Rozdział V: BUDOWA STALINOWSKIEGO MODELU SOCJALIZMU (1949 - 1955) 1. ROLA PZPR W PAŃSTWIE Cel, który przywiecał rzecznikom utworzenia jednolitej partii klasy robot- niczej precyzowano jako dšżenie do stworzenia kierowniczej czy przywódezej siły politycznej, a w perspektywie systemu monopartyjnego. Wychodzono z założenia, że partia polityczna reprezentuje okrelonš klasę społecznš. Przy czym zakładano też, że wraz z rozwojem przemysłu nastšpi stopniowy zanik klas porednich, że pozostanie tylko klasa robotnicza. Wraz z upadkiem innych klas upać miały reprezentujšce jš stronnictwa i partie polityczne. Pozostałaby tylko PZPR jako reprezentant jedynej klasy społecznej, a więc reprezentant narodu. Zanim miało to nastšpić, partia klasy robotniczej niejako na wyrost sięgała po monopol władzy. Sytuacja była trudna, ponieważ w Polsce występowały tradycje systemu wielopartyjnego, społeczeństwo polskie nadal było zróżnicowane klasowo, a partia dopiero się tworzyła i nie miała realnych podstaw do pełnego przejęcia władzy. Po zakończeniu procesu scalania organizacyjnego w 1949 r. PZPR miała 40 tys. organizacji podstawowych, które skupiały 1367 tys. członków. Sporód 40 tys. organizacji 7300 działało w zakładach produkcyjnych, 17800 w groma- dach wiejskich, 10 tys. w urzędach, 3 tys. w PGR-ach, a 2 tys. było tzw. organizacji terenowych. Odsetek robotników w partii spadł z 60 do 56 ,ó, a pracowników umysłowych wzrósł z 17 do 26oó. Organizacje partyjne zbierały się rzadko, ich zdolnoć mobilizacyjna była niewielka, nie były one w stanie spełniać ani inspiracyjnej, ani kierowniczej roli w swoim rodowisku. W zwišzku z tym coraz większš rolę odgrywał aparat partyjny, tj. kadra urzędników zatrudnionych w partii. W grudniu 1948 r. aparat obu łšczšcych się partii liczył łšcznie 7,5 tys. osób. W 1949 r. planowano jego powiększenie do 10,5 tys. osób, w tym do 6 tys. tzw. pracowników politycznych. W KC PZPR miało pracować 800, w 17 komite- tach wojewódzkich - 1780, powiatowych i miejskich - 4 700 osób. Na 2994 205 gmin w 1500 planowano zatrudnić etatowych sekretarzy komitetów gmin- nych. W większych zakładach produkcyjnych pracowało łšcznie 200 funkc- jonariuszy. W 16 komitetach wojew ódzkich i w Centralnej Szkole Partyjnej pracowało 430 osób. Liczšcy ok. 10 tys. pracowników tzw. aparat partyjny stanowił swego rodzaju partię w partii. Podobnie jak grupa dziennikarzy pism partyjnych był on całkowicie uzależniony od kierownictwa i w pełni dys- pozycyjny. Aparat ten stanowił właciwy kociec organizacyjny partii, choć była to również sił niewielka. Nie ona decydowała o wpływach i znaczeniu PZPR. W poszczególnych organizacjach obowišzywały zasady demokracji wewnętrznej. Partia była zbudowana hierarchicznie. W układzie pionowym panowało podporzšdkowanie instancji niższych wyższym. Najwyższš władzę w partii miał zjazd delegatów. Statutowo miano go zwoływać co 4 lata. Jednak II Zjazd PZPR odbył się dopiero w 1954 r. Nie zwoływano też przewidzia- nych statutem konferencji partyjnych. W okresie między zjazdami władza partii należała do Komitetu Centralnego. Ciało to zwoływano co 3 - 4 mie- sišce. Na posiedzeniach podejmowano głównie problemy