Odbiorniki radiowe retro, cz.1.pdf

K U R S

Odbiorniki radiowe retro

Regeneracja, uruchamianie i strojenie

Lampowe odbiorniki radiowe, część 1

Epoka „lampowców” odjechała od nas w tempie, którego

nikt nie był w stanie przewidzieć. Iście kosmiczne tempo

ucieczki w otchłań historii wywołuje spore zainteresowanie

wzmacniaczami audio wykonanymi na lampach, a także starymi

odbiornikami radiowymi. O ile tematyka lampowego audio

egzystuje na łamach EP, to dotychczas praktycznie nic nie

pisaliśmy o możliwościach restauracji zabytkowych odbiorników.

Błąd ten, w wakacyjno–letnim klimacie, naprawiamy.

Wprowadzenie

Kolekcjonerstwo, to jest groma-

dzenie przedmiotów jednego rodzaju,

znane jest od niepamiętnych czasów

i dotyczy nie tylko dzieł sztuki oraz

pamiątek historycznych, ale również

przedmiotów użytkowych. Ostatnio

zauważa się wzrost zainteresowa-

nia odbiornikami radiowymi wypo-

sażonymi w zapomniane już niemal

lampy elektronowe. Bakcylem kolek-

cjonowania takich odbiorników za-

rażają się coraz częściej ludzie mło-

dzi, dla których lampa radiowa jest

reliktem przeszłości.

W cyklu artykułów dotyczących

odbiorników retro pragniemy za-

wrzeć informacje i wskazówki, co

należy zrobić, aby stary i zniszczo-

ny odbiornik radiowy odzyskał swój

niemal pierwotny wygląd i stał się

ozdobą mieszkania, a z jego głośnika

ponownie rozbrzmiewała muzyka.

Czytelnika może dziwić, dlaczego

w podtytule znajduje się słowo rege-

neracja, a nie renowacja. Otóż moim

zdaniem, regeneracja jest procesem

bardziej złożonym polegającym rów-

nież na odtworzeniu uszkodzonych

lub brakujących elementów odbiornika

i przywróceniu im pierwotnego wyglą-

du oraz cech funkcjonalnych. W tym

celu należy wykonać wiele niekiedy

bardzo skomplikowanych czynność,

i nie tylko na powierzchni zewnętrz-

nej skrzynki odbiornika, ale również

w jego wnętrzu. Wymaga to pewnych

umiejętności manualnych oraz użycia

wielu specjalistycznych narzędzi i od-

powiedniego postępowania.

Rozpoczynający obecnie kolekcjo-

nowanie lampowych odbiorników ra-

diowych nie mają łatwego startu, ale

nie powinni się zrażać. Wraz z wy-

czerpywaniem się zapasów starszych

typów lamp radiowych, nieprofesjonal-

ni użytkownicy pozbywali się starego

sprzętu radiowego. Na przełomie lat

osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych

ogromny napływ na rynek nowocze-

snych i tanich odbiorników radiowych

pogłębił ten proces. Tylko nieliczni

użytkownicy, mający trochę miejsca

na strychu lub w piwnicy, składowali

tam nieużywane już odbiorniki. Jed-

nak znacznie więcej odbiorników tra-

ﬁło do śmietników.

Podobny los podzieliły książki do-

tyczące radiotechniki opartej na tech-

nice lampowej. Biblioteki w ramach

odnawiania księgozbioru masowo po-

zbywały się książek z tej dziedziny,

wydawanych w latach sześćdziesiątych

i siedemdziesiątych. Obecnie jedynie

Biblioteka Narodowa ma obowiązek

przechowywania i udostępniania lite-

ratury technicznej z tamtego okresu.

Również internet stanowi dość bogate

źródło literatury z radiotechniki lam-

powej. Od kilku lat w miesięczniku

Świat Radio jest prowadzony bardzo

interesujący dział Radio Retro.

Na fot. 1 . zamieszczono fotogra-

ﬁę odbiornika produkcji niemieckiej,

prawdopodobnie z lat 1944 – 1945,

który przeleżał przez ponad 40 lat

na strychu. Odbiorniki w takim sta-

nie można spotkać na różnych ba-

zarach staroci, są także oferowane

w internecie. Początkujący kolekcjoner

nie powinien zrażać się ich stanem

technicznym, lecz postarać się przy-

wrócić im pierwotną postać. Trochę

chęci i odrobina zdolności manu-

alnych, a sukces będzie niewątpli-

wy. Autor ma nadzieje, że nawet

doświadczony kolekcjoner znajdzie

w kolejnych artykułach coś interesu-

jącego dla siebie. Na początek tro-

chę informacji z historii radiotechniki

i krótka charakterystyka typów odbior-

ników radiowych produkowanych od

lat dwudziestych ubiegłego wieku, aż

do zaniku produkcji lampowych od-

biorników radiowych.

Trochę historii

Pierwsze odbiorniki radiowe po-

jawiły się na początku lat dwu-

dziestych ubiegłego wieku. Odbior-

nik umieszczony był w drewnianej

skrzynce i wyposażony w słuchawki

lub głośnik tubowy. Do zmiany zakre-

su odbieranych fał służyły wymienne

zespoły cewek. Lampy umieszczone

były zewnątrz skrzynki. Odbiorniki

były zasilane z baterii i wymagały do-

brej zewnętrznej instalacji antenowej

oraz uziemienia. Nastrojenie odbior-

nika na odbiór wybranej stacji było

czynnością bardzo skomplikowaną ze

względu na dużą liczbę zewnętrznych

pokręteł i przełączników.

W drugiej połowie lat dwudzie-

stych nastąpiły zmiany w konstrukcji

odbiorników polegające na umiesz-

czeniu lamp wewnątrz drewnianej

skrzynki, która miała podnoszone

wieko w celu umożliwienia dostępu

do lamp, bowiem charakteryzowały

się one bardzo małą trwałością Regu-

lacja odbiorników była nadał bardzo

skomplikowana i dopiero na przeło-

mie lat dwudziestych i trzydziestych

została uproszczona. Wybór zakresu

fal był przeprowadzany za pomo-

cą specjalnego przełącznika. Zmiany

konstrukcyjne polegały również na

wprowadzeniu kolorowych skal, od-

Elektronika Praktyczna 8/2005

K U R S

Fot. 1. Odbiornik radiowy EAK 65/51 przed regeneracją: widok z przodu a), widok z tyłu b)

dzielnych dla każdego zakresu. Bar-

dzo estetyczna skrzynka była najczę-

ściej wykonywana z drewna pokryte-

go fornirem ze szlachetnego drewna

i miała kształt podłużny. Głośnik był

montowany w oddzielnej drewnianej

skrzynce. Pod koniec lat dwudzie-

stych wprowadzono zasilanie odbior-

ników z sieci oświetleniowej. Były to

odbiorniki o bezpośrednim wzmocnie-

niu, a montaż poszczególnych podze-

społów był wykonywany za pomocą

złączy śrubowych. Lampy były wypo-

sażone w cokół nóżkowy. Odbiorniki

z tego okresu są wspaniałym trofeum

kolekcjonerskim i jeżeli pojawiają się

na bazarach lub targach staroci, to

kosztują bardzo dużo.

Na początku lat trzydziestych

wprowadzono wiele istotnych zmian

w konstrukcji odbiorników. Umieszczo-

no część odbiorczą na specjalnej me-

talowej podstawie (chassis). Głośnik,

już typu dynamicznego ze stałym

magnesem, był umieszczony razem

z chassis w tej samej drewnianej i for-

nirowanej skrzynce. Zmienił się wy-

gląd skal, które miały duże rozmiary

i różne kształty, a także nadrukowane

nazwy stacji. W przeważającej więk-

szości odbiorniki były zasilane z sieci

energetycznej. Skrzynka była zamyka-

na specjalną ścianką tylną z otworami

na gniazdka antenowe i uziemienia.

W tym czasie skonstruowano lampy

wielosiatkowe i nastaje era odbiorni-

ków superheterodynowych. Najbar-

dziej dynamiczny rozwój konstrukcji

odbiorników radiowych przypada na

lata 1934 – 1939. W 1934 następuje

uporządkowanie symboliki lamp ra-

diowych, która w okresie wcześniej-

szym nie była usystematyzowana,

a wprowadzana indywidualnie przez

poszczególne ﬁrmy.

Odbiorniki pochodzące z tego okre-

su są również poszukiwane przez ko-

lekcjonerów, ponieważ miały bardzo

gustownie zaprojektowaną i starannie

wykonaną skrzynkę.

W okresie międzywojennym nie

produkowano w Polsce popularnego

odbiornika tak zwanego odbiornika

ludowego. Rolę wiodącą odbiornika

popularnego spełniał odbiornik de-

tektorowy Detefon zwany popularnie

„kryształkiem”. Był on produkowany

przez Państwową Wytwórnię Łącz-

ności. Odbiorników detektorowych

wyprodukowano w Polsce w latach

międzywojennych ponad pół miliona

sztuk. Rosnące potrzeby rynku pokry-

wał import, głównie z Niemiec.

Sprzęt radiowy okresu powojen-

nego, który był w posiadaniu ludno-

ści na terenie Polski można podzie-

lić na trzy grupy:

1. Pierwszą grupę stanowią odbiorni-

ki, które ocalały po okresie oku-

pacji. Były to w większości sto-

sunkowo stare typy odbiorników

pochodzące z rodzimej produkcji

i importu. Do tej grupy można

zaliczyć również odbiorniki pozo-

stawione przez okupanta w Polsce

i na ziemiach zachodnich. Obecnie

te odbiorniki, jeżeli gdzieś ocalały,

zaliczane są do rarytasów kolek-

cjonerskich i można je jeszcze spo-

tkać na targach staroci. Ich cena

zależna jest od stanu technicznego

oraz wieku i czasami bywa wy-

soka. Schematy odbiorników były

opublikowane we wspomnianym

wyżej zbiorze schematów (11 to-

mów). Natomiast nie ma schema-

tów odbiorników rodzimej produk-

cji, bowiem obowiązywał zakaz

ich publikowania (na przykład

w ﬁrmie Elektret).

2. Drugą grupę stanowią odbiorniki

importowane po zakończeniu woj-

ny. W śród nich są odbiorniki uzy-

skane w ramach reparacji wojen-

nych oraz z późniejszego importu

Charakterystyka najczęściej

spotykanych odbiorników retro

Od początku lat dwudziestych,

kiedy pojawiły się pierwsze odbior-

niki radiowe, do 1945r. wyproduko-

wano seryjnie wiele odbiorników –

od prymitywnych jednoobwodowych

i detektorowych, do rozbudowanych

odbiorników superheterodynowych

wyposażonych w ponad 10 lamp.

W latach pięćdziesiątych wydano

w NRD zbiór schematów odbiorni-

ków wyprodukowanych przez czo-

łowe ﬁrmy europejskie (zwyjątkiem

ﬁrm polskich) do 1945r. iwokresie

powojennym, to znaczy do począt-

ku lat pięćdziesiątych. Zbiór ten

obejmuje 11 tomów [11]. Świadczy

to o masowej produkcji odbiorników

i jednocześnie o ogromnej popularno-

ści radia w tamtym okresie.

Pod koniec lat trzydziestych na

terenie Polski istniało 20 ﬁrm pro-

dukujących odbiorniki radiowe i kil-

kadziesiąt ﬁrm zbranży radiotech-

nicznej produkujących podzespoły.

Gigantami, jak na owe czasy, były

ﬁrmy Elektrit wWilnie oraz Philips

w Warszawie. Roczna produkcja ﬁr-

my Elektrit wynosiła ponad 50000

odbiorników. W każdym sezonie uru-

chamiano produkcję kilku nowych

modeli odbiorników. Produkowano

odbiorniki reakcyjne, ale także wy-

sokiej klasy odbiorniki superhetero-

dynowe, jak na przykład Eroica, Fi-

delio. Zakłady Philipsa produkowały

w latach 1937…1939 około 70000

sztuk odbiorników rocznie.

Elektronika Praktyczna 8/2005

K U R S

Fot. 2. Odbiornik radiowy EAK 65/51 po regeneracji: widok z przodu a), widok chassis b)

z NRD. W NRD produkcja odbior-

ników rozwijała się w oparciu

o dawne fabryki niemieckie zlo-

kalizowane we wschodniej części

Niemiec. Na przykład ﬁrma Gre-

atz przyjęła w NRD nazwę Stern.

Odbiorniki tej ﬁrmy dość licznie

występowały na terenie Polski. Ich

konstrukcja nie odbiegała znacz-

nie od konstrukcji odbiorników

dawnej ﬁrmy Greatz. Początkowo

produkowano odbiorniki w opar-

ciu o zapasy lamp serii E11 i U11,

a następnie w oparciu o lampy woj-

skowe, takie jak RV12P2000. Po

wyczerpaniu zapasów produkowa-

no odbiorniki wyposażone w lam-

py amerykańskie produkcji ZSRR,

a następnie powrócono znów do

lamp serii E11 i U11. W latach

pięćdziesiątych w NRD zaczęto

produkować odbiorniki wyposażo-

ne w nowoczesne lampy nowalowe

serii E80 – 89. Posiadały one już

przeważnie zakres UKF i były wy-

posażone w klawiszowe przełączni-

ki zakresów fal. Typowymi przed-

stawicielami tej klasy odbiorników

są odbiorniki Beethoven i Stradi-

vari. Odbiorniki takie można dość

często spotkać na targach staroci.

Zachowały się najczęściej w dość

dobrym stanie technicznym.

3. Trzecią grupą odbiorników są od-

biorniki rodzimej produkcji. Pierw-

szym odbiornikiem wyprodukowa-

nym w Polsce na licencji szwedz-

kiej był odbiornik AGA wyposa-

żony w lampy serii E21. Był on

początkowo produkowany w Zakła-

dach Diora w Dzierżoniowie, a od

1949r w Warszawie w Zakładach

Radiowych im. M. Kasprzaka. Na-

stępnym odbiornikiem był odbior-

nik Syrena, który pod względem

elektrycznym nie różnił się zasad-

niczo od odbiornika AGA. Nato-

miast różnił się istotnie po wzglę-

dem zewnętrznym. Kolejną mody-

ﬁkacją odbiornika AGA iSyrena

był odbiornik Stolica. W 1947r.

wyprodukowano w Dzierżoniowie

odbiornik całkowicie polskiej kon-

strukcji o nazwie Pionier, który był

wyposażony w lampy serii U21.

Odbiornik Pionier umieszczony

był w ebonitowej skrzynce. Seryjna

produkcja odbiornika rozpoczęła

się w 1948r. W następnych latach

dokonywano kolejnych modyﬁkacji.

Były to między innymi odbiorniki:

Promyk, Pionier B2, a po zmianie

lamp na serię E21 powstał Mazur

1, Mazur 2, Mazur Lux.

Należy jeszcze wspomnieć o od-

biornikach importowanych do Polski

z Czechosłowacji, Węgier i ZSRR.

Jednym z lepszych odbiorników

był czeski Talisman. Mały, zgrab-

ny odbiornik w ebonitowej skrzyn-

ce i mniejszy od naszego Pioniera

również wyposażony w lampy serii

U21. Odbiorniki produkcji węgier-

skiej wyposażone były przeważnie

w lampy serii E42 (rimlock), które

są dość trudne do zdobycia.

okresu nie były najwyższej jakości,

a ich obecny stan zależy od miejsca

przechowywania. Jeżeli była to wil-

gotna piwnica, to oczywiście stopień

degradacji będzie znaczny.

Na fot. 2 przedstawiono fotogra-

ﬁę odbiornika pokazanego na fot. 1

po regeneracji. Czyż nie wygląda

obecnie okazale? Może być ozdo-

bą niejednego mieszkania, bowiem

taki akcent retro dodaje mu uroku.

I o to właśnie chodzi. Jeżeli jeszcze

będzie sprawny pod względem elek-

trycznym i będzie można posłuchać

programu I PR na falach długich, to

wtedy satysfakcja będzie pełna.

Mieczysław Laskowski

Polecana literatura

1. R. Stinzing, E. Szczygieł, H.

Berezowski. Złote lata radia w II

Rzeczypospolitej. Wydawnictwo V.I.D.I.

Nowy Sącz 2000.

2. W. Trusz. Poznaj odbiorniki radiowe.

WKŁ, Warszawa 1962.

3. W. Trusz. ABC naprawy odbiorników

radiowych. WKŁ, Warszawa 1961.

4. H.Sacharewicz, J.Żerebcow. Zasady

radiotechniki. Spółdzielnia Wydawnicza

„Czytelnik” 1947.

5. Cz. Klimczewski. Jak czytać schematy

radiowe. Wydawnictwa Komunikacyjne.

Warszawa 1960.

6. H. Meluzin. Radiotechnika odbiorniki

lampowe i tranzystorowe. WKŁ

Warszawa 1967.

7. K. Lewiński. Naprawa i strojenie

odbiorników radiowych. WKŁ,

Warszawa 1961.

8. P. Mikołajczyk. Vademecum lamp

elektronowych. PWT, Warszawa 1957.

9. M. Maruszewska, J. Sawicki.

Radiomechanika. PWSZ, Warszawa

1958.

10. J. Bartkiewicz. Katalog sprzętu

radiowego. Wydawnictwa

Komunikacyjne, Warszawa 1957.

11. Empfänger – schaltungen der

radio – industrie band 1 – 11.

Fachhbuchverlag Leipzig 1957.

Czy warto regenerować stare

odbiorniki?

Zdecydowanie tak. W zależności

od stopnia zniszczenia wymagany

będzie mniejszy lub większy wkład

pracy w jego zregenerowanie. Moje

doświadczenie skłania do stwier-

dzenia, że łatwiej jest zregenerować

odbiornik produkcji przedwojennej

lub importowany z NRD czy Cze-

chosłowacji niż rodzimej produkcji

z okresu wczesnych lat powojen-

nych. Niestety odbiorniki z tamtego

Elektronika Praktyczna 8/2005

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: