Trembicka, "Między kompromisem a grą: droga PZPR do Okrągłego Stołu"
Uwagi wstępne
1. Przyczyny, które skłoniły do rozmów PZPR:
· kryzys i konflikt polityczny między władzą a dużą cześcią społeczeństwa
· świadomość konieczności przeprowadzenia reform
· przeświadczenie PZPR o możliwości kontrolowania zmian
2. Strategicznym celem PZPR było utrzymanie władzy. Cel taktyczny: wkomponowanie struktur opozycyjnych w system poprzez podzielenie się władzą, co miało doprowadzić do osłabienia nastrojów niezadowolenia, zwiększenia optymizmu społecznego, pobudzenia pozytywnej aktywnośći, rozszerzenia bazy politycznej rządzenia oraz uczynienia opozycji współodpowiedzialną za złą sytuację w państwie. 5 propozycji na ten temat:
a) "zespół trzech" (S. Ciosek. W. Pożoga, J. Urban)
b) Mieczysław Rakowski
Oba te zespoły proponowały jedynie zmianę stosunku do opozycji, ale bez złudzeń co do ideowego charakteru opozycji. Wejście opozycji do rządu dawałoby atuty przede wszystkim rządzącym (zyski propagandowe, podzielenie się odpowiedzialnością).
c) powołanie Społecznej Rady KOnsultacyjnej przy PRzewodniczącym Rady Państwa - konsultowanie się ze społeczeństwem - wybraną przez władze reprezentacją społ. - w sprawie kierunków i założeń polityki społ/- gosp., przy zachowaniu przez rząd wyłączności podejmowania wiążących decyzji politycznych. Stosunek "S" do Rady był negatywny.
d) powołanie Polskiego Klubu Polityki MIędzynarodowej oraz przekształcenie PRON tak, aby znalazło się w nim miejsce dla opozycji.
e) zwołanie Okrągłego Stołu z udziałem włądzy i części opozycji.
3. Komuniści musięli rozstrzygnąć, kto powinien być ich rozmówcą w ewentualnym dialogu.
Mocna pozycja Wałęsy w kraju w zagranicą.
Zgodę na O.S. obwarowano wieloma warunkami:
1) opozycja zobowiąże się, że będzie respektować prawny i konstytucyjny ład PRL
2) wyrzeknie się strajków i "ulicy" jako miejsca dochodzenia swych racji
3) odetnie się od KPN i "Solidarności Walczącej"
Okrągły Stół był próbą neutralizacji opozycji poprzez wkomponowanie jej w system. Ostateczną decyzję o podjęciu rozmów podjął Jaruzelski między styczniem a majem 1988r. Z punktu widzenia interesów PZPR rozmowy zaczęły się późno (ich termin mógł sugerować, że zostały niejako wymuszone przez strajki). Jednak mimo rozmów do listopada 1988 wciąż szukano innych sposoób rozwiązania konfliktu niż porozumienie z niektórymi grupami opozycji.
Zakres i zasięg zmian systemowych określone w okresie od końca 1986 do początku 1989
zmiany instytucjonalne:
· przebudowa PRON i powołanie instytucji o nazwie Ruch Obywatelski (połowa reprezentantów obecnej koalicji, połowa reprezentantów kręgów niezależnych)
· przywrócenie senatu, w któym większość mandatów przypadłaby opozycji, natomiast w sejmie dotychczasowej koalicji (60-65proc)
· powołanie rządu koalicyjnego z udziałem opozycji
Mechanizm dojścia do rozmów władzy z opozycją
Przygotowanie do rozmów były prowadzone wieloma torami. Próby podtrzymywania kontaktów i śladowego dialogu były podejmowane przez cały stan wojenny a nasiliły się po dojściu do władzy Gorbaczowa. Kanały prowadzenia rozmów:
1) Wykorzystywano przede wszystkim pośrednictwo Kościoła. W czerwcu 1987 wyrażono wolę normalizacji stosunków z Kościołem. DO czasu bezpośredniego spotkania wałęsy i Kiszczaka odbyło sie kilkanaście spotkań przedstawicieli władz z przedstawicielami Kościoła, w których odniesiono się do zagadnień związanych z opozycją. Strona rządowa liczyła na pośrednictwo Kościoła w rozmowach z opozycją.
2) drugim kanałem były spotkania w więzieniach. W kwietniu 1984 z inicjatywy Kiszczaka zorganizowano w Chylicach spotaknie czołowych działaczy opozycji przebywających w aresztach ( Geremek, Kuroń i inni) z przestawicielami Kościoła, prawnikami, doradcami aby mogli się naradzić. Wcześniej podjęto indywidualne rozmowy z poszczególnymi postaciami opozycji.
3) Wykorzystywanie prasy. Arykuły na łamach Tygodnika Mazowsze gotowości opozycji do rozmów (1986). W rok później na łamach "Konforntacji" o gotowości do rozmów mówił w wywiadzie Geremek. W 1988 takie deklaracje pojawiły się na łamach Trybuny Ludu.
4) Bezpośrednie rozmowy pomiędzy przedstawicielami władz i opozycji. (spotkanie Czyrka z przestawicelem KIK A. Stelmachowskim - odbyło się 18 nieskutecznych spotkań, dlatego kontakt ten zastąpiono kontaktem Mazowiecki- Ciosek- Orszulik, któy funkcjonował do końca Okrągłego Stołu).
5) Rozmowy poufne za pośrednictwem osób, co do których istniało obustronne zaufanie np. Wł. Siły- Nowickiego.
Początkowo rozmowy były raczej kokietowaniem, gdyż do niczego nie zobowiązywały.W II poł. lat osiemdziesiątych nasiliłi się spotkania z przedstawicielami kościoła, był to pomost do bezpośrednich rozmów z wybraną częścią opozycji. Na końcu zaś odbywały się w miarę potrzeby spotkania w wąskich gremiach.
Komuniści:
a) lansowali pogląd, że istnieją subiektywne problemy związane z ostrym sprzeciwem członków partii wobiec ew. legalizacji "S"
b) proponowano wykorzystnie środków masowego przekazu dla realizacji określonych zadań propagadnowych:
- nagłaśnianie ekscesów powodowanych przez działaczy nielegalnych struktur
- przygotowywanie publikacji dyskredytujących opozycję
- popularyzowanie włąsnych koncepcji rozwiązań ustrojowych, ukazywanie dynamiki rządu, jego woli przeprowadzenia zmian.
Komuniści, aby wzmocnić swoją pozycję, brali pod uwagę kilka wariantów działań:
- taktyczne zerwanie rozmów "Z winy opozycji"
- wykorzystanie rozbieżności w opozycji, czyli interweniowanie na tamtym gruncie
- w miarę zbliżania się terminu rozmów w stos. do opozycji przygotować zauważalne tupnięcie nogą
- w trakcie rozmów wychodzić od ustaleń maksymalnych, aby dojść do kompromosu
- przygotować scenariusz na wypadek impasu
PO stronie obozy władzy główną rolę negocjacyjną odgrywał Kiszczak. 31 sierpnia 1988 doszło do spotkania Kiszczak- Wałęsa w willi MSW. Władze przedstawiły zarys problematyki, jaką chciały przedyskutować przy O.S. (reformy polityczne i społeczno- gospodarcze, a szczególnie nowa ordynacja wyborcza, wybory do sejmu, powołanie drugiej izby). Generałowie grali na 2 frontach - z jednej strony rozmowy negocjacyjne, z drugiej działania wymierzone w opozycję. Opozycja miała świadomość tej taktyki władzy. Głównym rządaniem opozycji było przywrócenie pluralizmu związkowego i legalizacja "S".
16 września odbył się pierwszy etap negocjacji w Magdalence. Widoczna była niechęć rządu do złożenia deklaracji intencji w spr. "S". Po I Magdalence rząd zastosował tzw. politykę faktów dokonanych ( propaganda antysolidarnościowa, decyzja rządu Rakowskiego z 1 XI 1988 o likwidacji Stoczni gdańskiej (tupnięcie nogą!), taktyczne zerwanie przez PZPR rozmów po ostrzeżeniu Wałęsy, że OS nie posunie się do przodu bez wykonania ruchu w stronę "S".
Rzeczywistym impulsem do podjęcia rozmów na najwyższym szczeblu były strajki z sierpnia 1988.
30 XI 1988 - telewizyjne spotkanie Miodowicz- Wałęsa, konsekwencje:
a) tworzy warunki do legalizacji "S" - wyjście z impasu w jakim obóz rządowy znalazł się z własnej winy
b) zmiana wizerunku Wałęsy, wydanie mu paszportu na wyjazd do Paryża
c) Wzrost popracia dla legalizacji "S"
27 I 1989 II spotkanie w Magdalence - strona rządowa zgodziła się na rozmowy w sprawie możliwości utworzenia pluralizmu związkowego i legalizacji "S". Jednak wg Kiszczaka uzgodnienia odnośnie dormuły niekonfrontacyjnych wyborów do Sejmu i projektu umowy społecznej winne zapaść w pierwszej kolejności, co było sprzeczne z kolejnością, której domagała się Solidarność.
Postulaty PZPR w ramach oferty negocjacyjnej:
1) uzgodnienie formuły niekonfrontacyjnych wyborów (wspólna deklaracja wyborcza, tym samym przyspieszenie wyborów do parlamentu. Wybory miały odbyć się w oparciu o wspólną uzgodnioną orydnację wyborczą) oraz projektu omowy społecznej.
2) określenie nowej struktury politycznej sejmu i nowego podziału mandatów parlamentarnych (min. 30 proc. w Sejmie, a większość w Senacie)
3) Podjęcie wspólnych z opozycją prac na rzecz reformy gospodarczej na podst. partyjno- rządowego planu konsolidacji gospodarki.
4) zawarcie umowy społecznej, której zasadniczym elementem będzie czasowe zawieszenie prawa do strajków.
5) Umożliwienie opozycji dostępu do środków masowego przekazu.
6) wprowadzenie urzędu prezydenta
7) rozwiązanie sprawy pluralizmu, w tym legalizacji Solidarności.
Zamknięcie obrad OS powinno oznaczać powołanie Rady POrozumienia Narodowego lub KOmisji Porozumiewawczej. Konflikt w Polsce miały zamknąć wybory parlamentarne, co oznaczałoby tym samym polityczne zakończenie stanu wojennego.
Chodakiewicz s. 256- 273
Okrągły stół ( 6 II - 5 IV 1989)
Do kompromisu z obozem Ruchu Oporu przygotowywano się od połowy lat osiemdziesiątych. w 1989 roku ZSRR wszedł w stadium ostatecznego kryzysu, postępowała też degeneracja PZPR. Jaruzelski więc postanowił dogadać sięz lewicowymi dysydentami kierującymi "S" i na podstawie umów Okrągłego Stołu nominalnie przekazał im władzę. w 1990 roku PZPR przemianowała się na SDRP. Do porozumienia O.S. doszło dlatego, że strony porozumiewające nie różniły się w zasadzie mędzy sobą. Okrągły Stół był porozumieniem ponownie zjednoczonej Lewicy: komunistów, "narodowych" komunistów, dysydentów komunistycznych i socjalliberałów. Porozumienie O.S. to było porozumienie mające wyprowadzić Polskę z systemu wypacoznego socjalizmu i stworzyć prawdziwie demokratyczny socjalizm, do którego wg nich, każdy obywatel tęskni. Jacek Kuroń: "ci, co tracą poczucie bezpieczeństwa, nie potrafią być wolni. Ludzie marzą nie tylko o wolności, ale także o bezpieczeństwie; niktózy dowodzą, że bardziej o bezpieczeństwie [SOCJALIZMIE!]. Dla Kuronia komunizm był próbą realizacje marzenia o tym, że można budować sprawiedliwość społeczną eliminując rynek. (b. ograniczona definicja wg Chodakiewicza).
Dlaczego Prawica była niechętna ugodzie O.S.
z taktycznego punktu widzenia:
1. nie robi się permamentnie umów wiążących z tymi, którzy zawsze je łamali.
2. Uważali, że trzeba było próbować jeśli już rozmów to z michałem Gorbaczowem, a nie z Jaruzelskim (Jaruzeliski tylko pracownikiem Gorbaczowa).
3. Krytyka półwolnych wyborów z czerwca 1989r. (każdy zniechęca się do demokracji (Przeciętny Polak) gdyż ta nie przynosi natychmiastowych rezultatów, nie rozwiązuje natychmiast problemów. Przeciętny Polak więc sowimi kłopotami związanymi z ciężkim okresem przekształceń systemowych obarczy nie komunistów, lecz rządzącą ekipę "solidarnościową".
Dlaczego nie doszło od razu do dekomunizacji
Postawa kunktatorska, jak się okazało nie była wynikiem strachu przed interwencją radziecką. Po upadku muru berlińskiego ta polityka była nadal prowadzona. Lewica socjalliberalna wiedziała, że jedynym sposobem na to, by Prawica nie urosła zanadto w siłę, nie skupiła wokół siebie większości społeczeństwa i nie nadała odbudowanemu państwu kształtu chrześcijańskiego, było ocalenie komunistów. Czyli pomóc im przystosować się do egzystencji w warunkach kapitalizmu i demokracji parlamentarnej. Mięli socjalliberałowie swiadomość, że działając w ten sposób ( dawano komunistom kontrolę nad instytucjami finansowymi i prasą) istnieje realna możliwość powrotu komunistów do władzy. Nikt nie spodziewał się, że nastąpi to tak szybko. Lewica jednak dla osłabienia Prawicy wolała porzucić polskie wartości i pójść w pakt z komunistami, nawet jeśli oznaczało to walkę z tradycją i Kościołem. walka z tradycją przejawiała się poprzez opluwanie konspiracji niepodległościowej okresu 1939- 1956. walka z Kościołem przejawiała się poprzez chęć reformowania Kościoła przy deklaracjach przynależności do niego.
Niedopuszcznie do procesu dekomunizacyjnego w Polsce nie pozwalało raz na zawsze zerwać z komunizmem.
Powrót komunistów
Komuniści byli bardzo dobrze przygotowanie do życia w kapitalizmie. POzostały im nadal lokale, gazety, szkielet organizacji, szkoła działania politycznego, związki zawodowe antysolidarnościowe. W 1993 roku spełniły się przewidywania i komuniści objęli rządy w III RP.
Fakt ten wywołał panikę w środowiskach prawicowych (czy zwycięstwo komunistów w wolnych wyborach nie oznacza legitymizacji władzy, co więcej ich opcji politycznej?). Chodakiewicz udowadnia, że NIE:
1. Społeczeństwo polskie było zbyt oszołomione gwałtownymi zmianiami, by dokonać spokojnych i zgodnych ze swoim interesem wyborów.
2. Zwycięstwo komunistów było możliwe tylko dlatego, że nie miała miejsca dekomunizacja.
3. Zwycięstwo komunistów należy tłumaczyć również pewną patologią społeczną (syndrom sztokholmski). syndrom ten dotyczy przede wszystkim ofiar porwań terrorystycznych, naukowcy określają go jako "wyuczoną bezradność". Ofiary po pewnym czasie pod wpływem strsu zaczynają identyfikować się ze swoimi oprawcami. Przyjmują propagadnę terrorystów jako swoje dążenia. Pozwala to na psychologiczny kompfort poczucia złudnego bezpieczeństwa w niewoli. Poziom identyfikacji nasila się z czasem. Wrogiem ofiar stają się ich potencjalni wyzwoliciele. Ofiary zaczynają traktować zło jako dobro.
eterno17