ogólne. Na bieżšco pracš partii kierowało 11-osobowe Biuro Polityczne i Sekretariat. W praktyce powstało nie przewidziane statutem tzw. wšskie albo cisłe kierownictwo. W latach 1949 - 1953 tworzyli je Bierut, Berman, Minc i Zambrowski. Dublowali oni funkcje członków BP i sekretariatu KC oraz prezydium rzšdu. PZPR, na wzór WKP(b), uzurpowała sobie pewne uprawnienia nie gwarantowane konstytucyjnie. Szczególne znaczenie miała tzw. zasada no- menklatury. Pewne stanowiska w państwie nie mogły być obsadzane bez zgody okrelonych instancji partii. Biuro Polityczne decydowało o składzie sejmu, rzšdu i urzędów centralnych. Kierownicy wydziałów KC odpowiadali za obsadę i funkcjonowanie poszczególnych ministerstw, dyrekcji zjednoczeń itp. Sekretariaty komitetów wojewódzkich miały w swej nomenklaturze wszystkie urzędy na szczeblu wojewódzkim itd. Aparat partyjny uległ rozbudowie. Dublował on rzšd, urzędy wojewódzkie, powiatowe, gminne. W zasadzie obsadę stanowisk i ważne decyzje należało konsultować z pozostałymi stronnictwami politycznymi. W praktyce czyniono to niezwykle rzadko. Teoretycznie bioršc najwyższa władza należała do sejmu, Rady Państwa i rzšdu. Praktycznie instytucje i urzędy te obsadzane były przez członków Biura Politycznego KC PZPR. Tych kilkunastu ludzi decydowało więc o kierunku rozwoju kraju - stanowiło prawa, zajmowało się wcielaniem ich w życie i kontrolowało ich wykonanie. Członkowie PZPR wywodzšcy się z PPS przez wiele lat traktowani byli z pewnym lekceważeniem; uznawano ich za mniej ważnych i odpowiedzialnych. Na szczycie hierarchii partyj- no-rzšdowej decyzje podejmowali głównie ludzie wywodzšcy się z Armii Polskiej w ZSRR. W KC PZPR utworzono następujšce wydziały: 1) organizacyjny, 2) kadr, 3) ekonomiczny, 4) handlu, 5) komunikacyjny, 6) rolny, 7) owiaty, 8) prasy 206 i wydawnictw, 9) propagandy masowej,10) kultury,11) nauki 12) zagranicz- ny, 13) samorzšdowo-administracyjny,14)socjalno-zawodowy,15) kobiecy, 16) ogólny, 17) kancelaria sekretariatu KC, 18) biuro listów i inspekcji. Wydziały reorganizowano. Raz ich było więcej, raz mniej. Na ogół iloć ich starano się dopasować do resortów w rzšdzie. Szczególnš rolę spełniał wydział organizacyjny. Kierownikami wydziałów byli na ogół wypróbowani działacze b. KPP i PPR. Wydziałem organizacyjnym do marca 1950 r. kierował Franciszek Mazur, a następnie Władysław Dworakowski. Wy- działem kadr kierował Zenon Nowak, a następnie Julian Tokarski, ekonomi- cznym - Julian Kole, handlu - Marian Olewiński, komunikacyjnym - Mie- czysław Popiel, rolnym - Hilary Chełchowski, prasy - Stefan Staszewski, propagandy masowej - Artur Starewicz, kultury - Stefan Żółkiewski, nauki - Kazimierz Petrusewicz, zagranicznym - Ostap Dłuski, szkolenia partyj- nego - Helena Kozłowska. Dyrektorem Centralnej Szkoły Partyjnej była Celina Budzyńska. Powołano Wydział Historii Partii, który przekształcono póżniej w Zakład Historii Partii. Kierował nim Tadeusz Daniszewski. Od 16 XII 1948 r. przestały wychodzić organy prasowe KC PPR ("Głos Ludu") i CKW PPS ("Robotnik"). W to miejsce zaczęto wydawać "Try- bunę Ludu" jako organ KC PZPR. Wydawane przez KC PPR "Nowe Drogi" pozostały organem teoretycznym KC PZPR. Już w listopadzie 1948 r. połšczono Spółdzielnie Wydawnicze - pepeerowskš "Ksišżkę" z pepe- esowskš "Wiedzš" i utworzono Spółdzielnię Wydawniczš "Ksišżka i Wie- dza". Redaktorem naczelnym "Trybuny Ludu" został Leon Kasman , "Nowych Dróg" - Franciszek Fiedler. Dla wsi wydawano dziennik "Chłopska Droga" oraz dwutygodnik "Gromada" pod red. Marii Ka- mińskiej. Dla potrzeb wewnštrzpartyjnych wydawano miesięcznik pt. "Ży- cie Partii". Redagował go Mateusz Oks. Byli to wszystko (wywodzšcy się jeszcze z KPP) ludzie PPR o tradycjach kominternowskich. Wola Stalina była dla nich więta. Przywódcza rola ZSRR nie podlegała dyskusji. Przystšpiono do przebudowy struktury państwa i przekształcania wia- domoci społeczeństwa. Przeznaczono na ten cel znaczne sumy z budżetu państwowego. Na szczeblu województw, powiatów i gmin cele te realizowały odpowiednio dobrane i ustawione komitety lokalne i prasa lokalna. Tylko w kilku województwach I sekretarzami KW PZPR zostali b. pepeesowcy. W zdecydowanej większoci funkcje te obejmowali b. działacze PPR. W terenie wychodziły 34 dzienniki o nakładzie 3,7 mln egz. Nad całociš czuwał Państwowy Urzšd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Niektóre pisma KC PZPR wyłšczono spod kontroli cenzury. PZPR nawišzała cisłš współpracę z KPZR i innymi partiami komunis- tycznymi oraz weszła w skład Biura Informacyjnego Partii Komunistycz- nych i Robotniczych. Bezporednio po zjednoczeniu podjęła ona szerokš akcję szkoleniowš, wród własnych członków oraz akcję propagowania 207 rewolucyjnych i internacjonalistycznych założeń teoretycznych marksiz- mu-leninizmu. W dużych zakładach opublikowano podstawowe prace kla- syków marksizmu-leninizmu, przetłumaczono wiele pozycji marksistowskich z języków obcych, podjęto dyskusje metodologiczne celem przeorientowania polskich kadr naukowych. Dyskusje te objęły przede wszystkim nauki huma- nistyczne. W skali całego kraju utworzono specjalne instytucje dla kształcenia marksistowskich kadr naukowych dla humanistyki polskiej. Młodzież kiero- wano na studia do ZSRR. PZPR stała się siłš dominujšcš w państwie. Formalnie bioršc, Polska pozostawała nadal państwem o strukturze wielopartyjnej; obok PZPR występowały inne ugrupowania polityczne. Faktycznie natomiast był to swoicie zakamuflowany system monopartyjny. Tylko PZPR zachowała w na- zwie okrelenie partia. Wszystkie inne ugrupowania przejmowały nazwę stronnictwa, zrzeszenia, zwišzku itp. Na zjednoczenie ruchu robotniczego najszybciej zareagował ZMP. W dniach 9 - 10 I 1949 r. w Warszawie obradowała Rada Naczelna i II plenum ZG ZMP. Wysunięto hasło umasowienia organizacji i uznania kierowniczej roli PZPR. Milionowa organizacja młodzieżowa miała prze- kształcić się w pomocnika partii. 13 I 1949 r. Biuro Polityczne wysłuchało informacji J. Zarzyckiego. Kierownictwo ZMP poddano krytyce. Do oceny pracy ZMP i opracowania projektu uchwały powołano Komisję w składzie: M. Spychalski (przew.), Cyrankiewicz, Zambrowski, Zarzycki, Mazur, Motyka i J. Morawski. W rezolucji pozytywnie oceniono fakt zjednoczenia 4 organizacji, natomiast krytycznie oceniano dotychczasowy rozwój ZMP. Org...
jagaw7