Wojna domowa w Hiszpanii.doc

Wojna  domowa w Hiszpanii

Typowo dla masowych konfliktów, przyczyny tego co stało się w Hiszpanii w latach 36-39 narastały przez wiele lat. Hiszpania była monarchią nieudolnie rządzoną przez króla Alfonsa XIII. Jednym z najbardziej zacofanych krajów w Europie. Panujące tam stosunki społeczne jeszcze w XXw  bliskie były feudalnym. Ów stan podtrzymywany był przez trzy główne siły: arystokrację, wojsko i – niezwykle potężny, a zarazem bardzo konserwatywny kościół  katolicki. Był on wielkim właścicielem ziemskim, przez wiele lat posiadał monopol na sprawy oświaty i wychowania. Jak można się spodziewać, na wsi występował ostry głód ziemi, a co za tym idzie silne były nastroje antyfeudalne i antykościelne.

  Również wojsko było liczne i wpływowe. W 1930-31 liczba żołnierzy to 140tys.. oficerów 24 tys., w tym 500 generałów. Utrzymanie takiej armii pochłaniało 60 % budżetu państwa.

Pamiętać należy, że Hiszpania składała się z wielu krain, które stały na bardzo zróżnicowanym poziomie rozwoju gospodarczego i społecznego. Oczywiście najbardziej rozwinięte (Katalonia i kraj Basków) dążyły do autonomii i usamodzielnienia się.

   Niestety to nie koniec problemów Hiszpanii. Przegrana wojna w 1898 r. ze Stanami Zjednoczonymi, w skutek której traci cenne kolonie: Kubę, Filipiny i Puerto Rico pozbawia ten wielki kraj mocarstwowej pozycji.

Kolejna klęska to próba rozprawy z plemionami marokańskimi.

Sytuacja wewnętrzna stawała się coraz bardziej napięta. Źle prosperująca gospodarka i porażki wojenne oznaczały upadek potęgi światowego wcześniej państwa. Z tego powodu rządzący decydują się na gruntowne reformy wewnętrzne, uzdrowienie sytuacji przy nie mieszaniu się w wielki konflikt I wojny światowej. Zwiększenie popytu na surowce wywołało dobrą koniunkturę ekonomiczną  trwającą do nowego kryzysu 1918-23. Dołączyły do tego kryzysy rządowe ora niepowodzenia  w walkach w Maroku, które stworzyły warunki do wprowadzenia 13 września 1923 dyktatury wojskowej przez gen. Miguela Primo de Riwiera mającej poparcie Alfonsa 13-tego. Trwała 7 lat. Okres ten przyniósł zakończenie wojen w Maroku. Również rozwiązano Kortezy(organy przedstawicielskie stanów, póżniej nazwa parlamentów), zakazano też działalności partii politycznych.

Sprzyjający dyktaturze rozwój gospodarczy załamał się w 1929 wraz z wybuchem kryzysu światowego.

Rosnąca opozycja zmusiła Primo de Riwiera do ustąpienia w 1930 roku.  Natomiast w kwietniu 1931 odbyły się wybory municipialne. Sukces odnieśli republikanie i socjaliści.

W tym samym miesiącu król opuścił kraj ( nie abdykując). Proklamowano republikę. Jej pierwszym premierem ( od grudnia prezydentem ) został Niceto Alcal Zamora.

Sytuacja w kraju była nadal niestabilna, a równowaga sił między prawicą a lewicą zmieniała się ustawicznie.

Na przełomie 35/36 republikanie, socjaliści i komuniści utworzyli tzw. Front Ludowy. Jego sukces w wyborach z lutego 1936r przyniósł zmiany, takie jak reformy oświaty i rolnictwa. Rząd rozpuści armię i przystąpił do tworzenia milicji ludowej. Wywołało to reakcję prawicy. Zwłaszcza oficerowie i księżą agitowali przeciw  takim porządkom. Generałowie zawiązali spisek pod hasłem obrony wartości narodowych i katolickich. [i]18 lipca 1936 bunt części garnizonów wojskowych przeciw rządowi republiki rozpoczął wojnę domową.    Były to garnizony w Maroku i na Wyspach Kanaryjskich, na czele których stanął generał Francisco Franco.

W początkowej fazie wydawało się, ze wojna zakończy się szybko. Można było tak sądzić po tym jak rebelianci, których główne siły zostały odcięte od kontynentu. Wtedy to właśnie do konfliktu włączyły się Niemcy i Włochy. Stworzyły tunel powietrzny z Afryki do południowej Hiszpanii, którym zaczęto przerzucać w lipcu 36 dziesiątki tysięcy żołnierzy, amunicji i bronii.

Pozostałe kraje europejskie podpisały porozumienie nie mieszania się w sprawy wojny hiszpańskiej. Inicjatorami była Francja i Wielka Brytania. Ponad 20 państw 9 września 1936r powołało w Londynie międzynarodowy Komitet Nieinterwencji. Włochy i Niemcy jak przed chwilą wspomniałam nie liczyły się z uchwałami Komitetu.

Wyżej wymienione porozumienie utrudniło rządowi republiki przywóz zakupionej za granicą broni. Z pomocą pospieszył Związek Radziecki i Meksyk oraz ochotnicy z kilkudziesięciu krajów Europy, z których sformowano specjalne Brygady Międzynarodowe (mniej więcej 35-45 tys. Żołnierzy). Odegrały one ogromną rolę w obronie Madrytu.

I tu pojawiają się akcenty polskie. Jedną z brygad była Brygada im. Jarosława Dąbrowskiego. Najbardziej znaną polską postacią był generał Karol Świerczewski.

