubowali się w ja-

kiejś baśniowej twórczości i dziełach zdolnych pobudzić do

zachwytu; celny strzał z łuku i trafienie zwierza grubego

albo rzut włócznią czy skok na grzbiet wierzchowca — wszy-

stko to przykuwało uwagę monarchów doskonalących swe

umiejętności wojskowe. Każdy, kto uprawiał rzecz miłą sercu

cesarza, zgłaszał się na dworze; jeden przynosił kamień nie-

słychanie rzadki, drugi prezentował barwik purpury o nad-

zwyczajnym wprost blasku, inny odczytywał swe wiersze czy

też wielkie dzieło, a jeszcze inny demonstrował niezawodny

i niezwykły typ uzbrojenia. Za największy zaś honor i kró-

lewski niemal zaszczyt uważano okoliczność, że władnący

nad wszystkimi odznacza się jedną bodaj cząstką tej zwykłej

u ludzi biegłości. Nikt natomiast nie przywiązywał szczególnej

uwagi do pobożności, prawdziwej ozdoby godności cesarskiej.

Tymczasem ty, najpotężniejszy cesarzu Teodozjuszu, mówiąc

po prostu, wzbogaciłeś za sprawą Bożą wszelki rodzaj cnoty.

Purpurę i koronę nosisz jako symbol swej godności z uwagi

na tych, co na ciebie patrzą, na wewnątrz jednakże przybra-

ny jesteś w prawdziwy strój cesarski, jakim jest pobożność

i miłość do ludzi. Stąd przy każdej sposobności poeci i histo-

rycy oraz większość podległych ci wodzów i innych podda-

nych zajmuje się twoją osobą i twoimi osiągnięciami. A kiedy

organizując popisy literackie zasiadasz jako sędzia, nie po-

święcasz sumienności dla wytwornego jakiegoś efektu czy

ozdoby, ale wyrokujesz w oparciu o prawdę, zważając na styl

właściwy dla zagadnienia poruszanego przez dzieło, na figury

retoryczne, na rozplanowanie, układ, proporcję, dobór wyra-

zów, szyk zdań, powiązanie logiczne, sens i znajomość fak-

tów. Odczytujących swe utwory nagradzasz zarówno swym

orzeczeniem, jak i oklaskami, złotymi medalionami, wystawia-

niem posągów, darami i najrozmaitszymi godnościami.

Czym ty jesteś dla twórców, tym nigdy nie byli dla owego

sławnego, wspaniałego Homera starożytni Kreteńczycy, ani

Aleuadzi 1 dla Symonidesa, ani Dionizjusz, tyran Sycylii,

(848) dla Platona, ucznia Sokratesa, ani Filip Macedoński dla

Teopompa, historyka, ani wreszcie cesarz Sewer dla Oppia-

na 2 , który opisał wierszem gatunki ryb, ich naturę i sposób

dokonywania połowów. Kreteńczycy bowiem odwzajemniwszy

się Homerowi za natchnioną poezję sumą tysiąca monet, jak-

by z nieprześcignionej chełpiąc się szczodrobliwości, zapisali

swoją darowiznę na płycie sporządzonej na koszt państwa.

