ANTYK

1.     Kreacja świata w biblii i mitologii. Podobieństwa i różnice.

Według mitologii, w której opisane są wierzenia starożytnych Greków, narodziny świata wyglądały następująco.

Z wielkiego Chaosu wyłoniły się dwa bóstwa: Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Z ich związku narodzili się tytani, cyklopi i sturęcy hekatonchejrowie. Niezadowolony ze szkaradnego i okrutnego potomstwa ojciec strącił je w czeluście Tartaru. Gaja zgorszona poczynaniami męża uknuła przeciwko niemu spisek z najmłodszym z tytanów, Kronosem, który wkrótce po zrzuceniu ojca z tronu stał się władcą świata. Ale i na niego spadł cios przeznaczenia. Jedyny z jego ocalałych synów, Zeus, upomniał się o tron niebieski. Rozpętała się straszliwa wojna, w której zmagały się dwie siły nieśmiertelne. Z jednej strony Zeus wraz z uwolnionymi z wnętrzności ojca braćmi, zaś z drugiej Kronos ze swoimi sprzymierzeńcami. W wyniku walk, w czasie których ziemia drżała pod nogami tytanów, a niebo było zasnute nieprzeniknionymi chmurami, zwycięski, gromowładny Zeus zasiadł na tronie niebieskim.

Jednak ludzie istnieli już dużo wcześniej niż władzę nad światem objął Zeus. O powstaniu rodu ludzkiego zachowało się wiele odmiennych podań. Jedne mówiły o tym, że człowiek wyszedł wprost z ziemi wraz z innymi stworzeniami, inne, że lasy i góry wydały ludzi na podobieństwo drzew i skał, a jeszcze inne, uznawane w szczególności przez rody królewskie i szlachtę, że ludzie pochodzą od bogów. Jednak najczęściej przyjmowano baśń o czterech wiekach ludzkości: złotym - za panowania Kronosa, srebrnym - po jego upadku, brązowym - okresie dominacji herosów oraz żelaznym, który trwa do dziś. Według jeszcze innych podań człowiek był stworzony przez Prometeusza, który ulepił go z gliny i nauczył wielu sztuk oraz rzemiosł. Ludzkość była do tego stopnia zafascynowana i żądna życia i poznania świata, że nawet potop nie był w stanie jej zgładzić.

Natomiast według Biblii świat i człowiek są stworzone przez jednego Boga, który kolejno przez sześć dni tworzy Ziemię, Niebo oraz Dzień i Noc, następnie Morze, z którego wyszły pierwsze istoty żyjące. Na jego rozkaz ziemia rodziła drzewa, zioła i krzewy dające owoce. Na koniec Bóg stworzył człowieka, któremu podporządkował wszystko, co chodzi po ziemi, fruwa w powietrzu i ukrywa się w głębinach morskich.

Porównując obydwie wersje powstania świata i człowieka, można wskazać elementy wspólne:
* niewiedza ludzi o ewolucji przyrody i podstawach astronomii powoduje, że zaczynają oni wierzyć w bogów, którzy dali początek światu,
* podobna jest także kolejność narodzin świata.
Jedyna różnica dotyczy samej natury bytu, filozofii oraz tego, że w Biblii wszystko jest tworzone przez jednego tylko Boga.

2.     Mity greckie o szczególnej żywotności w kulturze

Mit o Dedalu i Ikarze.

Dedal - ateński budowniczy, rzeźbiarz i mechanik; obciążony zbrodnią uszedł na Kretę. Dedal był wielkim wynalazcą, w związku z tym król Krety - Minos, nie chciał go wypuścić poza granice swego kraju. Dedal postanowił odlecieć wraz ze swoim synem Ikarem, przy użyciu skrzydeł własnej konstrukcji. Przd lotem Dedal ostrzegł Ikara, aby utrzymywał odpowiednią wysokość (zbyt nisko - pióra nasiąkną wilgocią, zbyt wysoko - słońce rozpuści wosk, którym były przyklejone pióra). Jednak Ikar zachwycony pięknem i swobodą lotu, zapomniał o przestrogach ojca. Wzbił się wysoko, a słońce rozpuściło wosk.

Mit ten jest odzwierciedleniem życia codziennego ludzi zafascynowanych różnymi zjawiskami, które mylnie oceniamy jako coś wspaniałego, a one prowadzą nas do zguby.

Mit o Promteuszu.

Jest to chyba najbardziej znany z mitów. Opowiada on o tym, jak ulubieniec Ateny zemścił się na samym Zeusie za zesłanie na ziemię nędzy, chorób i smutku, których źródłem była beczka - posag pięknej Pandory, żony niemądrego Epimeteusza. 

