2005_GRUDZIEŃ_OKE_PR.pdf

dysleksja

MATERIAŁ DIAGNOSTYCZNY

Z WIEDZY

O SPOŁECZEŃSTWIE

Arkusz II

POZIOM ROZSZERZONY

Czas pracy 150 minut

ARKUSZ II

GRUDZIEŃ

ROK 2005

Instrukcja dla ucznia

1. Sprawdź, czy arkusz zawiera 18 ponumerowanych stron.

Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu

nadzorującego badanie.

2. Arkusz zawiera dwie części. Część pierwsza arkusza wymaga

analizy materiałów źródłowych, a część druga napisania

krótkiego wypracowania na jeden z podanych tematów.

3. Rozwiązania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to

przeznaczonym.

4. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym

tuszem/atramentem.

5. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl.

6. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.

7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje uczeń. Nie

wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla

oceniającego.

8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL.

Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne

zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz właściwe.

Za rozwiązanie

wszystkich zadań

można otrzymać

łącznie

50 punktów

Życzymy powodzenia!

Wypełnia uczeń przed rozpoczęciem pracy

Wypełnia uczeń

przed rozpoczęciem

pracy

PESEL UCZNIA

KOD UCZNIA

2 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Wiedza o społeczeństwie – grudzień 2005 r.

Zadanie 26 . (10 pkt)

Przeczytaj zamieszczone poniżej teksty i odpowiedz na podane pytania:

Tekst nr 1

Celem niniejszego szkicu jest stwierdzenie jednej bardzo prostej zasady, która winna

przyświecać wszelkim próbom kontrolowania lub przymuszania jednostki przez

społeczeństwo, bez względu na to, czy używa ono siły fizycznej w postaci sankcji prawnych

czy też przymusu moralnego opinii publicznej. Zasada ta brzmi, że jedynym celem

usprawiedliwiającym ograniczenie przez ludzkość, indywidualnie, lub zbiorowo, swobody

działania jakiegokolwiek człowieka jest samoobrona, że jedynym celem, dla osiągnięcia

którego ma się prawo sprawować władzę nad członkiem cywilizowanej społeczności wbrew

jego woli, jest zapobieżenie krzywdzie innych. Jego własne dobro fizyczne lub moralne, nie

jest wystarczającym usprawiedliwieniem. Nie można go zmusić do uczynienia lub

zaniechania czegoś, ponieważ tak będzie dla niego lepiej, ponieważ to go uszczęśliwi,

ponieważ zdaniem innych osób będzie to mądrym lub nawet słusznym postępkiem. Są to

poważne powody, by go napominać, przemawiać mu do rozumu, przekonywać go lub prosić,

lecz nie, by go zmuszać lub karać w razie, gdyby nas nie słuchał. Aby to ostatnie było

usprawiedliwione, postępowanie, od którego chcemy go odwieść, musi zmierzać do

wyrządzenia krzywdy komuś innemu. Każdy jest odpowiedzialny przed społeczeństwem

jedynie za tę część swego postępowania, która dotyczy innych. W tej części, która dotyczy

wyłącznie jego samego, jest absolutnie niezależny; ma suwerenną władzę nad sobą, nad

swoim ciałem i umysłem. (...)

Istnieje jednak sfera działania, którą społeczeństwo, w odróżnieniu od jednostki,

interesuje się tylko pośrednio – obejmująca całą tę część życia i postępowania człowieka,

która wpływa tylko na niego samego lub jeśli wpływa na innych, to tylko dzięki ich

swobodnemu i dobrowolnemu przyzwoleniu i współudziałowi. (...) To jest więc właściwą

dziedziną ludzkiej wolności. Obejmuje ona, po pierwsze, wewnętrzną sferę świadomości:

żądanie wolności sumienia w najszerszym znaczeniu tego słowa; wolności myśli i uczucia;

absolutnej swobody opinii i osądu we wszystkich przedmiotach praktycznych lub

filozoficznych, naukowych, moralnych lub teologicznych. (...) Po drugie, zasada ta wymaga

swobody gustów i zajęć; opracowania planu naszego życia zgodnie z naszym charakterem;

działania jak nam się podoba, pod warunkiem ponoszenia konsekwencji, jakie mogą nastąpić

– bez żadnej przeszkody ze strony naszych bliźnich, dopóki nasze czyny im nie szkodzą,

choćby nawet uważali nasze postępowanie za głupie, przewrotne lub niesłuszne. Po trzecie,

z tak pojętej swobody każdej jednostki wynika swoboda, w tych samych granicach, do

zrzeszania się jednostek; swoboda łączenia się w każdym celu nie przynoszącym szkody

innym, przy czym przypuszczamy, że zrzeszające się osoby są pełnoletnie i nie są zmuszone

lub zwiedzione.

Żadne społeczeństwo, w którym swobody te nie są, na ogół biorąc, szanowane, nie jest

wolne, bez względu na formę jego rządu; i żadne społeczeństwo nie jest całkowicie wolne,

jeśli nie są one w nim uznawane bez żadnych absolutnie zastrzeżeń. Jedyną swobodą

zasługującą na to miano jest swoboda dążenia do własnego dobra na swój własny sposób,

o ile nie usiłujemy pozbawić innych ich dobra lub przeszkodzić im w jego osiągnięciu. (...)

Ludzkość zyskuje więcej, pozwalając każdemu żyć wedle jego upodobań, niż zmuszając

każdego, by żył wedle upodobań pozostałych.

John Stuart Mill, O wolności , Warszawa 1999, ss. 25-26, 27-29.

Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 3

Wiedza o społeczeństwie – grudzień 2005 r.

A. (0-1) Wymień pięć narzędzi kontroli i perswazji, jakimi, zdaniem autora tekstu, dysponuje

społeczeństwo wobec swoich członków.

B.(0-1) Co, zdaniem autora tekstu, usprawiedliwia ograniczenie swobody działania jednostki

przez społeczeństwo? Wymień trzy przykłady.

C. (0-1) Wymień wszystkie sfery wolności, które zostały przywołane w tekście. Podaj po

jednym przykładzie wolności, które John S. Mill przyporządkowuje każdej z nich.

sfera

przykład wolności

4 Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Wiedza o społeczeństwie – grudzień 2005 r.

Tekst nr 2

Od dawna wiadomo, że wolność pociąga za sobą «równość w wolności». Równość

sama w sobie (szczególnie w przeciwstawieniu do wolności) nie przykuwała uwagi badaczy.

Dziś już tak nie jest. Wolność i równość wymagają oddzielnego podejścia, ponieważ równość

nie tylko może wspomóc wolność, ale również ją zniszczyć. (...)

Zacząć chciałbym od twierdzenia, że równość zakłada wolność. To twierdzenie nie

oznacza, że równość jest wyższą wartością niż wolność, lub że jest od niej ważniejsza. Chcę

w ten sposób tylko wskazać na związek proceduralny, a mianowicie fakt, iż wolność musi się

zmaterializować jednocześnie, a nawet wcześniej niż równość. Wolność musi przyjść

wcześniej niż równość. Wolność musi przyjść pierwsza, o czym przekonać może prosty

argument, iż bez wolności nie można nawet żądać równości. Oczywiście, istnieje równość

i w żaden sposób z nią nie związana, lecz jest to równość niewolników, równość jednostek

niczego nie posiadających i pozbawionych znaczenia, równych w całkowitym poddaństwie.

Równość niewolników lub zniewolonych poddanych (...) nie ma nic wspólnego – mam

nadzieję – z równością przez nas cenioną. Trudno zatem sprzeciwić się twierdzeniu, że

wolność przyjść musi pierwsza , przed równością, albowiem człowiek zniewolony nie ma

nawet prawa wypowiedzenia się w tej sprawie.

Spytajmy jednak, czy wolność musi zawsze podtrzymywać równość? (...) Tak, jak

wolność polityczna (wolność od ) jest wstępem i trwałym warunkiem pozostałych wolności,

wszystkich wolności do , tak samo i z tych samych powodów jest również wstępnym

warunkiem wszystkich równości. Jeśli równych pozbawi się wolności słowa, to stają się oni

równi w milczeniu i wystawieni na przemoc i nadużycia.

Jednak natychmiast, gdy wolność rozbudzi już apetyt na równość, od razu szkodzi to

ideałowi wolności i ideał równości zyskuje większą popularność. Dzieje się tak z dwóch

powodów. Po pierwsze, ideał równości jest bardziej zrozumiały, gdyż możemy nadać

równości namacalne (lecz mylące) znaczenia. [Po drugie], równość prowadzi do oczywistych,

materialnych korzyści, podczas gdy zyski płynące z wolności są – tak długo, jak wolność

jeszcze trwa – trudno uchwytne. Ten argument w znacznym stopniu wyjaśnia również,

dlaczego spośród wszystkich (...) równości, właśnie równość ekonomiczna stała się

najpopularniejszym hasłem naszych czasów.

Giovanni Sartori, Teoria demokracji , Warszawa 1994, s. 437-438.

D. (0-1) Napisz, którą z dwóch wartości, wolność czy równość, uznaje autor tekstu za

pierwotną i dlaczego?

Materiał pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 5

Wiedza o społeczeństwie – grudzień 2005 r.

E. (0-1) Dlaczego, zdaniem autora, zdarza się, że ideał równości zyskuje większą popularność

niż ideał wolności? Wymień wszystkie powody przywołane w tekście.

Tekst nr 3

(...) Przekonanie, iż ludzie są równi, całkowicie równi ze swej natury i wobec prawa,

jest stosunkowo świeże. (...) W systemach demokratycznych równość ma oznaczać równy

wpływ wszystkich obywateli na władze, czyli równość we współwładaniu. (...) Jednak cały

problem równości staje się naprawdę ważny i miewa dramatyczne konsekwencje, kiedy

dochodzi do dyskusji nad równością materialną. (...)

Jeżeli ludzie są sobie równi, to powinni mieć równe, czyli takie same, warunki

życiowe i powinni tyle samo posiadać. Tak, ale... tu padają dwa niezmiernie istotne

zastrzeżenia. Po pierwsze – wkład poszczególnych osób w pracę ogólnospołeczną nie jest

identyczny, to nie tylko kwestia wykształcenia i zdolności, to także sprawa chęci

i pracowitości. Nie zgadza się z elementarnym poczuciem sprawiedliwości, by ten, który daje

społeczeństwu więcej, dostawał tyle samo, ile ten, który daje mniej albo prawie nic. Po drugie

– ludzie nie tylko są równi, ale także są wolni. Wolni, więc między innymi mogą chcieć

różnych rzeczy, mają nierówne upodobania, marzenia i potrzeby. Wszelka mechaniczna

realizacja równości nieuchronnie powoduje ograniczenie wolności. (...)

W rozmaitych systemach społecznych próbowano w różny sposób wynagradzać tych,

których wkład w ogólnospołeczny dorobek był, wedle domniemania, większy. Bez względu

na przyjęte zasady takiego wynagradzania, ustalane przez przywódców społeczeństwa,

w błyskawicznym tempie prowadziło to do nepotyzmu i korupcji. (...) Przez całe

dziewiętnaste stulecie, w okresie wolnokonkurencyjnego kapitalizmu, realizowano zasadę

przeciwną: ile kto sam zdobędzie, tyle będzie jego. Ale od kilkudziesięciu już lat wiadomo, że

nie jest to ani słuszne, ani rozsądne. Postanowiono więc zachować tę zasadę, ale ze

znacznymi ograniczeniami. Wprowadzono zatem progresywne podatki, a z drugiej strony

państwa zaczęły dofinansowywać te dziedziny przemysłu lub kultury, które dochodu nie

przynoszą, ale są uważane za społecznie ważne. Inny pomysł, który ma służyć rozwiązaniu

tego samego problemu, to stwarzanie sieci bezpłatnych świadczeń: szkół, lecznictwa itp.

Wszystko to są półśrodki, bo dopóki istnieją pieniądze i dopóki natura ludzka jest, jaka jest,

dopóty ludzie będą w okresach rewolucyjnego wzburzenia domagali się równości materialnej,

by zaraz potem konkurować i ścigać się, kto ma więcej.

Dlatego też tak niebezpieczna dla demokracji jest idea egalitaryzmu, czyli zrównania

materialnego. Idea ta stanowiła część rozmaitych pomysłów socjalistyczno-utopijnych.

Istniały nawet w różnych krajach krótkotrwałe próby praktycznej realizacji tej idei. Były więc

falanstery i komuny, a w niektórych spośród nich próbowano ideę egalitaryzmu realizować

przez pozbawienie jednostki wszelkiej własności prywatnej. Wszystko było własnością ogółu,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: