Małgorzata Domagała
Ćwiczenia, gry i zabawy interakcyjne dla klas I – III
Szkolnego Programu Profilaktyki
Poznań 2006
WSTĘP
Wydane 31 stycznia 2002 roku przez MENiS rozporządzenie dotyczące ramowych statutów przedszkoli i szkół, włączyło do działalności edukacyjnej szkoły szkolny program profilaktyki. Dotychczas profilaktyka była kojarzona z obszarem uzależnień (nikotyna, alkohol, narkotyki) albo używana w rozumieniu czysto medycznym. Obecnie zadaniem szkolnego programu profilaktyki jest wzmacnianie czynników chroniących, ograniczanie roli czynników zagrażających prawidłowemu rozwojowi uczniów oraz promowanie zdrowego stylu życia.
W naszej szkole program profilaktyki został stworzony w oparciu o rzetelną diagnozę potrzeb, problemów oraz możliwości szkoły i środowiska. Jest adresowany do uczniów, rodziców oraz nauczycieli. Określa cele, zadania a także metody za pomocą, których będzie realizowany. Uwzględnia wiedzę zdobywaną przez dzieci w edukacji zintegrowanej, podczas nauki poszczególnych przedmiotów w drugim etapie edukacyjnym jak również w czasie realizacji ścieżek międzyprzedmiotowych.
Publikacja, którą proponuję zawiera ćwiczenia, gry i zabawy interakcyjne, które mogą służyć pomocą nauczycielom klas I -III podczas pracy z grupą w realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki.
Młodszy wiek szkolny jest okresem rozwojowym, kiedy dzieci zdobywają podstawy wiedzy mającą istotne znaczenie dla ich dalszego spełniania się w roli ucznia oraz osoby dorosłej. W tym okresie życia rozwijają umiejętności współdziałania w grupie, rozpoznawania własnych emocji i umiejętności kierowania nimi, zaspokajania potrzeb oraz pełnienia różnych ról społecznych.
Uczniowie w młodszym wieku szkolnym nie zawsze potrafią jeszcze mówić o swoich emocjach, a najlepiej uczą się przez działanie i wytwarzanie konkretnych rzeczy. Dlatego też zabawy, gry, krąg uczuć, rysowanie, odgrywanie scenek teatralnych, pantomima czy burza mózgów są najlepszymi sposobami służącymi wyrażaniu emocji oraz uczeniu się. Wyżej wymienione zajęcia dostarczają dzieciom świetnej zabawy, mają znaczny wpływ na budowanie poczucia własnej wartości, uczą prawidłowej komunikacji, uruchamiają nie tylko procesy myślowe, ale także i emocje, co sprzyja uwewnętrznieniu treści, jakie ze sobą niosą. Dlatego też zadaniem nauczyciela jest wspomaganie poprzez stosowanie uwag i komentarzy procesu poznawania swoich uczuć oraz rozwijanie umiejętności wglądu w samego siebie. W ten sposób dzieci poznają swoje wzajemne potrzeby, możliwości, słabe i mocne strony, dzięki czemu unikają wielu konfliktów i z radością spędzają czas w środowisku szkolnym. Poszerzając krąg własnych doświadczeń, uczą się o wiele szybciej i efektywniej.
Rola nauczyciela w procesie edukacyjnym nie ogranicza się tylko do realizacji treści programowych. Już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole należy pomóc mu znaleźć się w nowym środowisku, zapewnić bezpieczeństwo, wspierać jego rozwój i kształtować poczucie własnej wartości. Pomogą nam w tym zabawy, gry i ćwiczenia interakcyjne, które w odróżnieniu od tradycyjnych metod uczenia się uwzględniają całego uczącego, jego myśli i uczucia, oddziaływają na wiedzę, stymulując chęć do zabawy. Poprzez aktywne uczestnictwo dają możliwość wykorzystania energii tkwiącej w dziecku. Uczniowie pracując w grupie uczą się od innych właściwych zachowań, natomiast gra interakcyjna daje możliwość uzyskania natychmiastowej informacji zwrotnej na temat ich postępowania. Dzieci doświadczają skutków swojego działania poprzez świadome rejestrowanie własnych uczuć i myśli. Całe zachowanie ucznia, werbalne i niewerbalne sygnały, wszystko podlega obserwacji, musi on uwzględniać reakcje innych, podejmując kolejne kroki.
Zawarte w tej publikacji ćwiczenia, gry i zabawy interakcyjne nie są przypadkowe, lecz zostały przeze mnie dobrane i podzielone tak, by ułatwiały i wspierały nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w rozwiązywaniu konkretnych problemów objętych profilaktyka pierwszorzędową.
Proponowany zestaw ćwiczeń, gier i zabaw interakcyjnych nawiązuje do osobistych doświadczeń, zdobytych poprzez udział w zajęciach warsztatowych bazujących na pedagogice zabawy. Opiera się także na ciągłych poszukiwaniach ciekawych i nowatorskich rozwiązań w swojej pracy, przyczyniających się do podniesienia jakości kontaktów i przeżyć grupy.
Publikacja składa się z trzech rozdziałów, z których każdy poświecony jest osobnemu obszarowi działania Szkolnego Programu Profilaktyki.
ROZDZIAŁ I - UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE
Ćwiczenia, gry i zabawy kształtujące umiejętności efektywnej komunikacji w relacjach międzyludzkich oraz służące budowaniu właściwego wizerunku własnej osoby.
ROZDZIAŁ II – ZACHOWANIA RYZYKOWNE
Ćwiczenia, gry i zabawy przeciwdziałające zachowaniom agresywnym, kształtujące odpowiednią postawę wobec przemocy, używania środków odurzających oraz ujemnego wpływu mediów.
ROZDZIAŁ III – ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO
Ćwiczenia, gry i zabawy mające na celu dbałość o własny rozwój fizyczny, kondycję i poprawę postawy ucznia.
Zakładam, że propozycje zajęć grupowych w realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki można realizować w dowolnej kolejności w zależności od problemów, jakie podejmuje nauczyciel wraz z uczniami. Są one proste, zrozumiałe zarówno dla dzieci jak i prowadzącego.
UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE
1. IMIONA
Cel: Uczenie się imion.
Przebieg: Grupa siedzi w kręgu. Piłka jest przekazywana kolejnym osobom i każdy, kto ją dostanie mówi bardzo wyraźnie swoje imię. Kiedy wszyscy już przedstawią się, piłka wraca do pierwszej osoby, która rzuca ją w kierunku innego uczestnika. Ten łapiąc piłkę, musi wykrzyknąć imię osoby rzucającej. I kolejno – piłka rzucana jest dalej, a każda osoba łapiąca musi wypowiedzieć imię rzucającego. Jeśli ktoś nie pamięta czyjegoś imienia – pyta i powtarza je kilkakrotnie, zanim rzuci dalej piłkę. Gra trwa tak długo, dopóki wszyscy nie zapamiętają swoich imion.
2. POZNAJMY SIĘ
Przebieg: Dzieci stoją w różnych miejscach sali. Na dany znak zaczynają chodzić po sali i podają rękę jak największej liczbie napotkanych osób. Przy każdym powitaniu przedstawiają się. Każdy z uczestników powinien zapamiętać jak najwięcej imion.
3. JA I TY
Cel: Utrwalenie imion.
Przebieg: Zaczyna ją nauczyciel przedstawiając się słowami: Ja mam na imię …, a ty masz na imię … (podaje imię dziecka i wskazuje na niego). Wskazane dziecko kontynuuje zabawę tymi samymi słowami, wywołując kolejną osobę.
4. MOJE IMIĘ
Cel: Przełamanie pierwszych oporów związanych z własną prezentacją.
Przebieg: Dzieci siedzą w kole. Osoba prowadząca wyjaśnia przebieg zabawy. Po kolei dzieci będą się przedstawiać: mówić woje imię i wykonywać przy tym dowolny ruch, np. Mam na imię Kasia ( i w tym czasie podskakuje dwa razy). Każdy przedstawia się w sposób przez niego wybrany. Gdy grupa jest mniej liczna można zaproponować, żeby każdy przedstawiający się zanim powie swoje imię i wykona ruch powtórzył wszystkie imiona i gesty towarzyszące dotychczas wypowiadanym imionom.
5. TABLICZKA Z IMIENIEM
Cel: Poznanie siebie nawzajem.
Przebieg: Każdy uczestnik przed zabawą dostaje tabliczkę z imieniem, na którą nanosi dowolny symbol lub przedmiot, który w jakiś sposób jest z nim nierozerwalnie związany. Następnie wiesza tabliczkę na szyi i siada w kręgu. Każdy mówiąc swoje imię wyjaśnia dodatkowo, dlaczego zdecydował się na uwiecznienie na swojej tabliczce określonego symbolu.
6. ZABAWA KRZYSIA
Cel: Przełamanie lodów, uczenie się imion.
Przebieg: Dwie osoby trzymają prześcieradło, reszta dzieli się na dwie różne grupy, które stają po dwóch stronach pionowo trzymanej zasłony. Gdy materiał opada, uczestnicy maja szybko powiedzieć jak najszybciej imię osoby stojącej naprzeciwko.
7. ZAGRAJ W SWOJE IMIĘ
Cel: Uczenie się imion, podniesienie nastroju.
Przebieg: Uczestnicy tworzą koło, jedna osoba wchodzi do środka i pokazuje, co lubi robić najbardziej (zwierzę lub jak się czuje w danym momencie). W tym samym czasie reszta mówi jej imię i pokazuje to samo, co ona. Osoba ze środka wybiera następną, która wejdzie do kręgu.
8. KRZYŻÓWKA Z IMIONAMI
Cel: Integracja grupy.
Przebieg: Na podłodze należy położyć szary papier, dużego formatu z napisanym imieniem, np. wychowawcy klasy. Reszta osób z grupy ma za zadanie dopisać swoje imię tak, aby jedna litera właśnie napisanego imienia wiązała się z napisanym wcześniej. I tak dalej, aż wszyscy napiszą swoje imiona.
9. PRĄD
Cel: Integracja grupy, koncentracja uwagi.
Przebieg: Dzieci stoją razem ze mną w kółku, trzymają się za ręce, prowadzący puszcza „iskierkę”, tzn. uścisk dłoni; ma on dotrzeć z powrotem do osoby, która prąd puściła.
10. SZEPTY
Przebieg: Uczestnicy chodzą po sali. Kiedy ktoś zobaczy kogoś, komu chciałby coś powiedzieć, przesyła mu te informacje przez kogoś innego, np.: powiedz Danielowi, że chcę mu podziękować za wczorajszą pomoc. Należy kontynuować, póki informacje się nie wyczerpią.
11. DŁONIE
Przebieg: Każde dziecko odrysowuje swoją dłoń, a następnie chodząc po sali zbliża się do każdego kolegi i odbiera od niego po jednym „dobrym” wpisie na swój temat. Sam również wpisuje się w obrysowaną dłoń kolegi. Można wpisywać tylko pozytywne rzeczy. Na koniec odczytujemy wpisy na wszystkich dłoniach.
12. PODAJ PRZEDMIOT
Cel: Ćwiczenie rozluźniające, zmniejszające napięcie.
Przebieg: Dzieci stają w kole zwrócone do siebie twarzami. Prowadzący podaje przedmiot, który uczestnicy przekazują sobie kolejno, tak jakby był:
- bardzo ciężki
- gorący
- kruchy
- lepki
- nieprzyjemnie pachnący
- lekki
13. POBUDKA
Cel: Ćwiczenie uczące pierwszych kontaktów, przełamujące opory wobec drugiego człowieka.
Przebieg: Dzieci siedzą po turecku w kole z zamkniętymi oczami. Prowadzący budzi dziecko siedzące po jego prawej stronie. Budzenie odbywa się w delikatny sposób, określony przez prowadzącego, np. przechodzenie palcami po ramionach, głaskanie policzka, potarcie kolana, dotknięcie nosa, pogłaskanie głowy itp. Osoba dotknięta otwiera oczy i tym samym sposobem budzi kolejną osobę po swojej prawej stronie.
14. ODBICIE W LUSTERKU
Cel: Uczenie pierwszych kontaktów z drugim człowiekiem.
Przebieg: Dzieci dobierają się parami. Pary znajdują się w dowolnym miejscu sali, tak, aby miały wystarczającą ilość miejsca dla siebie. Jedna osoba pokazuje wymyślone ruchy, a druga ją naśladuje, tak jakby patrzyła w lustro, musi robić to samo. Po kilku minutach następuje zmiana w parach.
15. ZNAJDŹ SWOJEGO PARTNERA
Cel: Przełamanie lodów, integracja grupy, formowanie par do innej zabawy.
Przebieg: Wszyscy stają w kręgu. Osoba prowadząca wręcza każdemu kartkę, na której napisana jest nazwa zwierzęcia. Wszyscy próbują naśladować głosy tych zwierząt i starają się, chodzić po klasie, znaleźć drugą osobę, która wydaje odgłosy takie jak oni (czyli takie samo zwierzę). Kiedy pary się dobiorą, można dalej formować większe grupy, np. ptaki i ssaki, zwierzęta domowe i leśne itp.
16. KTO TAK JAK JA…?
Cel: Ćwiczenie przełamujące onieśmielenie, rozluźniające, wzmacniające poczucie własnej wartości.
Przebieg: Dzieci siedzą na krzesłach ustawionych w kształt koła. Prowadzący, który nie ma krzesła, wyjaśnia dzieciom zabawę, stojąc w środku koła. Rozpoczyna zabawę od słów: „Kto tak, jak ja lubi …lody? Wówczas wstają z krzeseł osoby, które lubią lody i zmieniają miejsce siedzenia. Bawi się również prowadzący. Zawsze na środku pozostaje jeden uczestnik i to on kontynuuje zabawę mówiąc: „Kto tak, jak ja…”. Propozycje zakończeń pytania: …ma dziś czerwony sweter? …lubi czytać komiksy? …ma młodsze rodzeństwo?
17. MASAŻ PLECÓW
Cel: Przy pomocy tego ćwiczenia dzieci mogą się kontaktować się rękoma z inną osobą. Ćwiczenie odprężające. Może być stosowane na początku, a także w czasie pracy.
Przebieg: Dzieci siedzą na podłodze. Komentarz wyjaśniający prowadzącego: Ręce są bardzo potrzebne ludziom, nie służą one tylko do tego, aby się ubierać, pisać, jeść, coś nosić, lecz także do kontaktowania się z ludźmi. Witamy się z gośćmi przychodzącymi do domu, dotykamy rodziców, rodzeństwo, ale rzadko tych, którzy nie należą do rodziny. Dziś będziemy masować plecy wybranej osobie, a robić to będziemy do słów wierszyka. (Prowadzący pierwszy pokazuje dzieciom masaż na wybranej osobie – osoba, która będzie masowana kładzie się na brzuchu, a masująca siedzi obok niej).
„PISAŁA PANI NA MASZYNIE A, B, C … (osoba masująca palcami stuka w plecy osoby leżącej tak, jakby pisała na maszynie)
PRZESZŁO STADO SŁONI (rytmicznie puka zamkniętymi piąstkami)
POTEM STADO KONI (rytmicznie stuka otwartymi dłońmi)
PRZYSZŁA PANI NA SZPILECZKACH (delikatnie kłuje paznokciami)
Z GRYZĄCYMI PSAMI (palce u rąk złączone i zachowują się jakby gryzły)
ŚWIECIŁO JASNE SŁONECZKO (ręce zataczają koła na plecach)
PADAŁ DESZCZYK ( delikatne krople spadają na plecy – stukanie palcami)
CZUJESZ DRESZCZYK?”(dotykanie karku leżącej osoby)
18. LUDZIE DO LUDZI
Cel: Integracja grupy, podniesienie nastroju.
Przebieg: wszyscy dobierają się w pary. Osoba, która nie ma pary kontroluje wykonanie i kieruje praca zabawy mówiąc np.: „Nos do nosa… plecy do pleców… ręka do ręki… palec do palca” itp. Kiedy mówi „Ludzie do ludzi” – każdy zamienia partnera (łącznie z osoba wydająca polecenia). Osoba, która zostanie bez pary, dalej prowadzi zabawę.
19. MÓWIENIE O TOBIE
Cel: Koncentracja uwagi, zabawa.
Przebieg: zabawę można zorganizować w sytuacji, kiedy dzieci trochę się znają. Wszyscy obecni zapisują na kartkach swoje imię, a następnie wkładają je do pudełka. Każdy uczestnik zabawy losuje jedna kartkę: jeżeli wyciągnie własną, losuje jeszcze raz. Ważne jest, aby nikt nie zdradził nikomu jakie imię wylosował. Zadaniem każdego dziecka jest przedstawić wylosowaną osobę pozostałym uczestnikom, opisując nie tylko wygląd zewnętrzny, ale tez zainteresowania i cechy charakteru. Po krótkiej prezentacji grupa próbuje odgadnąć, o kim mowa.
20. OTWARTY KRĄG
Cel: zabawa, samoświadomość, podniesienie nastroju.
Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu. W środku stoi krzesło, każdy z uczestników zabawy może usiąść na krześle i powiedzieć: „W tym tygodniu UDAŁO MI SIĘ…”. Po dokończeniu zdania siada na swoje miejsce.
21. DOPOWIEDZ DALSZY CIĄG
Cel: Integracja grupy, koncentracja uwagi, twórczość, zabawa.
Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu, nauczyciel zaś podaje zasady gry: „Opowiem Wam początek historyjki, następnie mój sąsiad z lewej będzie ją kontynuował, dodając jedno zdanie. Z kolei jego sąsiad z lewej doda następne zdanie i tak zabawa potoczy się w kole. Ważne, żebyście uważnie słuchali, co inni uczniowie mówią i nie stracili wątku. Starajcie się zastanawiać nad własnym zdaniem dopiero wtedy, gdy dziecko przed wami zakończyło swoje zdanie. Gdy komuś nie przychodzi nic do głowy, mówi formułę – RYBA NIE MA GŁOSU i tym samym daje sąsiadowi z lewej znak, że może kontynuować”.
22. JESTEM – POTRAFIĘ – MAM
Cel: Zaufanie, dostrzeganie cech innych osób, otwarcie.
Przebieg: Należy przylepić dzieciom na plecach taśmą klejącą kartki, na których wypisane zostały jeden pod drugim trzy początki zdań:
- Jestem …
- Potrafię …
- Mam …
Wszyscy biorą do ręki długopisy i chodzą po całej Sali, uzupełniając sobie nawzajem te trzy zdania pozytywnymi uwagami, które rzeczywiście pasują do danego dziecka. Kiedy wszystkie trzy zdania zostaną dokończone, zabawa zostaje przerwana. Teraz dzieci mogą zdjąć kartki ze swoich pleców i przeczytać, co inni myślą na ich temat.
23. CZARODZIEJSKI SKLEP
Cel: Dostrzeganie własnych pozytywnych i negatywnych cech.
Przebieg: Nauczyciel wprowadza dzieci w zabawę, mówiąc: „Chciałbym z wami wypróbować nową zabawę. Jeden z Was będzie właścicielem czarodziejskiego sklepu i usiądzie za stołem. Wszyscy pozostali wyobrażają sobie, że w tym sklepie można kupić wszystko, co się zechce. Gdy na przykład ktoś chciałby lepiej czytać, może pójść do czarodziejskiego sklepu i powiedzieć: Chciałbym trochę lepiej czytać, czy mogę to tutaj kupić? Właściciel odpowie: Tak, to można kupić. Co mi za to dasz? Klient musi powiedzieć, co za to da. Nie wolno mu dać pieniędzy, ale można na przykład odpowiedzieć: Potrafię dobrze liczyć, dam to w zamian.” Nauczyciel po jakimś czasie zmienia właściciela sklepu. Wskazane byłoby, aby zapisywać to, co sprzedane i to, co sklep zyskał, czyli „zapłatę”.
24. OGŁOSZENIE
Cel: Dostrzeganie własnych pozytywnych cech
Przebieg: Nauczyciel wspólnie z uczniami czyta ogłoszenia dzieci szukających przyjaciół, zawarte w prasie dziecięcej. Po ustaleniu, jakie informacje po...
daga1229