Otóż Prometeusz zabił wołu i poćwiartowanego złożył do dwóch worków. W jednym znajdowało się najprzedniejsze mięso nakryte skórą, w drugim kości, na których widniały płaty słoniny. Poproszony o dokonanie wyboru Zeus, wskazał łakomie na drugi worek i od tej pory ta część zwierzęcia poświęcana była bogom.

Ośmieszony władca Olimpu straszliwie ukarał śmiałka. Prometeusza przykuto do skały Kaukazu i codziennie przylatywał do niego wygłodniały sęp, aby wyszarpywać mu ciągle odrastającą wątrobę.

O Demeter i Persefonie.

Demeter, bogini życia i urodzaju, miała córkę Persefonę, którą podstępem sprowadził do piekła tamtejszy władca, Hades. Nieszczęsna matka błąkała się po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogła go nigdzie znaleźć. Jej smutek był tak wielki, że deszcze przestały padać, strumienie powysychały, nie rodziły się nowe plony i głód zaczął zaglądać do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowił przebłagać Demetrę, ale nic nie skutkowały namowy wysyłanych do niej muz i charyt. Władca Olimpu ustąpił wreszcie i nakazał Hadesowi, aby oddał Persefonę. Król piekieł wypełnił to życzenie, ale wręczył żonie jabłko granatu, które częściowo zjedzone, na zawsze związało ją z państwem cieni.

Wielka radość Demeter spowodowana powrotem córki wywołała na świecie eksplozję zieleni i śpiewu ptaków. Jednak Persefona musiała powracać do męża na trzy miesiące w roku, wtedy to przyroda zamierała, by ponownie się obudzić z zimowego odrętwienia. W taki właśnie sposób starożytni Grecy tłumaczyli sobie cykliczność zmian pór roku.

3.     Fragmenty biblii które szczególnie zachwycają i wzbogacają wiedze o sensie życia człowieka

Księga Hioba.

Hiob był najbogatszym i najszlachetniejszym człowiekiem Wschodu. Szczerze czcił Boga i ufał mu bezgranicznie. Nie wierzył w to Szatan, toteż za przyzwoleniem Stwórcy poddał Hioba strasznej próbie: pozbawił go majątku oraz dziesięciorga dzieci. Hiob przyjął swój los pokornie: "Nie zgrzeszył, nie przypisał Bogu nieprawości".

Nie mógł pogodzić się z tym, że mimo braku winy spotkało go takie nieszczęście. Żalił się przyjaciołom, a ci przekonywali go, że musi być winny, skoro Bóg tak go ukarał. Hiob gotów był stanąć przed obliczem Stwórcy i dowiedzieć się prawdy o sobie. Buntując się przeciwko swemu losowi, nie przyznając się do żadnych grzechów, nigdy nie obraził Boga.

Bóg wynagrodził Hioba przywracając i pomnażając jego dobytek oraz obdarzając go ponownie dziesięciorgiem dzieci. Odtąd żył długo i szczęśliwie. Hiob uosabia niezawinione cierpienie, a także godność ludzką nakazującą dążenie do prawdy i sprawiedliwości. Jego historia poucza, że:

-          nigdy nie należy wątpić w dobroć Boga,

-          cierpienie jest naturalnym elementem ludzkiego życia,

-          trzeba godnie znosić swój los i wierzyć w osiągnięcie swoich racji,

-          wiara i cierpienie mogą być wynagrodzone.

Księga Koheleta.

Kohelet - mędrzec przemawiający na zgromadzeniu.
Treścią księgi zawierającej jego wypowiedzi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wynika z nich, że nic nie ma absolutnej wartości, nie jest trwałe, nie potrafi w pełni uszczęśliwiać. Ani bogactwa, ani władza, sława, nawet mądrość nie czynią człowieka pewnym i zadowolonym. Tę myśl wyrażają słowa: "vanitas vanitatum, et omni vanitas" - marność nad marnościami i wszystko marność. Ta filozofia życia jest bardzo pesymistyczna. Kohelet próbuje ją złagodzić, podkreślając, że dostępne człowiekowi rzeczy to dar Boga, którego należy używać mądrze, gdyż kiedyś trzeba będzie stanąć przed Stwórcą i rozliczyć się ze wszystkiego.

Przypowieść o synu marnotrawnym.

Syn zażądał od ojca swojej części majątku i udał się w świat, aby roztrwonić go bardzo szybko na rozrywka i rozpuście; ostatecznie w wielkiej biedzie zrozumiał bezsens swojego postępowania i swoja winę i postanowił udać się do domu i prosić o przebaczenie i chcąc się zatrudnić jako najemnik; jednak ojciec widząc swojego utraconego syna przyjął go z wielką radością i urządził z tego powodu ucztę; na to rozeźlił się starszy brat i poskarżył się ojcu, a ten odpowiedział mu, że on jest zawsze obok niego i wszystko należy również do niego, jednak należy ucieszyć się z powrotu syna, którego uważano za umarłego; stąd płyną głębokie nauki moralne: po pierwsze ważne zawsze jest miłosierdzie i każdy grzesznik może się starać się o odpuszczenie grzechów; każdy powinien kształcić w sobie tę trudną sztukę przebaczania innym

Pojęcia znaczące o ukrytym sensie:
* syn marnotrawny - człowiek grzeszny, który nawrócił się, poprawił; człowiek, który ponownie powrócił do wiary, pojednał z Bogiem;
* ojciec - Bóg; człowiek przebaczający bliźniemu;
* brat syna marnotrawnego - człowiek nie umiejący przebaczać, egoista, materialista;
* uczta wydana przez ojca na cześć syna - radość z powodu odzyskania wiary, ponowne przyjęcie komunii, nagroda za zmianę postawy w życiu.

4.     Najciekawsze osobowości biblijne

Samson- od dziecka był siłaczem. Nigdy nie pił, ani nie strzygł włosów. Gdy zapragnął ożenić się z piękną Filystynką, popadł w konflikt z jej współplemieńcami i poprzysiągł im zemstę. Wkrótce też jej dokonał- spalił całe miasto. W odwecie Filystyni zabili mu byłą żonę i teścia. Wkrótce Samson zakochał się w Filystynce Dalili. Jak okazało się była to pułapka. Dalila miała dowiedzieć się skąd Samson czerpie siłę. Po wielu prośbach i namowach Samson przyznał, że jego sekret jego siły znajduje się we włosach. Dalila obcięła mu włosy i wydała Filystynom, którzy wyłupili mu oczy i poprowadzili do swojej świątyni, aby ich zabawiał swoim widokiem. Samson ze spokojem znosił żarty. Nikt nie zauważył, że włosy już mu odrosły. Pomodlił się do Boga, z prośbą o przywrócenie sił i  krzyknął: „Niech umrze dusza moja z Filystynami”. Samson, używając wszystkich sił, przewrócił słupy podpierające świątynię. Wszyscy uczestnicy zabawy zginęli wraz z nim.

Dawid- Dawid wsławił się pokonaniem Goliata- filistyńskiego olbrzyma. Dokonał tego za pomocą zwykłej procy. Dawid stał się dowódcą wojsk, jednocześnie wzbudzając zazdrość króla Saula. Władca kilka razy próbował zabić młodego bohatera. W efekcie Dawid musiał uciekać ze dworu królewskiego. Po długich prześladowaniach ofiarował swoje usługi królowi filistyńskiemu. W czasie kolejnej wojny z filistynami zginął Saul i jego synowie. Po śmierci króla nowym władcą został Dawid. Przeniósł on arkę Przymierza do Jerozolimy. Stworzył on silne i potężne państwo Izrael. Na swojego następcę wyznaczył syna Salomona, któremu nakazał budowę świątyni dla Boga.

Salomon- Syn Dawida. Stał się słynny ze swojej mądrości i zręczności politycznej. Przeprowadził szereg reform. Siedem lat zajęła Salomonowi budowa świątyni w Jerozolimie. Król gromadził coraz większe bogactwa. Na starość jednak jego wola osłabła i dał skusić się na poparcie innych bogów. Jahwe ukarał króla powodując podział Izraela na dwie części.

5.     Antygona jako dramat sprzecznych racji ( budowa tragedii, postacie Antygony i Kreona )

Sofokles jest jednym z najwybitniejszych dramatopisarzy starożytnej Grecji. Pisał tragedie. Wśród nich jest „Antygona”- tragedia najbardziej znana i ceniona. Tytułowa bohaterka tego dramatu jest młodą dziewczyną, pochodzącą z rodu, nad którą cięży klątwa. W pewnym momencie swego życia staje wobec tródnej sytuacji. Jej brat Polinik ginie, ale nie może mieć pogrzeby, ponieważ jest uznany za zdrajcę. Takie stanowisko reprezentuje władza poństwowa w osobie Kreona, zgodnie z prawem wstanowionym w tym państwie. Ale istnieje jeszcze inne prawo, prawo religijne. Boski porządek nakazuje pochowanie zmarłego. Antygona staje przed wyborem, któremu prawu ma być posłuszna? Wybiera prawo boskie, mimo zakazu grzebania brata. Za to zostaje wydany na nią wyrok śmierci. Antygona umiera. Bohaterowie tragiczni są to osoby nieprzeciętne stające przed pewnym konfliktem, którego nie można rozwiązać i spotyka ich katastrofa. Konflikt między Antygoną, a Kreonem rozgrywa się na płaszczyźnie moralno - religijnej. Kreon reprezentuje interesy władzy państwowej, kierujący się ustanowionymi przez siebie ustawami. Ich bezwzględnośc często zakrawa na okrucieństwo, a chęć ukarania kogoś dla „przykładu” powoduje niechęć otoczenia. Antygona ma do wyboru dwie drogi i każda przynosi nieszczęście. Gdyby zdecydowała się postąpić zgodnie z rozkazem Kreona, uniknęłaby śmierci, ale sprzeciw wobec boskiego prawa mściłby się na niej dręczącymi wyrzutami sumienia i świadomością moralnej winy. Postępowania zgodnie z prawem boskim i własnym przekonaniem przynisło jej karę śmierci. Ale Antygona nie może zrezygnować z tego, co uważa za słuszne. Kreon także uważa, że racja jest po jej stronie, jednakże musi dochować wierności swemu przekonaniu. W tragicznym konflikcie między dwiema biegunowo różnymi postaciami, jakimi są Antygona i Kreon, Sofokles ujawnia przekonanie, iż człowiek winien szanować prawa boskie, jak i ludzkie. Winę Kreona stanowiło nieposzanowanie praw zwyczajowych, boskich, błędem zaś Antygony było samowolne sprzeciwienie się zarządzeniom władzy, z woli bogów musiała ich przeto spotkać kara.

Racje Kreona

* chciał ukarać przejaw zdrady ojczyzny, przestrzec przed podobnymi czynami w przyszłości,
* chciał inaczej potraktować obrońcę - Eteoklesa i zdrajcę - Polinejkesa,
* kierował się troską o dobro państwa,
* jako władca miał prawo wydawać prawa obowiązujące obywateli.
* wydając swe decyzje, Kreon powinien szanować prawa i zakorzenione od dawna tradycje obyczajowo-religijne. Mógł swój cel osiągnąć inaczej:
* różnicując charakter pogrzebów dwóch braci,
* kazać pochować Polinejkesa za murami miasta.
* Jego błędy były wynikiem niedoświadczenia w sprawach władzy.

Racje Antygony

jednakowa miłość do obu braci,
* przestrzeganie praw obyczajowo-religijnych utożsamianych z wolą bogów,
* obawa przed zemstą erynii,
* duma królewska bohaterki upominającej się o cześć brata - królewicza,
* obrona godności człowieka - brata.
W przedstawionym konflikcie nie ma zwycięzcy, co dowodzi, że żadna ze stron nie miała racji absolutnych.

Budowa tragedii

Tragedię  zaczynał  prolog,  który  wprowadzał  w akcję. Prolog kończył się węzłem dramatycznym,  tzn.  wydarzeniem  rozpoczynającym  właściwą  akcję. Akcja  dzieliła  się  na  epejsodiony  (sceny),  które z kolei przedzielone były  stasimonami,  czyli  pieśniami  chóru.  Punktem  szczytowym  tragedii była  perypetia,  będąca  przełomem  w  akcji  dramatycznej  i kończąca się katastrofą,  czyli  klęską  bohatera.  Ostatnia  część  tragedii to epilog, który zwykle wyjaśniał sprawę do końca i dokonywał podsumowania.

Istotą   tragedii   był  konflikt  tragiczny,  który  wynikał  z  istnienia przeciwstawnych,  równorzędnych  racji,  pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru,  gdyż  każda  decyzja  przynosi  klęskę  bohaterowi.  Ta niemożność dokonania  właściwego  wyboru,  który  nie  skończyłby się katastrofą, nosi nazwę tragizmu.

Tragedię cechowała zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji.

Podstawowym   pojęciem   tragedii   greckiej   jest  katharsis  (wewnętrzne oczyszczenie),   gdyż   dzieło  antyczne  miało  oddziaływać  na  przeżycia odbiorców.