We wrześniu 1936 powołano nowy rząd , który zgrupował wszystkie siły Frontu Ludowego, co połączyło wreszcie wszystkie silniejsze ugrupowania łącząc anarchistów, socjalistów i komunistów pod przewodnictwem Largo Caballero. Mimo to nadal rząd republikański był bardzo podzielony , a ważne dla republiki prowincje Basków i Katalonia zachowywały się jak autonomiczne państwa.

W obozie nacjonalistów  nie przeżywano takich rozłamów. Pomimo istnienia licznych ugrupowań monarchistycznych, falangistów i wielu innych ugrupowań prawicowych 29 września 1936 r  Francisco Franco zostaje mianowany generalissimo, czyli głównym dowódcą sił zbrojnych.

W  sprawach armii wyglądało podobnie. Republikanie byli słabo wyszkoleni, cierpieli na brak zaopatrzenia. Natomiast armia nacjonalistyczna posiadała w swych szeregach wysokiej klasy jednostki, takie jak np. Legia Cudzoziemska. W takiej sytuacji rząd republikański zarządał  zwołania Rady Ligi Narodów. 12 grudnia 36 Rada zebrała się , lecz na posiedzeniu doszło jedynie do uchwalenia apelu do Komitetu Nieinterwencji.

Polska zajęła stanowisko dwuznaczne. Przyłączyła się do polityki mocarstw zachodnich, uczestniczyła w pracach Ligi Narodów i Komitetu Nieinterwencji. Jednak wyrażne były sympatie rządu dla nacjonalistów. Zabraniano wyjazdu ochotnikom, a tych którzy walczyli w Brygadach Międzynarodowych pozbawiano obywatelstwa  polskiego. Nie przeszkadzało to jednak w sprzedaży sprzętu wojskowego obu stronom (odbywało się to poprzez kraje nadbałtyckie i latynoskie)

W maju 1937 upadł rząd Largo Caballero. Na czele nowego stanął Juan Negri. Zacieśnił on współpracę z komunistami i Związkiem Radzieckim, który wysłał wielu swoich oficerów oraz odsprzedał (za złoto i rudy metali) znaczną liczbę samolotów, czołgów, dział i karabinów maszynowych.

Jedną z krwawych kart tej wojny było wydarzenie  z 26 kwietnia 37 , kiedy to Legion Kondor (niemiecka jednostka lotnicza) zaatakował niewielkie miasteczko baskijskie Guernica. Najpierw zrzucono bomby rozpryskowe, potem zapalające, które spowodowały pożary, a następnie ludność cywilną uciekającą z domów ostrzelano z karabinów maszynowych. Przez świat przeszła fala oburzenia. Jeszcze w tym roku na światowej wystawie w Paryżu Pablo Picasso zaprezentował swoją Guernicę. Zresztą obie strony konfliktu w Hiszpanii okazały wiele zawziętości i okrucieństwa. Palono kościoły , bombardowano miasta i osiedla cywilne, rozstrzeliwano jeńców. Wojna domowa przekształciła się w wojnę dwóch systemów społeczno-politycznych.

Do marca 1939 r zacięte walki toczyły się ze zmiennym szczęściem dla obu stron. Wojna przybrała postać kolejnych ofensyw narodowców przeplatanych strategicznymi przeciwuderzeniami republikanów. Generalnie jednak narodowcy zdobywali coraz większe obszary kraju. Pozycje republikanów osłabiły też konflikty i walki o władzę miedzy partią komunistyczną a pozostałymi partiami. Doszło do czystek kierowanych przez sowieckiego przedstawiciela NKWD.

Po wygraniu szeregu ważnych kampanii i bitew, w tym najważniejszej bitwy nad Ebro i po zdobyciu Madrytu w marcu39 nacjonaliści zwyciężyli. Koniec wojny ogłoszony przez Franco 1 kwietnia 39 był jednocześnie początkiem jego dyktatury trwającej do roku 1975.

Bilans wojny – najkrwawszego konfliktu wewnętrznego Europy XX wieku, który trwał trzy lata.

W walkach zginęło 90 tysiecy żołnierzy po stronie nacjonalistów

                                110 tysięcy republikanów

Około 400 tysięcy ludzi zmarło z głodu i chorób, bądź zostało wymordowanych przez siły obu walczących stron.

500 tysięcy republikanów udało się na wygnanie.

Po zakończeniu walk przystąpiono do masowych aresztowań i egzekucji republikanów i ich zwolenników.

Hiszpańską wojnę domową uważa się powszechnie za wstęp do II wojny światowej, głównie z powodu wykorzystania na polu walki nowych typów broni. Półwysep Iberyjski stał się poligonem doświadczalnym dla wojsk faszystowskich. Po raz pierwszy wojna oparła się na użyciu czołgów i lotnictwa, po raz pierwszy bombardowania były wymierzone w ludność cywilną. Nie tylko nacjonaliści dopuszczali się okrucieństw. Republikanie z zaciętością mordowali księży, zakonników czy biskupów. Świeckich obywateli oskarżanych o popieranie przeciwnego obozu również zabijano. Jeden z takich mordów opisał, sympatyzujący z republikanami, Ernest Hemingway w książce ‘’Komu bije dzwon’’.

Hiszpańska wojna była wojną  dwóch niemożliwych do pogodzenia ze sobą wizji państwa i społeczeństwa. Od razu podzieliła cały kontynent na wzajemnie zwalczające się fronty. Była także  ostatnią próbą  utrzymania pokoju. Koniec wojny domowej w Hiszpanii obwieścił nadejście nowego konfliktu, który całkowicie zmienił postrzeganie wojny w świadomości całego świata.