1. Przedyskutuj: Tektonika płyt a powstawanie złóż kopalin użytecznych.
Tektonika płyt rozumiana jako dział zajmujący się przestrzennym rozmieszczeniem różnych genetycznie i wiekowo struktur w skorupie ziemskiej, a także procesami prowadzącymi do mechanicznych deformacji(diastrofizm) w jej obrębie ma ogromny wpływ na tworzenie się złóż surowców.
W zależności od formy, w jakiej dane złoże występuje pod lub na powierzchni litosfery, można wyróżnić:
1.Formy izometryczne mają w przybliżeniu jednakowe wymiary w dwóch kierunkach. Są to: diapir, sztokwerk (surowiec występuje w postaci cienkich żył przecinających skałę), gniazda (nie duże skupienia, kilka-kilkadziesiąt metrów, wypełniające rozpadliny lub jamy w skorupie ziemskiej ), kieszenie (mniejsze gniazda, do kilku metrów).
2.Formy płytowe charakteryzują się znacznymi wymiarami w dwóch kierunkach, a małym wymiarem w kierunku miąższości: pokład (forma złoża typowa dla złóż osadowych, w której skupienie surowca mineralnego ograniczone jest mniej więcej równoległymi płaszczyznami. Złoża występujące w więcej, niż jednym pokładzie, to złoża wielopokładowe.), soczewki (pokłady o mniejszej szerokości i długości, wyklinowują się we wszystkich kierunkach), żyły (ograniczone dwoma zazwyczaj równoległymi płaszczyznami tnącymi niezgodnie otaczające skały), szliry (zbliżone do żył).
3.Formy słupowe (kominowe) odznaczają się wydłużeniem pionowym, małe przekroje poprzeczne, bywają eliptyczne, owalne lub zbliżonego kształtu. Wymiary poprzeczne mogą być rzędu kilku, kilkudziesięciu a nawet kilkuset metrów. W kierunku pionowym złoża te mają setki, a nawet tysiące metrów długości.
2. Co wiesz na temat subsydencji i osiadania?
Subsydencja to powolne obniżanie się pewnych obszarów skorupy ziemskiej, spowodowane przez procesy endogeniczne, głównie tektoniczne; długotrwała subsydencja prowadzi do powstawania basenów sedymentacyjnych i gromadzenia się w nich osadów znacznej grubości często płytkomorskich lub lądowych.
Problemy: obszary wybrzeża i rzek, kanały odwadniające, nieodwracalne.
Łagodzenie: przewidywanie, monitoring, kolumny w kopalniach, przepompowywanie wody.
Przykład Wenecja: zbudowana na mokradłach, zmiana rzek, eksploatacja gazu, 20000 wierceń, podnoszenie poziomu morza; zamykanie wierceń, pompowanie wody, tamy, proces nieodwracalny.
Przyczyny: trzęsienia ziemi, wulkany, kras, kompakcja, sufozja, wypompowywanie wody, górnictwo, kompakcja
Subsydencja jest jednym z procesów izostazyjnych. Izostazja to stan mechanicznej równowagi mas w skorupie ziemskiej i górnym płaszczu Ziemi. Procesy podnoszenia i obniżania powierzchni mają na celu właśnie utrzymanie tej równowagi. Subsydencja odpowiada za obniżanie.
Sufozja: proces morfologiczny polegający na ługowaniu i wypłukiwaniu drobnych cząsteczek skalnych przez wodę opadową lub roztopową. Efektem działania sufozji, oprócz powstawania próżni w gruncie są niekiedy zagłębienia na powierzchni ziemi będące efektem wymycia bądź zapadnięcia się gruntu nad podziemną próżnią sufozyjną(niekiedy osuwiska).
Kompakcja: ciężar gromadzących się osadów powoduje zbliżanie się do siebie ziaren i cząstek. Dzięki temu zmniejsza się objętość osadu, wzrasta jego gęstość i maleje porowatość.
3. Co wiesz na temat własności hydrogeologicznych skał?
Właściwościami hydrogeologicznymi skał określa się te ich cechy, które decydują o zdolności do akumulowania, oddawania i przewodzenia wody. Trzy pierwsze reprezentują cechy strukturalne skały, trzy ostatnie są natury hydraulicznej. Są one ściśle związane z własnościami strukturalnymi, a także zależą od własności fizycznych wody.
Porowatość: cechę tą nadaje skale obecności pomiędzy ziarnami lub kryształami próżni, zwanych porami związanych zwykle z genezą skały. Ilość: stosunek objętości porów do objętości skały bądź stosunek odpowiednich powierzchni w określonym przekroju. Największą porowatość mają niescementowane skały osadowe. Rozmiar: związana jest z nim postać wody i jej zdolność do poruszania się pod wpływem siły grawitacyjnej. Duże pory nadkapilarne > 0,5 mm – woda wolna, swobodnie się porusza (żwiry, grube piaski), mniejsze kapilarne > 0,0002 mm – o poruszaniu decydują siły wzniosu kapilarnego, małe pory subkapilarne < 0,0002 mm – woda nie przemieszcza się (gliny, iły). Ze względu na połączenia pory w skałach mogą być otwarte lub zamknięte.
Szczelinowatość: trzy rodzaje związane z procesami geologicznymi, które spowodowały spękanie skały. Wietrzeniowe: fizyczne wietrzenie skał, przypowierzchniowa strefa do kilkudziesięciu metrów, bezładnie rozmieszczone, mogą być wypełnione materiałem zwietrzelinowym (gliną). Tektoniczne: wynik dyslokacji tektonicznych, przeguby synklin i antyklin oraz w strefach uskokowych. Spotykane na znacznych głębokościach, od 1km nie przewodzą wody wolnej. Układ wykazuje regularność związaną z działaniem sił tektonicznych. Syngenetyczne: w wyniku naprężeń wewnętrznych występujących w niektórych skałach w trakcie ich powstawania (np. krzepnięcie magmy). Podobne do tektonicznych.
Krasowatość: występowanie w skałach próżni powstałych w wyniku rozpuszczania (ługowania) skały przez krążące w niej wody. Wapienie, dolomity, gipsy, minimalnie w np. piaskowcach o spoiwie wapiennym.
Wodochłonność: zdolność skały do pochłaniania i gromadzenia wody. Wodochłonność całkowita to sumaryczna objętość próżni otwartych: porów szczelin, próżni krasowych.
Odsączalność: zdolność skały całkowicie nasyconej do oddawania wody pod działaniem sił ciężkości lub przy spadku ciśnienia panującego w skale (przy odprężaniu).
Przepuszczalność: zdolność skał do przepuszczania (przepływu) przez nią płynów.
4. Co wiesz na temat cech jakościowych wód podziemnych?
Wody podziemne to wody, zalegające pod powierzchnią Ziemi na różnych głębokościach i powstałe na skutek różnych procesów geologicznych
Badanie jakości wód polega na określeniu ich składu chemicznego, własności fizycznych i chemicznych oraz składu bakteriologicznego. Własności te nazywamy analizami fizyko-chemicznymi i bakteriologicznymi wód.
Skład chemiczny wód oznacza skład rozpuszczonych (dysocjowanych i niezdysocjowanych) substancji występujących w wodzie (gazów, minerałów, subs. organicznych) a nie samej wody jako związku chemicznego. Skład chemiczny wód decyduje o właściwościach (chemicznych, fizycznych i organoleptycznych) wody. Niekiedy przedstawiany jest w postaci zapisu uwzględniającego jedynie skład jonowy wód lub nawet wyłącznie jony główne.
Do właściwości chemicznych wód podziemnych zaliczane są zwykle: odczyn wody (pH), warunki utleniająco-redukujące (Eh), kwasowość i zasadowość wody, jej mineralizacja lub sucha pozostałość lub twardość.
Najważniejsze właściwości fizyczne to temperatura, przewodność elektrolityczna właściwa, radoczynność, gęstość i lepkość.
Właściwości organoleptyczne wód podziemnych: smak, posmak, barwa, przezroczystość, mętność. Zależą od chemizmu wód, rozpoznawane są bezpośrednio przy pomocy zmysłów.
Skład bakteriologiczny wód obejmuje ilościową charakterystykę bakteriologicznego zanieczyszczenia wód. Biologiczna analiza wód umożliwia ustalenie stopnia ich zanieczyszczenia substancjami organicznymi, a tym samym pośrednio ich bilansu tlenowego bez analizy chemicznej na podstawie występujących gatunków i ich liczebności. Opiera się ona na określonej liczbie organizmów wskaźnikowych i wielkości ich populacji lub na występowaniu określonych zespołów żywych organizmów
Analizy wód podziemnych wykonuje się najczęściej w laboratorium, a niektóre składniki wymagają oznaczenia w terenie.
5. Opisz rodzaje map używanych w geologii stosowanej.
MAPA GEOLOGICZNA jest to "syntetyczny, graficzny obraz stanu wiedzy geologicznej o badanym i kartowanym przez geologa terenie" (= "zmniejszony obraz zjawisk geologicznych wykonany na podkładzie topograficznym").
Treść mapy geologicznej jest przedstawiana za pomocą:
1. - barw (zwykle wiek utworów),
2. - sygnatur, czyli znaków umownych (np. położenia warstw, stanowiska fauny, jaskinie itp.),
3. - symboli literowych (stratygrafia, litologia, czasem geneza utworów),
4. - szrafur (stosowane czasami - zwykle do oznaczenia litologii)
Według skali:
- ogólne, przeglądowe; >1:100 000, = kompilacyjne
- szczegółowe; 1:10 000 - 1:50 000, = wykonywane w terenie
- wielkoskalowe, plany, specjalne; 1:500 - 1:5 000. = wykonywane w terenie
Według „głębokości”:
- mapy powierzchniowe (zakryte, odkryte),
- mapy wgłębne.
Według tematyki:
Geologiczne: zazwyczaj zawierają przekrój geologiczny danego obszaru oraz profile stratygraficzno-litologiczne. Mapy te wraz z objaśnieniami tekstowymi służą za podstawę ustalania założeń budowy geologicznej i rozmieszczenia kopalin na danym obszarze, trafniejszego wyboru obszaru przy planowaniu poszukiwań kopalin a także badań ogólnych w zakresie geologii regionalnej.
Hydrogeologiczne: przedstawia się na nich głębokość pierwszego użytkowego poziomu wodonośnego, hydroizohipsy, przejawy wód mineralnych. Wyznacza się także obszary o różnym stopniu izolacji pierwszego użytkowego poziomu wodonośnego.
Geologiczno-gospodarcze: są kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin w strefie przypowierzchniowej i wgłębnej oraz gospodarki złożami na tle wybranych elementów górnictwa, hydrogeologii, geologii inżynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Informują także o: stanie zagospodarowania złóż i kopalin; rzeczywistych i potencjalnych zagrożeniach środowiska przyrodniczego zw. z występowaniem złóż oraz eksploatacją kopalin; obiektach i obszarach chronionych; warunkach podłoża budowlanego.
Geośrodowiskowe: głównym celem ich opracowywania jest takie przedstawienie i interpretacje geośrodowiskowa danych geochemicznych, aby wynikające z nich wnioski były zrozumiałe przez niespecjalistów i aby pozwoliły im podejmować prawidłowe decyzje. Za ich pomocą przedstawia się: lokalizację miejsc opróbowania; zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi, pierw. prom., związkami organicznymi; klasyfikację gleb; klasyfikacje osadów wodnych
Geochemiczne: pozwalają na generalną ocenę stanu powierzchniowych środowisk regionu, ustalanie regionalnego zasięgu i charakteru wykrytych anomalii oraz wydzielenie obszarów wymagających badań szczegółowych.
6. Opisz zagrożenia środowiska geologiczno-inżynierskiego.
Środowisko geologiczno-inżynierskie danego obiektu działalności ludzkiej powstaje materialnie po wprowadzeniu tego obiektu do środowiska geologicznego.
Do zagrożeń środowiska g-i zaliczamy wszelkie czynniki mogące spowodować zaburzenie równowagi pomiędzy szeroko rozumianym środowiskiem geologicznym a obiektami działalności ludzkiej w tym środowisku (wszelkie czynniki mogące zniszczyć lub uszkodzić budynki, kopalnie, budowle przemysłowe i infrastruktury). Prawie wszystkie poniższe czynniki działają negatywnie na środowisko g-i poprzez fizyczne ruchy mas skorupy ziemskiej a co za tym idzie zmianę stanu naprężeń i odkształceń ośrodka.
Trzęsienia ziemi: gwałtowne zaburzenia stanu równowagi we wnętrzu Ziemi, któremu towarzyszą nieodwracalne deformacje ośrodka oraz wydzielanie dużych ilości energii częściowo emitowanej w postaci fal sejsmicznych; trzęsienia ziemi są też przyczyną oscylacji swobodnych Ziemi. Skutki trzęsień ziemi: duże ruchy w płaszczyznach uskoku; osuwiska, obrywy skalne, lawiny błota i ziemi; szczeliny i pęknięcia; zaburzenia w reżimie wód gruntowych i wgłębnych; fale tsunami; upłynnienie gruntu; zmiany w ukształtowaniu powierzchni ziemi; zalanie terenu; szkody budowlane (pękające mury).
Podejście do problemu trzęsień ziemi jest dwuwarstwowe:
Po pierwsze, prowadzone są badania naukowe w dziedzinie sejsmologii, geologii trzęsień ziemi. Naukowcy:
Próbują znaleźć przyczynę powstawania trzęsień ziemi
Badają geologiczną strukturę terenów, aby określić stopień zagrożenia. Na
podstawie badań wyznaczają strefy zagrożenia sejsmicznego.
Po drugie, poprzez zastosowanie badań w inżynierii geologicznej i lądowej, próbują rozwijać nowe metody konstrukcyjne i wprowadzić materiały, które będą bardziej odporne na wibracje. Sposób budowania nieustannie się zmienia i jest modyfikowany na podstawie wyników badań..
Wulkany: negatywny wpływ na środowisko g-i poprzez destrukcyjną siłę objawiającą się najczęściej podczas erupcji jak trzęsienia ziemi, fale tsunami, wypływy lawy, wybuchy popiołów, spływy piroklastyczne. Zapobieganie: badania wulkanów w celu prognozy erupcji, monitoring sejsmiczny, akustyczny, termiczny i geochemiczny.
Epejrogeneza (powolne pionowe ruchy skorupy ziemskiej powodujące podnoszenie się lub obniżanie znacznych jej obszarów i wywołujące transgresję i regresję mórz). Subsydencja (powolne obniżanie się pewnych obszarów skorupy ziemskiej, spowodowane przez procesy endogeniczne, głównie tektoniczne; długotrwała subsydencja prowadzi do powstawania basenów sedymentacyjnych i gromadzenia się w nich osadów znacznej grubości często płytkomorskich lub lądowych). Suffozja (proces morfologiczny polegający na ługowaniu i wypłukiwaniu drobnych cząsteczek skalnych przez wodę opadową lub roztopową. Efektem działania sufozji, oprócz powstawania prózni w gruncie są niekiedy zagłębienia na powierzchni ziemi będące efektem wymycia bądź zapadnięcia się gruntu nad podziemną próżnią sufozyjną). Kompakcja (ciężar gromadzących się osadów powoduje zbliżanie się do siebie ziaren i cząstek. Dzięki temu zmniejsza się objętość osadu, wzrasta jego gęstość i maleje porowatość). Krasowienie (proces polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu skał węglanowych przez wody zawierające CO2, poszerzaniu szczelin i spękań w skale. Efektem krasowienia jest powstanie rzeźby krasowej.
Wszystkie wymienione powyżej czynniki są poważnymi zagrożeniami dla środowiska g-i, gdyż polegają one na powolnym aczkolwiek ciągłym przemieszczeniu się mas skorupy ziemskiej, co prowadzi do zmian stanu środowiska geologicznego a co za tym idzie zmian warunków zewnętrznych dla obiektów działalności ludzkiej związanych z tym środowiskiem (np. długotrwałe krasowienie – suffozja może doprowadzić do wypłukania pewnych warstw na danym obszarze i w konsekwencji zapadnięcia się warstw wierzchnich czego skutkiem są leje krasowe.
Powierzchniowe ruchy masowe: pytanie 7; budowanie fundamentów i murów oporowych; nadmierna eksploatacja kopalń (tąpnięcia) budowla osiedli na zagrożonych terenach.
7. Co wiesz na temat powierzchniowych ruchów masowych?
Powierzchniowe ruchy masowe – przemieszczanie się mas skalnych pod wpływem siły ciężkości. Ruchy te mogą być powolne lub bardzo szybkie.
Dzielą się na subaeralne(na ladzie) i subakwalne (w wodzie)
Osuwisko: szybkie zsuwanie się mas skalnych po stoku pod wpływem siły ciężkości, także nazwa nagromadzonego z ten sposób materiału. Prędkość osuwania się mas skalnych od kilku cm/s do kilku m/s; rozmiary od kilkumetrowej długości i nieznacznej grubości aż do olbrzymich zsuwów ,w których przemieszczeniu ulegają miliony ton materiału skalnego.
Klasyfikacja osuwisk: Obrywy: ruch prawie wyłącznie pionowy, spadek w powietrzu lub po stromym zboczu połączony z toczeniem się oderwanych fragmentów skalnych. Zsuwy: ruch ślizgowy, ześlizg wzdłuż określonej płaszczyzny. Zsuwy strukturalne: ruch wzdłuż płaszczyzny strukturalnej, ruch ślizgowy masy skalnej bez obrotu. Zsuwy ze ścinania: ruch wzdłuż powierzchni ścinania po przekroczeniu wytrzymałości na ścianie, ruch masy skalnej wraz z obrotem wstecz. Spływy: płynięcie, spływanie, ruch płynięcia, brak określonej powierzchni przemieszczenia, nierówna szybkość poruszających się okruchów skalnych. Spełzywanie: bardzo powolne przemieszczenie się luźnych utworów po zboczu pod wpływem sił ciężkości.
W morfologii osuwiska wyróżniamy półkoliste obniżenia zwane niszą osuwiskową, poniżej od niszy ciągnie się rynna osuwiskowa, którą masy zjechały w dół. Następnie przechodzi ona w język osuwiskowy. Rynna osuwiskowa nie musi występować zawsze. Przemieszczenie masy zaczyna się od powstania szczelin w formie łuku otwartego w kierunku spadku zbocza. Rynna może być wypełniona materiałem, może też być cały materiał zgromadzony w obszarze języka. Dzięki powstaniu osuwiska i wytworzeniu zagłębienia niszy pozbawione zostają podparcia masy skalne budujące obrzeżenie form. Umożliwia to tworzenie się nowych, drugorzędnych osuwisk prostopadłych do zagłębienia niszy i rynny. Jest to proces normalny.
Warunkiem powstawania osuwiska jest duże nachylenie stoku i odpowiednia budowa geologiczna. Bezpośrednią zaś przyczyną powstawania osuwiska np. podcięcie stoku przez potok, rzekę, kipiel morski lub działalność człowieka, zwietrzenie, a więc rozluźnienie skał tworzących stok, a przede wszystkim nasiąknięcie mas skalnych wodą opadową lub roztopową; niekiedy osuwisko jest wyzwalane przez trzęsienie ziemi.
Sposoby zapobiegania powstawaniu osuwisk oraz ich negatywnym skutkom są różne i zależne od głównego czynnika sprawczego. Jeżeli podstawowym czynnikiem przemiany rzeźby i pokrywy glebowej na stokach są zaburzenia obiegu wody, to główną drogą zapobiegania erozji gleb i procesom takim jak ruchy masowe jest regulacja obiegu wody. Dokonuje się to poprzez radykalne ograniczenie gruntów ornych, racjonalne użytkowanie rolnicze, zabiegi melioracyjne odprowadzające wodę. W niektórych przypadkach walka z osuwiskami polega na budowaniu fundamentów i murów oporowych. Ma to zastosowanie głównie w budownictwie drogowym.
8. Co wiesz na temat obliczania objętości i zasobów kopalin użytecznych?
Geologia złóż jest częścią geologii która zajmuje się złożami kopalni użytecznych. Kopaliny użyteczne są to minerały i skały nadające się do przemysłowego wykorzystania stanowiące przedmiot górniczej eksploatacji. Ze wzgl. na stan fizyczny wyróżnia się kop. stałe, ciekłe i gazowe. Kopaliny główne stanowią przedmiot samodzielnej eksploatacji górniczej. K. towarzyszące wydobywanie tylko z kopaliną główną. Samodzielna eksploatacja jest nieopłacalna. K. współwystępujące – współwystępują tylko z kopaliną główną. Mają jednakże odmienne właściwości technologiczne i użytkowe. Wymagają odmiennej eksploatacji i przeróbki.
Złoże kopaliny użytecznej taka część skorupy ziemskiej, gdzie wskutek różnych procesów geologicznych nastąpiło: naturalne nagromadzenie substancji mineralnej której ilość, jakość i warunki występowania umożliwiają jej przemysłowe wykorzystanie
Najłatwiej obliczać objętość i zasoby złóż pokładowych. Pokład (to forma złoża typowa dla złóż osadowych w której skupienie surowca mineralnego ograniczone jest dwoma mniej więcej równoległymi płaszczyznami. Dolna część pokładu nazywa się spągiem, a górna stropem. Granice stropu lub spągu są zazwyczaj ostre, zdarzają się jednak przypadki stopniowego przejścia składników pokładu w otaczające skały płonne. Elementami charakteryzującymi pokład są jego, długość, szerokość i miąższość. Długość i szerokość pokładów może wynosić kilka, kilkadziesiąt, a nawet kilkaset kilometrów, miąższość natomiast może wahać się od kilku centymetrów do kilkudziesięciu metrów.
Znając budowę geologiczną terenu oraz dzięki odpowiedniej ilości prób możemy określić jaką powierzchnię zajmuje, i jaką miąższością charakteryzuje się dane złoże kopaliny użytecznej. Mając te dane łatwo oszacować objętość, jaką zajmuje interesujące złoże według wzoru: Objętość = powierzchnia złoża * miąższość złoża
Dla złóż które cechują się zróżnicowaną miąższością do powyższego wzoru wstawiamy obliczoną na podstawie wykonanych prób średnią miąższość złoża.
Aby obliczyć zasób złoża kopaliny użytecznej, należy znać wydajność kopaliny. Wydajność znajdujemy np. obliczając jaką masę interesującego nas surowca mineralnego otrzymamy z 1m3 złoża. Wtedy zasoby całego złoża obliczamy ze wzoru: Masa kopaliny użytecznej = objętość złoża * wydajność złoża.
Podobnie jak w przypadku miąższości, wydajność może nie być jednorodna w obrębie złoża. Można wtedy do powyższego wzoru wstawić średnią wydajność złoża obliczoną na podstawie wielu prób w celu oszacowania masy kopaliny użytecznej (zasobów złoża).
9. Co wiesz na temat zjawisk krasowych?
Krasowienie: proces polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu skał węglanowych przez wody opadowe zawierające dwutlenek węgla, poszerzaniu szczelin i spękań w skale oraz wytrącaniu węglanów wapnia (aragonitu i kalcytu) i osadzaniu ich na powierzchni skały w postaci nacieków. Do skał rozpuszczalnych przez wody opadowe należą: wapienie, marmury, dolomity, gipsy i sole. W budowie skorupy ziemskiej dominującą rolę odgrywają skały węglanowe, dlatego też zjawiska krasowe najczęściej opisywane są właśnie na obszarach ich występowania. Efektem krasowienia jest powstawanie rzeźby krasowej.
Cechą charakterystyczną obszarów krasowych jest prawie całkowity brak wód na powierzchni terenu i jej obfitość pod ziemią, ponieważ cały opad atmosferyczny dostaje się szczelinami w głąb ziemi. Sieć dolin jest bardzo słabo rozwinięta, występuje bardzo duża liczba form wklęsłych, niemających odpływu powierzchniowego.
Formy rzeźby krasowej:
Lej krasowy, lejek krasowy: wklęsła forma terenu występująca na obszarach krasowych, o kształcie owalnym i głębokości mniejszej od średnicy. Lej krasowy powstaje niekiedy wskutek zapadania się stropów jaskiń krasowych i zwykle posiada podziemny odpływ. Może być wypełniony osadami.
Ponor: forma terenu właściwa obszarom krasowym, mająca postać otworu lub korytarza wydrążonego przez wodę. Miejsce wpływu wód krasowych w podziemne korytarze. Wywierzysko: źródło krasowe stanowiące wypływ na powierzchnię ziemi cieków płynących w skrasowiałych skałach, najczęściej wapiennych.
Doliny zamknięte: to formy wycięte w skałach niekrasowiejących, ale przylegających do skał ulegających rozpuszczaniu. W skałach niekrasowiejących rzeka przy współudziale procesów erozyjnych wycina i formuje normalną dolinę, ale gdy rzeka ta wpływa na obszar zbudowany ze skał krasowiejących, gubi swe wody w szczelinach oraz spękaniach i dalszy odpływ odbywa się pod ziemią. Dlatego też dolina wycięta w skałach niekrasowiejących nie ma swego przedłużenia i jest zamknięta ścianą zbudowaną np. z wapienia. Krótkie doliny zamknięte wycinane są także w skałach krasowiejących.
Jaskinie krasowe: powstają i rozwijają się wzdłuż szczelin pionowych i poziomych oraz w miejscu stykania się skał o różnej przepuszczalności dzięki rozpuszczającej działalności wody płynącej pod powierzchnią ziemi. Woda opadowa krążąca pod ziemią wskutek stałego rozpuszczania skał coraz bardziej rozszerza główne szczeliny, do których prowadzi niezliczona ilość drobnych, podrzędnych szczelin. Powstają pieczary o zróżnicowanych wielkościach, które są połączone ze sobą wąskimi korytarzami założonymi na bazie pojedynczych szczelin. Często tworzą one całe olbrzymie systemy jaskiniowe. Przebieg jaskiń w rzucie poziomym jest przeważnie bardzo kręty i nawiązuje do kierunku spękań. W przekroju pionowym zaznacza się często piętrowość: Stalaktyty: rodzaj nacieku krasowego w kształcie wydłużonego sopla, zwisającego ze stropu jaskini, najczęściej u wylotu szczelin. Stalaktyty powstają na skutek wytrącania się węglanu wapnia z wody spływającej ze stropu jaskini. Prędkość powstawania stalaktytów szacuje się na ok. 1 mm rocznie. Stalagmity: rodzaj nacieków występujących w dnach jaskiń krasowych. Stalagmity mają kształty szerokich słupów, guzów itp., powstałych z wytrącania się węglanu wapnia (kalcytu) z kropel wody, spadających ze stropu jaskini lub częściej ze stalaktytu. Stalagmit jest z reguły szerszy od stalaktytu. Proces powiększania stalagmitu i stalaktytu powoduje połączenie się ich ze sobą i powstanie jednej zrośniętej formy, nazywanej stalagnatem.
10. Co wiesz na temat poszukiwań i eksploatacji złóż kopalin użytecznych?
Surowce mineralne tworzą w skorupie ziemskiej naturalne skupienia, które nadają się do eksploatacji górniczej, gdy odpowiadają określonym wymaganiom ilościowym i jakościowym. Ilość surowca w złożu powinna zabezpieczać rentowną eksploatację przynajmniej przez okres amortyzacyjny, a jego jakość powinna odpowiadać istniejącej technologii. Skupienia surowców mineralnych, spełniające te wymagania, nazywa się złożami, a nie odpowiadające im traktuje się jako ich wystąpienia. Czynnikami bezpośrednio decydującymi o wartości złoża są głębokość jego występowania oraz prawidłowość wykształcenia. Złoża niektórych surowców występują na powierzchni ziemi, co kwalifikuje je do eksploatacji odkrywkowej. Większość jednak złóż występuje na znacznych głębokościach, co powoduje konieczność prowadzenia eksploatacji podziemnej.
Dzięki rozwojowi techniki wiertniczej ropę naftową i gaz ziemny można eksploatować z większych głębokości. Obecnie wykon...
aneciakurczaczek