Charakterystyka postaci

ANTYGONA - córka Kreona, siostra Hajmona i Ismeny; postać aktywna, wierząca (do Ismeny: „A ty znieważaj bogów świętą wolę”), stawia czynny opór, kocha brata, ma odwagę sprzeniewierzyć się prawu ludzkiemu; dla niej prawo moralne jest bardzo silne; uparta, konsekwentna w działaniu, przekonana o słuszności swego postępowania, nie działa pod wpływem chwili, rozważna, heroiczna, nie boi się śmierci („a ja brata pogrzebię sama, potem zginę z chlubą”)

KREON - król; stara się rządzić sprawiedliwie, zawsze przestrzegać praw; wytrwały i nieustępliwy w postanowieniach; sprawy państwa stawia na pierwszym miejscu, nie zważając na tradycję; Gdy wróżbita przestrzega przed klęskami i kłopotami kraju, Kreon ustępuje. Nie chce zgubić swego państwa: „nieszczęście ściągnąć na kraj jeszcze gorzej.”

uparty, dumny, pyszny, despota, zarozumiały, rządny władzy, dąży do ogólnego posłuchu: „Państwo - to jestem ja, nie słucham tłuszczy.”; porywczy, niekonsekwentny, nieustępliwy, skory do gniewu; według niego przyznanie się do błędu podważa autorytet; podejrzliwy wobec poddanych, nie słucha (nawet dobrych rad).

Odbiera narzeczoną synowi, co prowadzi Hajmona do samobójstwa;

6.     Konflikt tragiczny w Antygonie Sofoklesa

Pochodząca z V w. p.n.e. Antygona Sofoklesa jest przykładem klasycznie skomponowanej tragedii antycznej. Główna bohaterka popada w nierozwiązywalny konflikt między prawem boskim a prawem stanowionym przez człowieka. Jest to konflikt tragiczny, bowiem każde rozwiązanie, każdy krok, na jaki zdecyduje się Antygona, musi ją doprowadzić do nieuchronnej klęski. Tytułowa bohaterka trage­dii Sofoklesa stoi przed koniecznością dokonania wyboru, ale wybrać może między sprzeniewierzeniem się prawu boskiemu (nakazującemu pogrzebanie zwłok brata) a złamaniem prawa ludzkiego (wydany przez Kreona zakaz grzebania ciała Polinej­kesa). Antygona, kierując się w swym postępowaniu nakazem religijnym, postana­wia pogrzebać zwłoki swego brata, za co spotyka ją kara śmierci. Jednak król Kreon zwycięża tylko pozornie, moralnie tryumfuje (już niejako "zza grobu") Antygona. Śmierć bohaterki pociąga za sobą cały szereg tragicznych wydarzeń: ginie Haj­mon, narzeczony Antygony i syn Kreona, samobójstwo popełnia także Eurydyka, żona władcy Teb. Nieszczęścia te spadają na głowę Kreona, który nie dopuszczając do pochówku zmarłego Polinejkesa, złamał odwieczne prawo boże. Kreon posta­wił dobro państwa ponad dobro jednostki, za wszelką cenę starał się dbać o swój kró­lewski autorytet, byt w swym dążeniu do ukarania zdrajcy zdecydowany i bezwzglę­dny. To wszystko nie mogło spodobać się bogom, którzy dotkliwie go ukarali.

konflikty tragiczne w Antygonie:

-          prawa boskie (Antygona) - prawa ludzkie (Kreon)

-          jednostka (Antygona) - państwo (Kreon)

-          prawo miłości (Antygona) - prawo obowiązku (Kreon)

7.     Horacjański ideał życia

W odzie „O co poeta prosi Apollina” zaprezentował swoją postawę filozoficzną. Swoje poglądy oparł na dwóch szkołach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szczęścia i celu życia w zaspokajaniu przyjemności duchowych) i stoikach (głosili pielęgnowanie w sobie cnoty, rozwijanie intelektu, uniezależnienie od pokus i smutków świata a otaczający świat przyjmowali ze spokojem - „stoicki spokój”). W odzie tej połączył obie te ideologie. Od stoików wziął rozum i umiar jako główne kryteria w korzystaniu z dóbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani życia w dostatku. Epikureizm zauważamy w chęci dożycia łagodnej starości. W życiu najbardziej liczą się rozum, sprawny umysł, dobre zdrowie i pogodna starość. Należy żyć zgonie z otaczającą nas naturą.

Horacjanizm -  podstawowe założenia

·         apoteoza (uwznioślenie) i afirmacja (wychwalanie) życia, istnienia, które samo w sobie jest wielką radością

·         złoty środek - zachowanie umiaru i dystansu we wszystkim co się robi, nie zabieganie o dobra materialne ,nie popadanie w euforię lub smutek

·         życie chwilą - Carpe diem (chwytaj chwilę), odrzucenie trosk przeszłości i przyszłości, optymizm i nie przejmowanie się śmiercią

Terminy :

-          Carpe diem (chwytaj chwilę), odrzucenie t...