Aleuadzi zaś oraz Dionizjusz i Filip nie okazaliby się bardziej

dyskretni niż Kreteńczycy, którzy stroją się w pozory skrom-

nego i światłego społeczeństwa, i czym prędzej wystawiliby

w ślad za nimi kamienną tablicę, gdyby nie to, że w swej

darowiznie pozostali daleko w tyle. A cesarz Sewer, kiedy

dał Oppianowi po sztuce złota za każdy wiersz miernej poe-

zji, tak zdumiał wszystkich swą hojnością, że i teraz jeszcze

wielu nazywa wiersze Oppiana „złotymi słowami". Tak wy-

glądają dary dawnych miłośników nauki i literatury. Ty jed-

nakże, o cesarzu, w szczodrym nagradzaniu literatów nie da-

łeś się przewyższyć nikomu, do której by nie sięgnąć epoki,

i jak mi się zdaje, jest to w przypadku twojej osoby rzecz

zupełnie zrozumiała. Starając się bowiem przewyższyć wszyst-

kich cnotami, posuwasz się nieustannie naprzód, tak jak to

poznałeś pilnie studiując historię osiągnięć dawnych Greków

1 Aleuadai, jeden z najznakomitszych rodów Tessalii, potomko-

wie Aleuasa, wywodzącego się od Heraklesa. Jak podaje Herodot

(7,6) Aleuadzi wezwali do Grecji Kserksesa. Symonides z Keos

(556—468) pisywał m. in. i na zamówienia panujących. Por. Ta-

deusz Sinko, Literatura grecka, Kraków 1931, t. I, cz. l, s. 376.

2 Poeta grecki Oppian z Anazarbos w Cylicji (ok. 181—211/212)

towarzyszył ojcu, zesłanemu przez cesarza Septymiusza Sewera na

wygnanie na wyspę Melitę (na Adriatyku). Wygnańca ułaskawił,

po śmierci Sewera (w roku 211), cesarz Karakalla, któremu poeta

dedykował poemat dydaktyczny Halieutika („O rybołówstwie")

oraz drugi utwór tego rodzaju, Kynegetika („O polowaniu"). Por,

Tadeusz Sinko, Zarys literatury greckiej, PWN, Warszawa 1959,

t II. s. 487.

i Rzymian. Niektórzy mówią, że za dnia ćwiczysz się we wła-

daniu orężem i zabiegasz o tężyznę fizyczną oraz porządku-

jesz sprawy twych poddanych, już to rozstrzygając spory w

sądzie i wydając odpowiednie przepisy, już to rozważając sam

ze sobą czy też w publicznej naradzie, jakie należy uczynić

posunięcia; w nocy natomiast z zapałem pogrążasz się w książ-

kach. Powiadają także, iż do ich czytania służy ci lampa,

która w wyniku jakiegoś sztucznego urządzenia samoczynnie

dolewa oliwy do palnika z knotem, tak że w rezultacie nikt

ze służby pałacowej nie musi się trudzić dla twej pracy ani

naruszać praw natury walcząc z sennością; do tego stopnia

jesteś ludzki i delikatny zarówno dla najbliższych, jak i w

ogóle dla wszystkich, naśladując Króla niebieskiego, twego Pa-

na i obrońcę twojego, który zwykł zsyłać deszcz ożywczy tak

na sprawiedliwych, jak i niesprawiedliwych i wschodem słoń-

ca ich cieszyć, i wszystkich innych darów udzielać im bez

liku. Ponoć w swej uczoności, jak słyszę, zgłębiłeś naturę ka-

mieni i ukryte siły korzeni, i działanie leków nie gorzej od

najmędrszego Salomona, sławnego syna Dawida. A raczej

nawet jego przewyższasz w cnotach. On bowiem, przez to że

stał się niewolnikiem rozkoszy, nie uchował aż do końca

swej pobożności, która była dla niego źródłem bogactwa i mą-

drości. Ty natomiast, o najpotężniejszy, który wstrzemięźliwy

rozum przełożyłeś ponad łatwiznę rozrywki, (849) słusznie

uchodzisz nie tylko za władcę rządzącego ludźmi, lecz i za

pana mającego moc nad chorobami duszy i ciała. A jeśli

trzeba i to jeszcze powiedzieć, wiem, że potrafisz przezwycię-

żyć łaknienie wszelkiego w ogóle pokarmu i napoju, a nawet

owoce słodkiej figi — żeby użyć określenia poety — ani żadna

inna spośród nowalijek nie jest w stanie cię znęcić, chyba że

na tyle, by dotknąć i jedynie spróbować, uwielbiwszy naj-

pierw Stwórcę wszystkich rzeczy. W wytrzymałości na prag-

nienie, na upały i na mrozy zaprawiony dzięki codziennym

ćwiczeniom, uchodzisz za człowieka, którego naturą jest pa-

nowanie nad sobą. Wszak niedawno śpiesząc odwiedzić

w Poncie miasto zawdzięczające swą nazwę Heraklesowi

i pragnąc podnieść świetność grodu, przygasłą z upływem

czasu, w porze letniej odbywałeś drogę przez Bitynię. Kiedy

zaś słońce w samo południe bardzo dokuczliwie zaczęło przy-

piekać skwarem, któryś spośród twoich gwardzistów, spo-

strzegłszy cię zlanego potem i okrytego kurzawą, czym prę-

dzej chcąc ci się przysłużyć, przyniósł ci czarę wspaniale roz-

błyskującą w promieniach słonecznych, napełniwszy ją ja-

kimś przyjemnym napojem i dolawszy do tego zimnej wody.

Ty jednakże, o władco, przyjąwszy naczynie, pochwaliłeś wo-

jownika za okazaną ci życzliwość i dałeś do zrozumienia, że

w swej cesarskiej hojności szczodrze go niebawem wynagro-

dzisz; ale gdy wszyscy żołnierze z otwartymi ustami spoglą-

dali na czarę i za szczęśliwca gotowi byli uznać tego, kto się

z niej napije, na powrót oddałeś mu, o najszlachetniejszy pa-

nie, ów roztruchan i poleciłeś, by nim rozporządził według

swego upodobania. W rezultacie przewyższyłeś swoimi cnota-

mi w sposób oczywisty — jestem co do tego przekonany —

nawet Aleksandra, syna Filipa; bo jemu, jak mówią ci, co go

otaczają podziwem, kiedy ze swymi Macedończykami prze-

mierzał pustynne obszary, pewien troskliwy żołnierz przy-

niósł wyszukanej przez siebie i zaczerpniętej wody, on zaś za-

miast wypić wylał napój na ziemię. Krótko zatem rzecz ujmu-

jąc, całkiem słusznie można cię nazwać bardziej królewskim

władcą od królów, co przed tobą byli, jak to określa Homer.

Bo jedni, jak wieść niesie, nie osiągnęli nic, co by zasługiwało

na podziw, drudzy znów zaledwie jedną czy dwoma zaletami

uświetnili swoje panowanie. Ty natomiast, o potężny władco,

skupiwszy w sobie wszystkie razem cnoty, wszystkich prze-

wyższyłeś w pobożności, w dobroci, w męstwie, roztropności,

sprawiedliwości, szczodrości i wielkoduszności na miarę ce-

sarskiego Dostojeństwa. Chlubi się wszelki wiek twoim pa-

nowaniem, jedynym ze wszystkich, jakie kiedykolwiek były,

bezkrwawym i wolnym od rzezi. Dając radość uczysz podda-

nych szlachetności, pragnąc, aby z miłości i szacunku okazy-

wali gorliwość dla twej osoby i dla spraw państwowych. Tak

więc jako autor Historii Kościoła z tych wszystkich powodów

czuję się wprost zmuszony tobie ją dedykować. Bo komu ją

miałbym stosowniej poświęcić, skoro zamierzam opowiedzieć

o działalności wielu niepospolitych mężów i opisać wydarzenia

dotyczące Kościoła powszechnego, przytaczając, z ilu to i jak

wielkimi wrogami się zmierzył, zanim szczęśliwie do (852)

twoich się schronił przystani i do portu ojców twoich?

Proszę więc, o ty, który wiesz wszystko i wszelką posiadasz

cnotę, a przede wszystkim bojaźń boską, którą słowo na-

tchnione nazywa początkiem mądrości, przyjmij ode mnie to

dzieło i zbadaj je na wskroś, a wzbogaciwszy je twą dokład-

nością, staraniem swoim je oczyść. Bez wątpienia bowiem

każde miłe dla ciebie ujęcie okaże się jednocześnie pożytecz-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: