Ratusz miejski "Jacek"

Ratusz jest traktowany za najcenniejszy zabytek obiektów architektonicznych o przeznaczeniu publicznym. Potoczna nazwa "Jacek" wywodzi się prawdopodobnie z miejscowej legendy, wg której do wykonania zwieńczającej ratusz figury Atlasa pozował lokaj Aleksandry Ogińskiej o imieniu Jacek. Dzięki swej oryginalnej formie, ratusz jest zaliczany do najciekawszych budowli ratuszowych w Polsce. Zaprojektowany prawdopodobnie przez Jana Zygmunta Deybla, został wzniesiony w latach 1763-1766, na miejscu istniejących wcześniej, zniszczonych przez pożary, kilku drewnianych ratuszy. Budynek będący typowym ratuszem handlowym został wzniesiony na planie krzyża. Skrzydła ratusza przeznaczone były na kramy i sklepy, natomiast w centralnie usytuowanej części wieżowej znajdowały się pomieszczenia administracyjne. Architektonicznie obiekt niejednorodny stylowo, choć dostrzegalne są wpływy budownictwa niemieckiego. Ratusz uległ częściowemu zniszczeniu podczas pożarów w 1784 r. i w 1789 r., a także podczas II wojny światowej. Z wieży ratuszowej kuranty wygrywają poloneza Kleofasa Ogińskiego p.t.: "Pożegnanie Ojczyzny". Po wojnie swoją siedzibę miało tu wiele instytucji, obecnie mieści się tutaj Muzeum Regionalne. Od strony północnej wmurowano na ścianie tablicę upamiętniającą śmierć kilkudziesięciu nauczycieli z regionu siedleckiego, ofiar hitlerowskiej okupacji. W ostatnich latach przed ratuszem, centralnie od strony zachodniej wybudowano fontannę upamiętniającą współpracę Siedlec z włoskim miastem Pescantina.

Ratusz miejski w Siedlcach - późnobarokowo - klasycystyczna budowla zwana Jackiem, wzniesiona w polowie XVIII wieku według projektu Jana Zygmunta Deybla i zwieńczona ośmioboczną wieżą z figurą Atlasa dźwigającego kulę ziemską - obecnie siedziba Muzeum Okręgowego. Częściowo zniszczony w czasie II wojny światowej, odbudowany w latach 1945-1952.

Obecnie w budynku Ratusza mieści się Muzeum Regionalne w Siedlcach

Muzeum Regionalne w Siedlcach - swoją siedzibę ma w ratuszu miejskim, należy do niedużych, ale wyjątkowo ciekawych, aktywnie rozwijających się instytucji naukowo-badawczych. Można tutaj zgłębić dzieje regionu od czasów prehistorycznych, ale też smak dawnej polskiej kultury, poszerzyć wiedzę w zakresie wojskowości okresu międzywojennego, a nawet znaleźć prawdziwe unikaty, takie jak fragmenty słynnej niemieckiej rakiety V2.

Historia Muzeum

Pierwszy regionalny ośrodek muzealny w Siedlcach powstał już u schyłku pierwszej dekady okresu międzywojennego. Uchwała Rady Miejskiej w Siedlcach z 1928 r. powołała Muzeum Ziemi Podlaskiej. Nowa placówka natychmiast zyskała wyjątkowe miejsce, przydzielono jej bowiem pomieszczenia Starego Ratusza. Już sam zabytkowy budynek stanowi wizytówkę architektoniczną miasta. Ufundowany przez Aleksandrę Ogińską XVIII-wieczny ratusz wzniesiono w latach 1766-71. Łączy klasyczne piękno z nowoczesną technologią. Największe zainteresowanie wzbudza figura wieńcząca wieżę zegarową, przedstawiającą Atlasa dźwigającego kulę ziemską. Od figury zwanej "Jackiem" bierze się popularne miano ratusza. Wedle legendy imię to nosił lokaj Ogińskich, który pozował do rzeźby. Jednak "Jacek" przyciąga nie tylko wzrok. Został tu też zainstalowany (w 1784 r.) jeden z pierwszych w Polsce piorunochronów, ledwie 32 lata po wynalezieniu tego urządzenia przez Beniamina Franklina. Jest to, podobnie jak bardzo nowoczesny w swoim czasie kurant na wieży, kolejny znak postępowości księżnej Aleksandry.

Jako główna regionalna placówka muzealna w Siedlcach musiała podjąć zróżnicowaną działalność. Rozpoczęła zatem gromadzenie zabytków archeologicznych, archiwaliów i pamiątek historycznych, eksponatów geologicznych, zbiorów etnograficznych, wreszcie dzieł sztuki. Muzeum bez uszczerbku przetrwało pierwsze lata II wojny światowej. Niestety, w lipcu 1944 r. niemal wszystkie pieczołowicie kolekcjonowane obiekty muzealne strawił ogień w czasie pożaru budynku ratusza. Na drugą szansę siedleccy muzealnicy musieli czekać ponad 20 lat. W okresie powojennym regionalną placówkę reaktywowano dopiero w 1967 r. pod nazwą Muzeum Ziemi Podlaskiej. Od tej pory ponownie rozpoczęło działalność, i to nie tylko muzealniczą , ale również naukowo-badawczą i oświatową. Pozostało instytucją wielowydziałową, prowadzącą działalność w zakresie historii, archeologii, etnografii, historii sztuki, kulturoznawstwa, a ponadto - poza szczególnym pielęgnowaniem kultury i pamiątek regionalnych - zaczęło wykształcać własną specjalizację. Jest nią sztuka portretowa oraz polskie malarstwo i grafika pejzażowa XIX i XX w. Choć Muzeum Regionalne w Siedlcach jest dziś niewielką placówką to budynek Starego Ratusza nie wystarcza na pomieszczenie jego pokaźnej i bogatej kolekcji. Potrafi nieustannie rozwijać i unowocześnić ofertę programową. Podejmuje też liczne działania edukacyjne i promocyjne. Oprócz stałych i czasowych wystaw organizuje spotkania, wykłady, prelekcje, wykłady naukowe, konkursy i imprezy przyciągające naukowców, specjalistów i pasjonatów, ale i uczniów. Okresowo wygłaszane są tutaj wykłady historyczne na temat dziejów dziejów regionu lub tematyczne dotyczące np. wojskowości II Rzeczypospolitej czy najciekawszych eksponatów bądź wystaw czasowych. Szczególną okazją do spotkań w muzeum są rocznice odzyskania przez Polskę niepodległości. Stale organizowane są lekcje muzealne uzupełnione m.in. slajdami czy nauką prostych rzemiosł. Placówka może się pochwalić ponad 20 tematami takich lekcji. Udostępnia również bibliotekę z bogatymi materiałami na temat historii, archeologii, etnografii, sztuki, kultury, muzealnictwa, gromadzi też miejscową prasę.

Józefa Aleksandra Ogińska z Czartoryskich (ur. 19 marca 1730 - zm. 28 sierpnia 1798).

Córka Fryderyka Michała Czartoryskiego. Wyszła za mąż w 1748 za Michała Antoniego Sapiehę, a następnie rok po jego śmierci, w 1761 wstąpiła w związek w z hetmanem wielkim litewskim Michałem Ogińskim. Po śmierci ojca odziedziczyła w 1775 r. miasto Siedlce z siedmioma przyległymi folwarkami. Wpłynęła na rozwój ekonomiczny i kulturowy miasta.

Historia Siedlec

Historia Siedlec sięga ponad 455 lat. Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1448 r. Teren, na którym leżą obecnie Siedlce, stanowił niegdyś najbardziej na północ wysuniętą część małopolskiej ziemi łukowskiej i wraz z nią wchodził w skład województwa sandomierskiego, a od 1474 r. do lubelskiego.

Ten stan przynależności terytorialnej zachował się do III rozbioru Polski. Tak więc ta najbardziej na północ wysunięta część ziemi łukowskiej graniczyła od zachodu wzdłuż rzeczki Muchawki z ziemią czerską i liwską. Od północy i wschodu Liwiec stanowił granicę z Podlasiem.
Ten mało dostępny zakątek w widłach rzek Muchawki i Liwiec, położony był z dala od głównych szlaków komunikacyjnych. W średniowieczu tak szlak "Podlaski", prowadzący od Gdańska przez Łomżę, Węgrów, Drohiczyn do Łukowa i dalej do Lublina, jak i "Warszawski" łączący Warszawę z Litwą i wiodący przez Stanisławów, Liw, Węgrów, Sokołów, Wysokie, Drohiczyn i Brześć, omijały pierwotnie Siedlce od północy.

W połowie XV w. doszło do powstania drogi prowadzącej z Węgrowa przez Chodów, Siedlce i dalej biegnący do Łukowa w rezultacie czego został zmieniony szlak "Podlaski". W końcu XVII w. coraz większego znaczenia nabierała droga z Warszawy do Brześcia przez Siedlce. W drugiej połowie XVIII w. była już traktem głównym, gdy tymczasem dawny trakt "Warszawski" miał znaczenie drugorzędne.

Na ukształtowanie przestrzenne dzisiejszych Siedlec miały najważniejszy wpływ cztery czynniki: powstanie wsi Siedlce, lokacja miasta na prawie magdeburskim w 1547 r. przez króla Zygmunta I Starego, założenie rezydencji magnackiej i włączenie okolicznych wsi lub ich części w granice administracyjne miasta (Piaski Zamiejskie, Piaski Starowiejskie, Roskosz, część majoratu Starawieś i część majoratu Golice).

Układ przestrzenny wsi Siedlce ostatecznie ukształtował się w II połowie XV w. dając podstawę do rozwoju większych jednostek osadniczych. W I połowie XVI w. układ przestrzenny wsi składa się z dwóch niezależnych elementów: wsi starego pochodzenia oraz wsi nowej założonej w 1503 r. przez Daniela Siedleckiego zwaną "Nova Siedlcza", związanych ze sobą wybudowanym między nimi w 1530 r. pierwszym kościołem. Miasto erygowano dokumentem lokacyjnym na prawie magdeburskim, wydanym przez Zygmunta I Starego 15 stycznia 1547 r. Fakt ten był najważniejszym czynnikiem rozwoju przestrzennego miasta. Spowodował bowiem przekształcenie rozproszonego i niezbyt silnie powiązanego zespołu osadniczego w jednorodny układ przestrzenny, rozpoczynając od jego centrum.

Rozplanowanie urbanistyczne nowopowstałego miasta, składało się z trzech części:

·         miasta,

·         zespołu dworskiego

·         i Starej Wsi.

Strukturę przestrzenną Siedlec z końca XVIII w. cechuje już przejrzystość, regularność i jedność kompozycji architektonicznej, co wskazuje na planową przebudowę miasta.

Przemiany te zachodziły w kilku etapach, przy czym dwie wydają się być najważniejsze. Pierwsza wiąże się z Kazimierzem Czartoryskim a druga z działalnością hetmanowej Aleksandry Ogińskiej. Zakres prowadzonych przez nich prac przebudowawczych był ogromny i przyczynił się do całkowitej zmiany urbanistycznego i architektonicznego układu Siedlec, szczególnie za A. Ogińskiej.

Układ przestrzenny centrum miasta uporządkował jednak K. Czartoryski, przy okazji pożaru, który strawił część miasta w 1692 r. Wytyczył nowy kształt rynku oraz przyległych ulic. To uporządkowanie pozwoliło na dalszą planową rozbudowę centrum i jego obrzeży w XVIII w. Wyjątkowe znaczenie A. Ogińskiej wynika przede wszystkim z jej działalności inwestycyjnej w zespole pałacowym, polegającej na jego gruntownemu przekształceniu. Obszar pałacowy został powiększony w kierunku północnym o park i ogród sentymentalny.

Wiek XIX to okres dynamicznego rozwoju miasta. Złożyło się na to funkcjonowanie miasta jako ośrodka administracyjnego. Siedlce były kolejno siedzibą władz cyrkularnych - Kreisamt (1795-1809) w zaborze austriackim, stolicą departamentu (1810-1815) w Księstwie Warszawskim, stolicą województwa podlaskiego (1815-1837) i dwukrotnie siedzibą władz gubernialnych (1837-1844 i 1867-1912), powiatowych (1844-1866 i 1913-1915) w zaborze rosyjskim oraz siedzibą władz powiatowych - Kreisamt (1915-1918) w Generał-Gubernatorstwie Warszawskim podczas pierwszej okupacji niemieckiej. Drugim ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój Siedlec było położenie na skrzyżowaniu dróg. Znaczenie miasta wzrosło, dzięki przeprowadzeniu przez nie traktu bitego Warszawsko-Brzeskiego (1818-1820) i wybudowaniu linii kolejowych łączących Siedlce z Warszawą (1866), Brześciem (1867), Małkinią (1887) i Czeremchą (1906).

Druga połowa XIX w. to okres dynamicznego wzrostu liczby mieszkańców. 50 % ogółu mieszkańców Siedlec stanowili Żydzi, w których rękach koncentrował się handel i rzemiosło. Znaczny odsetek stanowili Rosjanie - głównie urzędnicy carskiej administracji. Do połowy XIX w. Siedlce rozwijały się zasadniczo w ramach układu przestrzennego jaki wytworzył się do końca XVIII w., przy czym zwiększenie się ludności spowodowało zagęszczenie zabudowy i jej przekształcenie z parterowej na dwu- i trzykondygnacyjną. Gruntownej zmianie uległ układ przestrzenny zachodniej części miasta za przyczyną traktu brzeskiego wytyczonego przez ul Różnieckiego (obecnie J. Piłsudskiego), budowie więzienia oraz założeniu wałów fiskalnych (miejskich) wokół miasta. Wprowadzenie wałów ograniczyło rozwój przestrzenny Siedlec na około 50 lat. Zapoczątkowany po 1840 r. ruch budowlany przerwał pożar miasta z 1854 r., który strawił około 45% zabudowy miejskiej.

W drugiej połowie XIX w. rozbudowa miasta została skierowana na południe w związku z przeprowadzoną w latach 1866-1867 koleją i kolejnym pożaremw roku 1865, który pochłonął przeszło 100 domów w centrum. Spowodował on opracowanie nowej regulacji planu miasta i połączenia dworca projektowanej kolei z miastem. Nowa dzielnica połączona została ze śródmieściem ul. Alejową (obecnie J. Kilińskiego), która harmonijnie łączyła obie części miasta.
Miasto Siedlce od nadania praw miejskich w 1547 r. do 1807 r. było własnością prywatną początkowo rodu Gniewoszów Siedleckich, w pierwszej połowie XVII stanowiło własność Olędzkich, a od drugiej połowy tegoż wieku do początku XIX w. przeszło w posiadanie rodu Czartoryskich i spokrewnionego z nim rodu Ogińskich. Po śmierci A. Ogińskiej w 1798 r. dobra siedleckie w drodze spadku przypadły rodzinie Czartoryskich, którzy w 1807 r. wymienili je z rządem austriackim na dobra państwowe na LubelszczyĽnie. Od tej pory miasto przestało być własnością prywatną.

Na przełomie XIX i XX w. miasto rozszerzyło swe granice przede wszystkim w kierunku zachodnim. Było to związane z dynamicznym rozwojem urbanistycznym i gospodarczym grodu. Szybki rozwój przedmieść ułatwiał starania władz miejskich o przyłączenie ich do granic administracyjnych.

W 1907 r. powiększono znacznie obszar miasta o przedmieścia: Stara Wieś prywatna, poduchowna, kolonia Aleksandrówek, majorat Stara Wieś i dwór Napoleona Jasińskiego.

W przeddzień wybuchu I wojny światowej Siedlce liczyły ponad 30.000 mieszkańców. Rozwój miasta przerwał wybuch I wojny światowej.
Siedlce w latach II Rzeczypospolitej były miastem powiatowym w województwie lubelskim oraz siedzibą władz powiatowych i miejskich. Miasto, położone w północnej części województwa lubelskiego, przy ważnych szlakach komunikacyjnych z zachodu na wschód i z północy na południe, miało dobre połączenie z Warszawą, Brześciem, Białymstokiem, Sokołowem Podlaskim, Węgrowem, Łukowem, Lublinem, i Garwolinem.

W latach międzywojennych Siedlce stały się ważnym węzłem komunikacyjnym, administracyjnym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym, a zarazem największym rynkiem pracy na Podlasiu. Miasto było również ważnym ośrodkiem oświatowym z dobrze rozwiniętym publicznym szkolnictwem średnim ogólnokształcącym i zawodowym. Tutaj ogniskowało się życie społeczno-polityczne regionu, tu mieściły się regionalne kierownictwa partii politycznych i stowarzyszeń społecznych, redakcje prasy podlaskiej, związków zawodowych tak polskich jak i żydowskich. Miasto w owym okresie było ważnym centrum kultury żydowskiej. Siedlce nie były miastem przemysłowym, ale za to miały rozwinięte małowarsztatowe rzemiosło (krawiectwo i szewstwo). Przemysł siedlecki ograniczał się do kilku drobnych fabryczek. Dużo prężniej rozwijał się handel. Miasto w omawianym okresie stało się ważnym punktem wymiany towarowej w regionie.

W okresie międzywojennym miasto rozbudowuje się przede wszystkim w kierunku północnym, gdzie wykształca się dzielnica mieszkaniowa o zabudowie jednorodzinnej zwana "Nowe Siedlce". Mniej intensywniej rozbudowywały się Siedlce w innych kierunkach. We wschodniej części powstała dzielnica Robotnicza z ulicami Kazimierzowską, Ogińskich, Królowej Jadwigi, Topolową, Lipową, Staszica i innymi. Na zachodnich krańcach miasta w dolinie rzeki Muchawki, między szosą warszawską a terenem zwanym "Gęsim Borkiem", powstała w 1927 r., obok huty szkła, kolonia robotnicza im. Bolesława Limanowskiego. W 1931 r. obszar miasta powiększono o Starą Wieś. Tuż przed wybuchem II wojny światowej Siedlce liczyły 41.294 mieszkańców, z czego 37% stanowili Żydzi.

II wojna światowa spowodowała prawie 50%-owe zniszczenie miasta. Najbardziej ucierpiało centrum, zwłaszcza w rejonie dworca kolejowego, w gruzach legł Ratusz Miejski "Jacek", poważnie uszkodzony został pałac Ogińskich. Liczba mieszkańców w lipcu 1944 r. spadła do 27.584 osób.
Po wojnie Siedlce były miastem powiatowym w województwie lubelskim a następnie warszawskim. W 1975 r. zostały stolicą nowoutworzonego województwa siedleckiego, co zbiegło się z powstaniem dużych zakładów przemysłu ciężkiego, elektromaszynowego, dziewiarskiego i przetwórstwa owocowo-warzywnego. Miasto rozwinęło się nie tylko gospodarczo, ale także rozbudowało infrastrukturę mieszkaniową i kulturalno-oświatową.
W 1969r. powstała Wyższa Szkoła Nauczycielska, obecnie Akademia Podlaska.
W 1999r. rozpoczęła działalność Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.
Obecnie od 1999r. Siedlce są miastem na prawach powiatu w województwie mazowieckim.

10:31, pawel0700
Link Dodaj komentarz »

Zabytki 2

9. Odwach

Wybudowany kosztem Aleksandry Ogińskiej przed 1787 r. pierwotnie na planie prostokąta, a na skutek rozbudowy w 1834 r. zachowuje do dzisiaj rzut w kształcie litery "T". Odwach będący architektonicznym symbolem czasów księżnej Ogińskiej jest budynkiem jednokondygnacyjnym, do którego w 1873 r. dob...