Powstanie listopadowe 1830-1831 Polskie Towarzystwo Historyczne Komitet Nauk Historycznych PAN Instytut Bada� Literackich PAN Powstanie listopadowe 1830-1831 Geneza - uwarunkowania bilans por�wnania Pod redakcj� Jerzego Skowronka i Marii �migrodzkiej Wroc�aw � Warszawa � Krak�w � Gda�sk � ��d� Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1983 Ok�adk� projektowa�a Jolanta Suchar Redaktorzy Anna Lergetporer-Jakimow i Teresa W�sowiczowa Redaktor techniczny Jan A. Drajczyk Copyright by Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich�Wydawnictwo, Wroc�aw 1983 Printed in Poland ISBN 83-04-01237-5 Wst�p Oddawana do r�k czytelnika ksi��ka jest rezultatem najwi�kszego ze spotka� historyk�w z okazji 150 rocznicy powstania listopadowego. By�o to mi�dzynarodowe sympozjum na temat: �Powstanie listopadowe: uwarunkowania � bilans � por�wnania", zorganizowane z inicjatywy Zarz�du G��wnego Polskiego Towarzystwa Historycznego przy bardzo czynnym i owocnym wsp�udziale dwu zas�u�onych instytucji Polskiej Akademii Nauk: Komitetu Nauk Historycznych i Instytutu Bada� Literackich. W czterodniowych obradach (29 XI�2 XII 1980 r.) w Warszawie uczestniczy�o ��cznie ok. 120 historyk�w, literaturoznawc�w, badaczy my�li spo�ecznej (nieco s�abiej dopisali zaproszeni naukowcy zagraniczni, wskutek czego pasjonuj�ca, nie zbadana dotychczas problematyka por�wnawcza nie zosta�a uwzgl�dniona w obradach i niniejszym tomie tak szeroko, jak obiecywali sobie organizatorzy). Sympozjum zaj�o wysok� pozycj� w bogatym, r�norodnym dorobku tej rocznicy Polskiego Listopada. Nie by�o uroczystym �posiedzeniem ku czci", lecz rzeczow�, po wi�kszej cz�ci pasjonuj�c�, dyskusyjn� prezentacj� nowej problematyki badawczej lub gruntownie modyfikowanych ocen czy wreszcie wskazaniem tematyki dalszych bada� nad dziejami powstania listopadowego, a zw�aszcza jego rzeczywistej roli w dziejach Polski i Europy. W o�ywionych, kontrowersyjnych sporach ponownie wraca�y konfrontacje ocen wielu wybitnych postaci (wzbogacone nowymi cennymi �materia�ami dowodowymi* lub now� interpretacj� wielu fakt�w), zasadnicze batalie o klasyfikacj� i ocen� poszczeg�lnych nurt�w powstania listopadowego, a zw�aszcza wywodz�cych si� z niego polskich d��e� niepodleg�o�ciowych nast�pnych dziesi�cioleci. Znalaz�o si� tu miejsce na cenn� pr�b� uplasowania polskiego powstania w bogatej plejadzie r�norodnych ruch�w rewolucyjnych i narodowych trzeciego i czwartego dziesi�ciolecia XIX w. w Europie (Stefan Kieniewicz) oraz na kontrowersyjn� refleksj� na temat mankament�w polskiej historiografii w zakresie ocen rewolucyjno�ci polskiego ruchu narodowego w XIX stuleciu (Andrzej Walicki). Bogata, wielow�tkowa problematyka dyskusji sympozjum sta�a si� punktem wyj�cia niniejszego tomu. Zawiera on jedena�cie fundamentalnych artyku��w, stanowi�cych w wi�kszo�ci wypadk�w bardziej rozwini�te i wzbogacone pod wzgl�dem tre�ci wersje zasadniczych referat�w przedstawionych na sympozjum i wytyczaj�cych og�lne ramy dyskusji (pomini�to tu jedynie opublikowany wcze�niej referat Bogdana Zakrzewskiego 6 O �Warszawiankach"). Ponadto w��czono kilka warto�ciowych komunikat�w oraz gar�� g�os�w i opinii przedstawionych w dyskusji, zawieraj�cych nowe dane, a zw�aszcza nowe propozycje interpretacyjne (zbiorcze charakterystyki dyskusji opracowa� J. Skowronek). Wyznaczony w ten spos�b zakres niniejszej ksi��ki sprawia, �e przedstawia ona najnowszy dorobek historiografii w wielu dziedzinach powstania 1830�1831 r., a zarazem aktualny stan �wiadomo�ci �rodowisk historyk�w na ten temat. Wyst�puj� tu bardzo wyra�ne, drastyczne luki � przede wszystkim w zakresie szeroko poj�tego �ycia i dziej�w politycznych powstania listopadowego. Wcze�niejsze prace J�zefa Dutkiewicza, W�adys�awa Bortnowskiego, a zw�aszcza W�adys�awa Zajewskiego przedstawi�y jedynie niekt�re, bardzo wa�ne w�tki tej z�o�onej problematyki, czekaj�cej jeszcze na swego historiografa. Podobna sytuacja panuje w dziedzinie spraw prawnoustrojo-wych powstania, gdzie monografia Zdzis�awa Go�by (Rozw�j w�adz Kr�lestwa Polskiego w okresie powstania listopadowego, Wroc�aw 1971) stanowi raczej debiut inicjatyw naukowych w tej dziedzinie. Tematyka niniejszej ksi��ki skoncentrowa�a si� � zgodnie z aktualnymi zainteresowaniami historyk�w w tej dziedzinie � na nast�puj�cych problemach powstania listopadowego i szerokiego kontekstu historycznego, w kt�ry zosta�y wpisane: 1. geneza powstania listopadowego (a przede wszystkim wci�� budz�ce kontrowersje w�r�d historyk�w i szerszej publiczno�ci kwestie roli rewolucji lipcowej i powstania Belg�w oraz ewentualnych inspiracji p�yn�cych z Francji dla polskich patriot�w); 2. problemy wewn�trzne powstania listopadowego (zredukowane do zasygnalizowania udzia�u prowincji w powstaniu na wybranych konkretnych przyk�adach i d��e� do rewolucyjnego wsp�dzia�ania polsko-rosyjskiego oraz interesuj�cych pr�b zmodyfikowania nazbyt ostrych, jednostronnych ocen niekt�rych z wybitnych uczestnik�w �listopadowego dramatu"); 3. ocena militarnych mo�liwo�ci i wysi�ku powstania; 4. zewn�trzne uwarunkowania i reperkusje powstania; 5. pr�ba por�wnania powstania listopadowego z wa�niejszymi walkami rewolucyjnymi i narodowymi lat dwudziestych i trzydziestych XIX w. w Europie; 6. znaczenie powstania listopadowego dla formowania program�w walki Polak�w o niepodleg�o�� oraz wzbogacenia �wiadomo�ci narodowej i politycznej spo�ecze�stwa polskiego w ci�gu nast�pnych kilkudziesi�ciu lat; 7. problemy historiografii powstania listopadowego (poruszane okazjonalnie w wi�kszo�ci g��wnych artyku��w, stanowi� temat jednej tylko wypowiedzi � Larysy A. Obu-szenkowej); 8. kwestie rewolucyjnego charakteru sprawy polskiej i wynikaj�cej st�d potrzeby przewarto�ciowania generalnych nazbyt krytycznych ocen g��wnych nurt�w polskiego ruchu narodowowyzwole�czego w okresie powsta� narodowych; 9. obustronne, r�norodne zwi�zki mi�dzy powstaniem listopadowym a literatur� �wczesn� i nast�pnych lat. W miar� mo�liwo�ci w podobnej kolejno�ci zosta�y te� uszeregowane zasadnicze artyku�y i mniejsze wypowiedzi zamieszczone w niniejszym tomie. Ostatni z wymienionych temat�w, z wielk� werw� i w �wietnej formie literackiej przedstawiony na sym- 7 pozjum, stanowi ze wzgl�du na bogat� a odr�bn� problematyk� drug� cz�� niniejszej ksi��ki (opracowan� przez prof. dr Mari� �migrodzk�). Ale dyskusja (z udzia�em wielu historyk�w) nad g��wnymi tezami zaprezentowanymi przez wybitnych historyk�w literatury romantyzmu by�a dobitnym �wiadectwem potrzeby i mo�liwo�ci integracji historyk�w i badaczy szeroko poj�tych dziej�w literatury wok� wsp�lnych temat�w czy przedmiot�w docieka� naukowych. Zar�wno g�os prof. Andrzeja Walickiego, jak wywo�ana jego tezami dyskusja wskazuj� na w��czenie do tego kr�gu integracji konkretnych bada� nad przesz�o�ci� tak�e historyk�w my�li filozoficznej i spo�ecznej. Mimo up�ywaj�cego czasu przedstawione tu artyku�y i mniejsze wypowiedzi stanowi� wa�ki i najbardziej aktualny g�os historyk�w w wi�kszo�ci istotnych problem�w dziej�w powstania listopadowego. Nawet z perspektywy kilku lat warto zorientowa� si�, w jakim stopniu zapowiadane tu podejmowanie nowych temat�w bada�, nowe spojrzenie na wiele spraw powstania listopadowego i integracja r�nych dyscyplin nauk humanistycznych w obr�bie docieka� nad powstaniem 1830�1831 r. sta�y si� rzeczywisto�ci�. Zw�aszcza �e poszczeg�lne artyku�y pisane by�y z du�ym zaanga�owaniem, nawet pasj�, mitygowan� co najwy�ej rzeczowo�ci� dyskusji. I. Geneza i wewn�trzne uwarunkowania powstania W�adys�aw Zajewski Wok� genezy powstania listopadowego w 150 rocznic� nocy 29 listopada 1830 roku W setn� rocznic� nocy 29 listopada pisa� Artur �liwi�ski, przeciwstawiaj�c si� epigonom my�lenia pozytywistycznego, co �maj� patent na klepanie Konrada po ramieniu", o tym niezwyk�ym fakcie w naszej historii porozbiorowej: �Nie ma w dziejach naszych wydarzenia, kt�re by mia�o tak olbrzymi� literatur�, tyle pami�tnik�w, tyle dzie� polskich i cudzoziemskich, ile ma powstanie listopadowe [...] Im wi�cej przybywa materia��w, im szersze kr�gi zataczaj� badania historyczne, tym wi�cej zjawisk tylokrotnie badanych i omawianych w odmiennych przedstawiaj� si� kszta�tach lub wo�a o rewizj�. Mimo woli budzi si� pytanie: dlaczego rewolucja listopadowa przez wiek ca�y wi�cej zaprz�ta�a umys�y i wi�cej poch�ania�a pracy ni� jakikolwiek inny okres dziej�w naszych? Dlaczego rozg�o�nym echem odbi�a si� w pi�miennictwie europejskim? Zjawisko to musi mie� swoje g��bsze przyczyny"1. Na to ostatnie pytanie pr�bowa�, jak s�dz�, odpowiedzie� ju� wcze�niej przed �liwi�skim, na uroczystym obchodzie Nocy Listopadowej w Genewie, Zygmunt Mi�-kowski. M�wca przypomnia� zebranym szerokie poparcie opinii europejskiej dla dzie�a rozpocz�tego w noc 29 listopada atakiem na Belweder. Z najg�o�niejszych nazwisk polityk�w, m��w stanu oraz intelektualist�w, kt�rzy wyra�ali sw�j wielki podziw dla powstania listopadowego i sprawy polskiej, Mi�kowski wymieni�: Marie Josepha de La Fayette'a, Benjamina Constanta Giuseppe Mazziniego, Giuseppe Garibaldiego, Julesa Micheleta, Casimira Delavigne'a, Pierre'a Jeana Berangera, Victora Hugo, Emma-nuela Arago, Thomasa Campbella. Ale najwi�cej uwagi referent po�wi�ci� sympatii Karola Marksa do powstania listopadowego i sprawy polskiej, ujmuj�c jego stanowiska w tych oto s�owach, wypowiedzianych � przypomnijmy � w 1880 r.: �Motyw g��wny tej sympatii, wed�ug Karola Marksa, jest nast�puj�cy � Polska jest nie tylko jedynym narodem s�owia�skim, lecz tak�e jedynym narodem europejskim, kt�ry niczym �o�nierz �wiatowy uczestniczy� we wszystkich walkach rewolucyjnych: w Ameryce, pod sztandarami Pierwszej Republiki Francuskiej, w 1830 r. Polska uniemo�liwi�a inwazj� Francji i dopomog�a emancypacji Belgii, w 1846 r. w Krakowie to Polska pierwsza 1 A. �liwi�ski, W setn� rocznic� 1830�1930, �Tygodnik Ilustrowany", 1930, nr 48, s. 996 n. 10 roz...
NAUCZANIE_KOSCIOLA_KATOLICKIEGO_MP3