Odbiorniki radiowe retro, cz.13.pdf

(2279 KB) Pobierz

072-076_old_radio_cz13.indd

K U R S

Odbiorniki radiowe retro

Regeneracja, uruchamianie i strojenie, część 13

Znaczna część starych odbiorników radiowych traﬁała na

strychy lub do piwnic z powodu niesprawności przynajmniej

jednej lampy. Podejmowane przez kolekcjonerów próby

uruchamiania starych odbiorników wiążą się z nabyciem lamp

oryginalnych (co w wielu przypadkach jest nierealne) lub

poszukiwaniem lamp zastępczych.

Dobieranie lamp zastępczych

w odbiornikach ze

wzmocnieniem bezpośrednim

Trudności przy doborze lamp za-

stępczych wynikają stąd, że przez

cały okres rozwoju radiotechniki lam-

powej opracowano wiele różnych ty-

pów lamp odbiorczych powszechnego

użytku oraz lamp do urządzeń profe-

sjonalnych. Różnią się one nie tylko

napięciem lub prądem żarzenia, ro-

dzajem cokołu, ale przede wszystkim

parametrami elektrycznymi. Nie jest

więc łatwo wybrać właściwą lampę

zastępczą, tym bardziej, że nie każdą

lampę można zastąpić bezpośrednio

inną. W większości przypadków trze-

ba dokonywać znacznych przeróbek

w odbiorniku.

Dodatkowa trudność wynika stąd,

że część lamp żarzona była w ukła-

dzie równoległym (serie RES, REN, K,

A, E), a część w układzie szeregowym

(C, V, U). Zatem zastępowanie lamp

serii C, V, U innymi lampami żarzo-

nymi w układzie równoległym wiąże

się z dużymi przeróbkami. Poważnym

wówczas utrudnieniem jest koniecz-

ność zainstalowania odrębnego trans-

formatora do żarzenia innych lamp

lub wstawieniem dodatkowego oporni-

ka redukcyjnego w obwodzie żarzenia.

Najtrudniej jest zastępować lam-

py najstarszych typów, to jest z serią

łóżkową o napięciu żarzenia 4V, np.

seria RENS, RE ﬁrmy Telefunken).

Produkcja tych lamp ustała pod ko-

niec lat trzydziestych, a zasoby kurczą

się bardzo szybko. Przy zastępowaniu

lamp należy uwzględnić funkcję jaką

dana lampa spełniała w odbiorniku,

gdyż z tym związane są jej wymaga-

ne parametry elektryczne.

Najmniej problemów powinny

sprawiać czynniki związane z kon-

strukcją lampy, głównie z wyprowa-

dzeniem siatki sterującej lampy, tzn.

czy jest wyprowadzona w postaci

kapturka na bańce lampy, czy w pod-

stawce. Dla kolekcjonerów, którzy

chcą zachować dawny styl odbiornika

i chcą, aby wyprowadzenia wszystkich

siatek lamp były jednakowe, choćby

częściowa zmiana stylu będzie nie do

przyjęcia. Dlatego w odcinkach cyklu

w numerach EP 9 i 10 z roku 2005,

podczas omawiania lamp radiowych

zwrócono uwagę na bogaty asorty-

ment lamp radzieckich o konstrukcji

stalowej z cokołem oktalowym. Mają

one siatki wyprowadzone na górze

bańki i w cokole. Takie lampy są jesz-

cze dostępne.

Wybór właściwej lampy zastępczej

musi być jednak poprzedzony dokład-

nym rozpoznaniem jej parametrów

elektrycznych i pełnioną funkcją w od-

biorniku. Do tego celu ko-

nieczna jest znajomość zasad

pracy odbiorników ze wzmoc-

nieniem bezpośrednim.

wzmacniania żadnym zmianom

aż do obwodu detektora. Po de-

tekcji sygnał jest wzmacniany we

wzmacniaczu małej częstotliwości

i doprowadzany do głośnika lub

słuchawek.

Odbiorniki tego rodzaju były

produkowane jeszcze w drugiej po-

łowie lat czterdziestych na tere-

nie byłego NRD i wyposażone były

w lampy serii A. Po wykorzystaniu

starych zapasów elementów ich

produkcję wstrzymano. Stanowią

one obecnie rarytas kolekcjonerski.

W najstarszych typach odbiorników

podstawowym typem lampy była

trioda pracująca w układzie wzmac-

niacza wielkiej częstotliwości, jako

detektor, a następnie jako wzmac-

niacz napięciowy i mocy małej

częstotliwości.

Parametry triody, jak również

innych rodzajów lamp, zależą od

konstrukcji elektrod, od ich roz-

miarów i wzajemnych odległości.

Triody pochodzące z okresu schył-

ku produkcji lamp elektronowych

miały pionowy układ elektrod, na-

tomiast triody starszego typu układ

elektrod poziomy i o wiele większą

bańkę szklaną pokrytą lakierem

ekranującym, przeważnie w kolorze

srebrnym. Były one żarzone bezpo-

średnio napięciem 4 V i miały co-

kół nóżkowy. Siatki sterujące, albo

anody w niektórych typach lamp

z cokołem nóżkowym były wypro-

wadzone w górnej części balonu.

Podstawowym stopniem odbior-

nika jest stopień detektorowy, naj-

częściej siatkowy. W stopniach de-

tektorowych odbiorników prostych,

w celu poprawy czułości i selek-

tywności, stosowano zazwyczaj

sprzężenie zwrotne, czyli tak zwa-

ną reakcję. Polegała ona na sprzę-

gnięciu obwodu siatki sterującej

z obwodem anodowym, podobnie

Rys. 27. Schemat blokowy odbiornika „ludo-

wego”

Budowa i rodzaje

odbiorników

o wzmocnieniu

bezpośrednim

W odbiorniku ze wzmoc-

nieniem bezpośrednim czę-

stotliwość odbieranego sy-

gnału nie ulega podczas

72

Elektronika Praktyczna 8/2006

681973745.174.png

681973745.185.png

681973745.196.png

K U R S

Elektronika Praktyczna 8/2006

73

681973745.207.png

681973745.001.png

681973745.012.png

681973745.023.png

681973745.034.png

681973745.045.png

681973745.056.png

681973745.067.png

681973745.078.png

681973745.089.png

681973745.100.png

681973745.111.png

681973745.122.png

681973745.133.png

681973745.137.png

681973745.138.png

681973745.139.png

681973745.140.png

681973745.141.png

681973745.142.png

681973745.143.png

681973745.144.png

681973745.145.png

681973745.146.png

681973745.147.png

681973745.148.png

681973745.149.png

681973745.150.png

681973745.151.png

681973745.152.png

681973745.153.png

681973745.154.png

681973745.155.png

681973745.156.png

681973745.157.png

681973745.158.png

681973745.159.png

681973745.160.png

681973745.161.png

681973745.162.png

681973745.163.png

681973745.164.png

681973745.165.png

681973745.166.png

681973745.167.png

681973745.168.png

681973745.169.png

681973745.170.png

681973745.171.png

681973745.172.png

681973745.173.png

681973745.175.png

681973745.176.png

681973745.177.png

681973745.178.png

681973745.179.png

681973745.180.png

681973745.181.png

681973745.182.png

681973745.183.png

681973745.184.png

681973745.186.png

681973745.187.png

681973745.188.png

681973745.189.png

681973745.190.png

681973745.191.png

681973745.192.png

681973745.193.png

681973745.194.png

681973745.195.png

681973745.197.png

681973745.198.png

681973745.199.png

681973745.200.png

681973745.201.png

681973745.202.png

681973745.203.png

681973745.204.png

681973745.205.png

681973745.206.png

681973745.208.png

681973745.209.png

681973745.210.png

681973745.211.png

681973745.212.png

681973745.213.png

681973745.214.png

681973745.215.png

681973745.216.png

681973745.217.png

681973745.002.png

681973745.003.png

681973745.004.png

681973745.005.png

681973745.006.png

681973745.007.png

681973745.008.png

681973745.009.png

681973745.010.png

681973745.011.png

681973745.013.png

681973745.014.png

681973745.015.png

681973745.016.png

681973745.017.png

681973745.018.png

681973745.019.png

681973745.020.png

681973745.021.png

681973745.022.png

681973745.024.png

681973745.025.png

681973745.026.png

681973745.027.png

681973745.028.png

681973745.029.png

681973745.030.png

681973745.031.png

681973745.032.png

681973745.033.png

681973745.035.png

681973745.036.png

681973745.037.png

681973745.038.png

681973745.039.png

681973745.040.png

681973745.041.png

681973745.042.png

681973745.043.png

681973745.044.png

681973745.046.png

681973745.047.png

681973745.048.png

681973745.049.png

681973745.050.png

681973745.051.png

681973745.052.png

681973745.053.png

681973745.054.png

681973745.055.png

681973745.057.png

681973745.058.png

681973745.059.png

681973745.060.png

681973745.061.png

681973745.062.png

681973745.063.png

681973745.064.png

681973745.065.png

681973745.066.png

681973745.068.png

681973745.069.png

681973745.070.png

681973745.071.png

681973745.072.png

681973745.073.png

681973745.074.png

681973745.075.png

681973745.076.png

681973745.077.png

681973745.079.png

681973745.080.png

681973745.081.png

681973745.082.png

681973745.083.png

681973745.084.png

681973745.085.png

681973745.086.png

681973745.087.png

681973745.088.png

681973745.090.png

681973745.091.png

681973745.092.png

681973745.093.png

681973745.094.png

681973745.095.png

681973745.096.png

681973745.097.png

681973745.098.png

681973745.099.png

681973745.101.png

681973745.102.png

681973745.103.png

K U R S

jak w układzie generacyjnym ze

wzbudzeniem własnym. W odbior-

niku sprzężenie to jest regulowa-

ne specjalnym pokrętłem podczas

dostrajania się do wybranej stacji.

Regulacja sprzężenia zwrotnego

(o charakterze dodatnim) polega na

zmianie stopnia sprzężenia induk-

cyjności obwodu siatkowego i ano-

dowego. W ten sposób już wzmoc-

niony sygnał wielkiej częstotliwości

w lampie ponownie doprowadza się

do obwodu siatki sterującej, w któ-

rym ulega również detekcji. Wsku-

tek tego rekompensuje się straty

powstałe w obwodzie wejściowym,

zwiększając czułość i selektywność

odbiornika. Na rys. 27 pokazano

schemat blokowy odbiornika pro-

stego, tzw. „ludowego”

W układach tego typu bardzo

ważny jest prawidłowy sposób włą-

czenia końcówek cewek, podobnie

jak w generatorze Meissnera. Jeżeli

cewki będą włączone nieprawidło-

wo, to zamiast wzmocnienia drgań

wielkiej częstotliwości nastąpi ich

osłabianie podczas regulacji pokrę-

tłem w obwodzie sprzężenia zwrot-

nego.

Jeżeli cewki zbliżymy do sie-

bie zbyt blisko, to w odbiorniku

zostanie przekroczony punkt kry-

tyczny reakcji (sprzężenia zwrotne-

go) i w układzie powstaną oscylacje

własne, które są słyszalne w od-

biorniku w postaci np. gwizdu,

charakterystycznego „puknięcia” lub

szumu. Po przekroczeniu wartości

krytycznej sprzężenia pomiędzy ob-

wodami odbiornik staje się wtedy

jednocześnie silnym źródłem zakłó-

ceń radioelektrycznych dla innych

odbiorników radiowych nastrojo-

nych na ten zakres częstotliwości.

Ważnym zagadnieniem jest spo-

sób regulacji reakcji. Powinna być

ona regulowana w sposób ciągły

i mieć możliwość stopniowego i ła-

godnego dochodzenia do punktu

krytycznego, po którym w ukła-

dzie pojawiają się oscylacje wła-

sne. Podobnie przy zmniejszaniu

reakcji drgania powinny zrywać

się w sposób płynny, przy tej sa-

mej wielkości sprzężenia zwrotne-

go. Punkt krytyczny powinien być

zawsze ten sam i w ściśle określo-

nym położeniu pokrętła. Odbiornik

będzie wtedy miał tzw. reakcję

miękką, w odróżnieniu od reak-

cji twardej, dla której obserwuje

się zjawisko przeciągania punk-

tu krytycznego i nagłego zrywania

drgań przy mniejszych wartościach

sprzężenia, niż podczas powstawa-

nia. Typowym układem reakcji jest

układ Reinartza przedstawiony na

rys. 28 .

W produkowanych odbiornikach

ze wzmocnieniem bezpośrednim,

zwanymi również odbiornikami pro-

stymi stosowane były również inne

niż pokazane na rys. 28 układy re-

gulacji reakcji, a mianowicie: przez

pojemnościową regulację wartości

sprzężenia pomiędzy cewką siat-

kową, a reakcyjną oraz za pomocą

potencjometru włączonego w obwód

katody lampy. Układy z indukcyj-

ną regulacją sprzężenia mają tę

wadę, że zmiana położenia cewki

reakcyjnej w polu magnetycznym

cewki siatkowej powoduje zmianę

dostrojanej częstotliwości utrudnia-

jąc strojenie odbiornika. Zjawisko

to uniemożliwia wyskalowanie od-

biornika według częstotliwości lub

długości fali. Układ Reinartza jest

dużo wygodniejszy w obsłudze od-

biornika i dlatego był powszechnie

stosowany. Istotna wada takich od-

biorników polega na tym, że przy

zmianie odbieranej stacji trzeba

zmienić stopień sprzężenia. Bo-

wiem łatwość wzbudzania się od-

biornika zależy od częstotliwości

nastrojenia odbiornika.

W Niemczech produkowano od-

biornik ludowy typu DKE 1938,

w którym regulacja sprzężenia

zwrotnego odbywała się w sposób

indukcyjny. Odbiornik ten można

spotkać dość często na bazarach

wśród staroci.

Był on wyposa-

żony w specjal-

nie dla niego

skonstruowaną

lampę podwój-

ną triodę–pen-

todę typu VCL

11, lampę pro-

stowniczą VY2

oraz ma głośnik

typu magnetycz-

nego. Posiada bardzo prostą okrą-

głą i obracającą się skalę ebonito-

wą z podziałką cyfrową o formacie

linijki, bez nazw stacji radiowych.

Trudności w zdobyciu lamp serii V

(produkowane były tylko w Niem-

czech do 1945 roku) sprawiły, że

w Radioamatorze nr 6/1953r. został

opublikowany sposób przystosowa-

nia tego odbiornika do pracy na

lampach popularnej serii U21 lub

E21 [3]. Większość produkowanych

w Niemczech przed 1945 rokiem

odbiorników ludowych (typu VE

301 B1, VE 301 Wn itd.) była

wyposażana w głośniki typu ma-

gnetycznego i posiadała skrzynki

ebonitowe, przeważnie koloru czar-

nego.

Wyższej klasy odbiorniki o bez-

pośrednim wzmocnieniu, pracujące

na triodach, były wyposażane we

wzmacniacz wielkiej częstotliwo-

ści, a dopiero za nim był układ

detekcyjny wraz z układem reak-

cyjnym. Po detekcji sygnał małej

częstotliwości podawany był na

wzmacniacz napięciowy i dalej do

wzmacniacza mocy zbudowane-

go również na triodzie. Odbiorni-

ki proste mające stopień końcowy

zbudowany na triodach były bar-

dzo często wyposażane w głośni-

ki typu magnetycznego. Z chwilą

wprowadzenia tetrod i pentod na-

pięciowych oraz pentod mocy lam-

py te wyparły niemal całkowicie

powszechnie stosowane triody we

wzmacniaczach mocy. Do najpopu-

larniejszych lamp tej serii należą

tetrody np. REN 1204, REN 1214

itd. oraz pentody RENS 1284, któ-

re były produkowane przez ﬁrmę

Telefunken oraz ich odpowiedniki

produkowane przez takie ﬁrmy, jak

Philips, Tungsram, Volvo, Triotron.

Lampy te były wyposażone w co-

kół nożkowy.

Po uruchomieniu produkcji pen-

tod o cokole boczno–stykowym od-

biorniki również zmieniły swój wy-

gląd na bardziej nowoczesny, po-

nieważ zmienił się rodzaj skrzynek

i wygląd skal. Lampy starszej serii

znalazły swoje odpowiedniki w no-

wych lampach serii bocznostyko-

wej (odpowiednikiem lampy RENS

1284 jest lampa AF7). W odbior-

nikach prostych, pentody znalazły

zastosowanie zarówno jako pentody

napięciowe i przede wszystkim jako

pentody mocy. Spośród triod mocy

dość często była stosowana jedynie

trioda mocy typu AD1, która była

Rys. 28. Układ Reinartza

74

Elektronika Praktyczna 8/2006

681973745.104.png

681973745.105.png

K U R S

Elektronika Praktyczna 8/2006

75

681973745.106.png

681973745.107.png

681973745.108.png

681973745.109.png

681973745.110.png

681973745.112.png

681973745.113.png

681973745.114.png

681973745.115.png

681973745.116.png

681973745.117.png

681973745.118.png

681973745.119.png

681973745.120.png

681973745.121.png

681973745.123.png

681973745.124.png

K U R S

Tab. 6. Orientacyjne wartości współczynników charakterystycznych triod

wości, z okresu schyłku produkcji

lamp odbiorczych, miały pojem-

ność C as nawet poniżej 2 pF.

Współczesne lampy trójelektrodo-

we można podzielić na dwa zasad-

nicze rodzaje: triody wzmacniające

i triody mocy. Triody wzmacniające

można z kolei podzielić na: małej

częstotliwości i wielkiej częstotli-

wości. Są one pośrednio żarzone

i w większości przypadków żarzone

napięciem 6,3 V (z wyjątkiem triod

telewizyjnych serii P). W tab. 6 ze-

stawiono orientacyjne wartości pa-

rametrów triod małej mocy.

Tab. 6 może być bardzo pomoc-

na przy wyborze lampy, z uwzględ-

nieniem jej przeznaczenia w od-

biorniku, ponieważ triody napię-

ciowe dawnego typu nie wiele się

od siebie różniły i łatwo można je

wzajemnie zastępować. Istotne róż-

nice występują między triodą na-

pięciową, a triodą mocy. W odbior-

nikach wyposażonych w głośnik

magnetyczny triody mocy można

wzajemnie zastępować bez wyraź-

nego pogorszenia jakości odbioru,

zmieniając punkt ich pracy. Mniej

zaawansowanym Czytelnikom pole-

cam artykuł zamieszczony w Radio-

amatorze nr 7/1952 [2]. Trudności

w uzyskaniu dostatecznie dużych

wartości współczynnika wzmocnie-

nia przy dużym nachyleniu charak-

terystyki oraz znaczna pojemność

występująca między siatką i anodą

skłoniły konstruktorów do opraco-

wania doskonalszej lampy zwanej

pentodą i dlatego lampa ta niemal

całkowicie wyparła lampy trójelek-

trodowe z odbiorników o bezpośred-

nim wzmocnieniu.

Mieczysław Laskowski

Rodzaj żarzenia Zastosowanie

Nachylenie

charakterystyki

S a [ma/V]

Współczynnik

wzmocnienia

K [V/V]

Oporność

wewnętrzna

ρ a [k V ]

Pośrednie

lampa wyjściowa 2,5 ÷ 10 5 ÷ 15 1 ÷ 5

wzmacniacz

w.cz.

lub detektor

3,5 ÷ 6,5 15 ÷ 90 4 ÷ 20

lampa wyjściowa 2 ÷ 4 2 ÷ 10 1 ÷ 4

wzmacniacz

m.cz.

0,9 ÷ 1,8 10 ÷ 35 4 ÷ 12

Bezpośrednie

wzmacniacz

w.cz.

lub detektor

0,7 ÷ 1,5 15 ÷ 50 20 ÷ 80

Rys. 29. Schemat blokowy odbiornika wyposażonego we wzmacniacz wielkiej

częstotliwości

bardzo udaną konstrukcyjnie lampą,

a obecnie jest cennym rarytasem

kolekcjonerskim (brak jest dla tej

lampy bezpośredniego zamiennika).

Na rys. 29 pokazano schemat

blokowy odbiornika wyposażonego

we wzmacniacz wielkiej częstotliwo-

ści (z uwzględnieniem ewentualnego

obwodu sprzężenia zwrotnego).

(ampliﬁkacji) K oraz pojemność

anoda–siatka dla triod pracujących

we wzmacniaczu wielkiej często-

tliwości. Dla triod dawnych typów

nachylenie charakterystyki nie prze-

kraczało na ogół wartości 2 mA/V,

oporność wewnętrzna wynosiła ok.

10…15 kV, a współczynnik ampli-

ﬁkacji rzadko przekraczał wartość

20 V/V. Triody te charakteryzowały

się również zbyt dużą pojemnością

anoda–siatka, powodującą pasożyt-

nicze sprzężenia i oscylacje. Triody

odbiorcze małej mocy, pochodzące

z lat pięćdziesiątych miały pojem-

ność anoda–siatka od 2,2 do 8 pF,

natomiast triody wielkiej częstotli-

Właściwości lamp

stosowanych w odbiornikach

o bezpośrednim wzmocnieniu

Jak wiadomo podstawowymi pa-

rametrami lamp są: nachylenie cha-

rakterystyki S a , oporność wewnętrz-

na ρ a i współczynnik wzmocnienia

Polecana literatura

1. W. L. Lebiediew – Urządzenia

radioodbiorcze. PWSZ Warszawa

1952

2. M. Rajewski. Wyznaczanie punk-

tu pracy wzmacniacza oporowego.

Radioamator nr 7/1952

3. Cz. Klimczewski – Odbiornik

„DKE” na lampach serii U lub E.

Radioamator nr 6/1953

4. W. I. Siforow – Radiowe urzą-

dzenia odbiorcze. WK Warszawa

1957

5. M. Maruszewska, J. Sawicki –

Radiomechanika. PWSZ Warszawa

1958

6. J. Fijałkowski – Stosowanie lamp

zastępczych. Radioamator nr

3/1959

76

Elektronika Praktyczna 8/2006

681973745.125.png

681973745.126.png

681973745.127.png

681973745.128.png

681973745.129.png

681973745.130.png

681973745.131.png

681973745.132.png

681973745.134.png

681973745.135.png

681973745.136.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Odbiorniki radiowe retro, cz.1.pdf (3093 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.10.pdf (3368 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.11.pdf (2379 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.12.pdf (413 KB)
Odbiorniki radiowe retro, cz.13.pdf (2279 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin